TÜRK ANAYASA HUKUKU SİTESİ

www.anayasa.gen.tr

 

 

 


Kemal Gözler, "Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Af Yetkisi", Anayasa Yargısı, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayını, 2001, Cilt 18, s.298-330  (wwww.anayasa.gen.tr/af.htm; 1.5.2004).

(Anayasa Mahkemesinin 40'ıncı Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Anayasa Mahkemesi Tarafından Düzenlenen Sempozyumunda Sunulan Tebliğ, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yüce Divan Salonu, 26 Nisan 2001).

Bu makaleyi Anayasa Yargısı Dergisinde yayınlandığı orijinal haliyle PDF formatında indirmek için izleyen linki tıklayınız: http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg18/GOZLER.PDF  Bu linkin açılmasında problem olursa, burasını tıklayabilirsiniz.

Bu makalenin aslı Anayasa Yargısı'nda yayınlanmıştır.


 

KarşIlaştırmalI Anayasa Hukukunda
Af yetkİsİ

 

 

 

 

Doç. Dr. Kemal GÖZLER*

Her devlette, şu ya da bu şekilde, az ya da çok, suçluların affedildiği görülmektedir. İşte bu çalışmada suçluları “affetme yetkisi” incelenecektir. Burada önce af yetkisi konusunda doktrinde yapılan bazı temel ayrımları, sonra da yirmi iki ülkenin anayasalarında af yetkisi hakkında yapılan düzenlemeleri göreceğiz.

I. Ayrımlar

Burada önce Türk hukukunda, sonra Fransız hukukunda af yetkisi konusunda yapılan bazı temel ayrımları göreceğiz.

A. Türk Hukukunda “Genel Af-Özel Af” Ayrımı[1]

Türk hukuk literatüründe af, “genel af” ve “özel af” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. “Genel af ”, hem cezayı, hem de suçu ortadan kaldırır. “Özel af ” ise suçu değil, sadece cezayı ortadan kaldırır. Yani genel af, sadece mahkûmiyetin bütün cezaî sonuçlarını değil, aynı zamanda fiilin suç olma niteliğini yok eder. Oysa özel af, fiilin suçluluk niteliğini değil, fakat hükmedilmiş olan cezayı ortadan kaldırır, azaltır veya başka bir cezaya çevirir[2].

Genel ve özel af da kendi içinde “toplu” ve “bireysel” olmak üzere iki ayrı türe ayrılabilir. Yani genel affın “toplu genel af” ve “bireysel genel af” olmak üzere iki çeşidi vardır. Toplu genel af, belirli suçları işlemiş herkesi kapsar[3]. Bireysel genel af ise, isim olarak belirlenmiş bir veya birden fazla kişiyi kapsar. Keza özel affın da “toplu özel af” ve “bireysel özel af” olmak üzere iki çeşidi olabilir. Toplu özel af, belirli suçlardan mahkûm olan herkesin cezasını kısmen veya tamamen ortadan kaldıran veya cezasını başka bir cezaya dönüştüren aftır[4]. Bireysel özel af ise, isim olarak belirlenmiş bir veya birden fazla mahkûmun cezasını kısmen veya tamamen ortadan kaldıran veya cezasını bir başka cezaya dönüştüren af çeşididir[5]. Buna göre, “genel af” bir veya birden fazla kimseleri kapsayabileceği gibi, “özel af” da bir veya birden fazla kimseleri kapsayabilir. Bu nedenle, özel affı bir tek kişiyi, genel affı ise herkesi kapsayan bir af olarak düşünmek yanlıştır[6].

Affı genel af ve özel af olarak ikiye ayırmak ve bunları da kendi içinde bireysel ve toplu olmak üzere tekrar ikiye ayırmak pek pratik değildir. Bu nedenle biz af konusunu Fransız literatüründe kullanılan “amnistie” ve “grâce” ayrımını kullanarak incelemenin daha doğru olacağını düşünüyoruz.

B. Fransız Hukukunda “Amnistie- Grâce” Ayrımı[7]

Fransız literatüründe af, “amnistie (amnisti okunur)”[8] ve “grâce (gras okunur)”[9] olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

1. Terminoloji

Bunların ne olduğunu nasıl tanımlandıklarını ve birbirinden farklarını biraz aşağıda göreceğiz. Ama öncelikle terminoloji meselesine değinelim.

a) Amnistie.-Amnistie” kelimesi eski Yunanca “unutma” anlamına gelen emnestos kelimesinden gelmektedir. Fransızcaya 1546 yılında girmiştir[10]. Petit Robert Sözlüğü, “amnistie”yi bir veya birden fazla suç kategorisinin unutulması ve onların sonuçlarının iptal edilmesi sonucunu doğuran yasama işlemi olarak tanımlamaktadır[11]. İngilizce’de de aynı anlamda “amnesty” kelimesi kullanılmaktadır.

b) Grâce.-Grâce” kelimesi Latince “gratia” kelimesinden gelir. Fransızcaya XI’inci yüzyılda “Tanrı yardımı (aide de Dieu)” anlamında geçmiştir[12]. Günümüzde, iyilik, yardım, lütuf ve bağışlama anlamlarında kullanılmaktadır[13]. Hukukî anlamda ise, cezaların kısmen veya tamamen affedilmesi, indirilmesi anlamına gelmektedir[14]. İngilizce’de “grâce” karşılığında “pardon” kelimesi kullanılmaktadır[15].

Bazı sözlükler[16] ve bazı yazarlar[17]amnistie”yi “genel af” ve “grâce”ı “özel af” olarak çeviriyor olmalarına rağmen, bu terimlerin Türkçede tam karşılıkları yoktur. Hukukî niteliği itibarıyla “grâce”ın daha ziyade “özel af”fa[18], “amnistie”nin ise “genel af”fa benzediğini söyleyebiliriz. Ama “grâce”ı “özel af”, “amnistie”yi ise “genel af” olarak Türkçeye çevirmek doğru olmaz. Çünkü yukarıda belirttiğimiz gibi, özel affın toplu olan şekli ve genel affın bireysel olan şekli de mümkündür. Oysa toplu özel af “grâce” ve bireysel genel af “amnistie” kavramına girmez. Bu nedenle biz bu terimleri, çevirmeden, Fransızca okunuşlarını esas alarak Türkçeye “amnisti” ve “gras” şeklinde aktarılmasını öneriyoruz.

2. Tanımlar

a) Amnisti.- “Amnisti (amnistie, amnesty)” hem suçu, hem cezayı ortadan kaldıran, hem de mahkûmiyete bağlı bütün kanunî sonuçları silen, genel, kişilik-dışı, kesin hükümden önce veya sonra uygulanabilen, şartsız bir atıfet işlemidir. Amnisti yetkisi genellikle parlâmentolara ait bir yetkidir. Parlâmentoların, amnisti yetkilerini, “parlâmento kararı” şeklinde değil, “kanun” biçiminde kullanırlar. Zira, amnisti, ceza kanununun bir kısmının veya tamamının uygulanmasını belirli bir dönem için askıya alan bir işlemdir. Bu nedenle bu işlemin ancak kanunla yapılması gerekir.

b) Gras.- “Gras (grâce, pardon)”, ismen belirlenmiş bir veya birden fazla mahkûmun kesinleşmiş cezasını “ortadan kaldırma (annulment)”, bu cezayı “indirme (reduction)”[19] veya “bu cezayı daha hafif bir ceza türüne çevirme (commutation)”[20] işlemidir. Gras yetkisi genellikle devlet başkanlarına ait bir yetkidir. Aşağıda göreceğimiz gibi bazı ülkelerde devlet başkanlarının “ceza soruşturmasını durdurma (to stop a prosecution)” ve “davayı ortadan kaldırma (quash)” yetkileri de mevcuttur. Örneğin İngiltere’de Kraliçenin ceza soruşturmasını ve yargılamasını durdurma yetkisi de vardır. Buna nolle prosequi ismi verilmektedir. Nolle prosequi yetkisi, Kraliçe adına Attorney-General tarafından kullanılmaktadır[21]. 1944 İzlanda Anayasası Cumhurbaşkanına önemli sebepler söz konusu olduğunda, ceza soruşturmasının durdurulmasına karar verme yetkisini de vermektedir (m.29). 1929 Avusturya Anayasası da Cumhurbaşkanına re'sen soruşturmaya tâbi ceza davalarını ortadan kaldırma (quash) yetkisini vermektedir (m.65/2-c). 1975 İsveç Anayasası da, Hükûmete, bur suç hakkında soruşturma veya yargılamaya ilişkin herhangi bir işlem yapılmamasını emretme yetkisin vermektedir (bölüm 11, m.13/2).

2. Farkları

Gras ile amnisti arasında birçok farklılıklar vardır:

a) Etkileri Bakımından.- aa) Gras, cezayı kısmen veya tamamen ortadan kaldırır (remise de peine) veya cezayı daha hafif bir cezaya dönüştürür (commutation). Gras, sadece cezayı etkiler; suça ise dokunmaz. Mahkûmun suçu ve mahkûmiyeti baki kalır. Gras işleminden yararlanan mahkûm, hapiste yatmaz, çarptırıldığı para cezasını ödemez; ama mahkûmun, suçlu olma niteliği ve mahkûmiyetten kaynaklanan diğer sonuçlar, örneğin kamu haklarından mahrumiyet, seçme yeterliliğinin kaybı gibi sonuçlar devam eder[22]. bb) Amnisti ise, geçmişe yönelik olarak hem suçu ve hem de cezayı ortadan kaldırır. Amnistiye uğramış kişi, hiç suç işlememiş bir kişi gibidir. Amnisti ile fail suçlu, fiil de suç olma niteliğinden çıkar. Amnistiye uğramış kişinin adlî sicil kaydı silinir. Amnisti, mahkûmiyeti ve ona bağlı bütün sonuçları ortadan kaldırır. Örneğin mahkûmiyet nedeniyle, kişi, kamu haklarından mahrumiyete uğramış, memuriyetini kaybetmiş, seçme hakkı elinden alınmışsa, bu kişi amnisti ile, kamu haklarına, memuriyetine, seçme hakkına tekrar kendiliğinden kavuşur. Amnisti kişinin suç işlediğinin bütünüyle “unutulması” demektir[23].

b) Yararlananlar Bakımından.- aa) Gras, bir bireysel tedbirdir. Gras işlemi, isim olarak belirlenmiş bir veya birden fazla mahkûm hakkında uygulanır[24]. bb) Amnisti ise, sadece cezayı değil, suçu ortadan kaldırdığı için, genel, kişilik-dışı bir tedbirdir. Amnisti belirli dönemde belirli suçları işleyen istisnasız herkesi kapsar. Amnisti işleminde bu işlemden yararlanan kişilerin isimleri sayılmaz[25].

c) Uygulama Zamanı Bakımından.- aa) Gras, sadece bir kesin hükümle mahkûm olanlar için uygulanır. Yani gras işlemi bir mahkûmiyet kararının kesinleşmesinden sonra yapılabilir. Dolayısıyla gras işlenmiş bir suçun soruşturulmasına engel olmaz[26]. Keza gras devam eden yargılamayı da durdurmaz[27]. Zira, gras, suçu değil cezayı kısmen veya tamamen ortadan kaldırdığına göre, fail hakkında soruşturma ve yargılama yapılabilir[28]. bb) Amnisti ise, kesin hükümden sonra veya önce uygulanabilir. Amnisti sadece kesin hüküm ile mahkûm olanları değil, yargılamasına henüz başlanmamış veya yargılaması devam eden bütün suçluları kapsar. Amnisti suçu ortadan kaldırdığı için, suç soruşturmalarını engeller. Yargılamayı durdurur. Yani amnistiye uğramış bir suçtan dolayı soruşturma açılamaz, açılmış soruşturmaya devam edilemez, yargılama yapılamaz[29].

d) Derecelendirme Bakımından.- aa) Gras, derecelendirilebilir niteliktedir. Ceza, tamamen değil, kısmen kaldırılabilir veya daha hafif bir cezaya dönüştürülebilir[30]. bb) Amnisti ise, derecelendirilemez. Mutlaktır. Amnistiye uğrayan suçlara daha az ceza verilmesi mümkün değildir; hiç ceza verilemez; zira bu suçlardan yargılama yapılamaz.

e) Şartlı Olma Bakımından.- aa) Gras, şarta bağlanabilir. Grasa yetkili makam, belli bir şart koyarak, örneğin bir daha suç işlememesi kaydıyla, mahkûm hakkında gras yetkisini kullanabilir[31]. bb) Amnisti ise şartsızdır. Amnisti kapsamında bulunanlar, hiçbir koşula bağlı olmaksızın amnistiden yararlanırlar.

4. Yetkili Organ

Amnisti ve gras yetkileri hangi organlara verilmektedir?

a) Amnisti.- Yukarıda gördüğümüz gibi amnisti ile belirli dönemde işlenen belirli suçlar, suç olmaktan çıkar. Yani ceza kanununun belirli bir kısmı veya tamamı belirli bir döneme mahsus olarak ilga edilmiş gibi olur[32]. Dolayısıyla amnisti ceza kanunlarının mecburiliği ilkesinin bir istisnasını teşkil eder. Tabir caizse amnisti, ceza kanununu geçici bir süre için askıya alan bir işlemdir. Kanunu askıya alan bir işlemin de, yetkide ve usûlde paralellik ilkesi gereğince, kanunla ve dolayısıyla yasama organı tarafından yapılması gerekir[33]. Gerçekten de uygulamada 1999 Finlandiya Anayasası (m.105/1), 1958 Fransız Anayasası (m.34), 1999 İsviçre Anayasası (m.173/1-k, 157/1-c), 1947 İtalyan Anayasası (m.79), 1976 Portekiz Anayasası (m.138-f, 164-g), 1982 Türk Anayasası (m.87), 1975 Yunan Anayasası (m.47) amnisti yetkisini, devlet başkanlarına değil, münhasıran parlâmentolara vermektedir.

b) Gras.- Gras yetkisi ise, yukarıda görüldüğü gibi, sadece cezayı etkilemekte, fiilin suç olma niteliğine etkide bulunmamaktadır. O nedenle, bu yetkinin kanunla kullanılması, yani bu yetkinin yasama organına verilmesi şart değildir. Gras yetkisi devlet başkanlarına da verilebilir[34]. Gerçekten de, aşağıda göreceğimiz gibi, uygulamada anayasalar, gras yetkisini devlet başkanlarına vermektedir[35].

5. Temelleri

Yasama organlarının amnisti ve devlet başkanlarının gras yetkisine sahip olmasının temeli nedir?

a) Amnisti Yetkisinin Temeli.- Suçların ve cezaların kanuniliği ilkesinin (nullum crimen, nulla poena sine lege) geçerli olduğu yerde, bir fiili suç haline getiren ve ona ceza bağlayan organ, yasama organıdır. Bir beşerî fiili suç haline getirmeye ve ona ceza bağlamaya yetkili olan organın, bu beşerî fiilî suç olmaktan çıkarmaya ve ona bağladığı cezayı kaldırmaya da yetkisi vardır. Keza bunları yapmaya yetkili olan organın, bu fiilin suç olma niteliğini belirli bir dönem için askıya alması ve bu fiile belirli bir dönem ceza bağlamaması, “çoğu yapmaya yetkili olanın azı da yapmaya yetkili olacağı (qui potest plus, potest minus)” ilkesi gereğince her zaman mümkündür. O halde amnisti, bir fiilî suç haline getiren yasama organının, bu fiilî belirli bir dönem için suç olmaktan geçici olarak çıkarmasından ibarettir. Dolayısıyla, anayasa tarafından açıkça yasaklanmadıkça, yasama organının her zaman amnisti yetkisi mevcuttur. Bu yetki, yasama organının kanun koyma yetkisinde mündemiçtir. Şüphesiz, anayasa koyucunun bu yetkiyi yasama organına yasaklaması veya onu sınırlandırması mümkündür. Ancak, anayasada bu tür yasaklamalar ve sınırlamalar yoksa, yasama organının genel olarak amnisti yetkisine sahip olduğunu söyleyebiliriz.

b) Gras Yetkisinin Temeli.- Devlet başkanlarının gras yetkisinin temelinde Avrupa Ortaçağ monarşilerinde kralların sahip olduğu “ius dispensandi (muafiyet verme hakkı)” yatmaktadır. Orta çağ mutlak monarşilerinde kanun koyma yetkisinin krala ait olduğu kabul edilmekteydi. Kanun denen şey, genel, kişilik-dışı, herkes için geçerli olan bir kural demekti. Ama genel kural olan kanunu koyan kralın, bu genel kuralın uygulanmasından belirli kişi veya kişileri “muaf tutma hakkı (ius dispensandi)”na sahip olduğu kabul edilmekteydi. Genel kural koyma yetkisine sahip olan kişinin, bu kurala muafiyet getirebilme yetkisine de sahip olmasında mantıken yadırganacak bir yan yoktur. Bu “muafiyet (dispensatio)” gelecek için tanınabileceği gibi, geçmiş için de tanınabilirdi. Daha sonraki gelişmelerde kralların sahip olduğu ius dispensandi sınırlandırılmış[36], özellikle kralların geleceğe yönelik dispensatio verme hakları ortadan kaldırılmıştır. Bununla birlikte bazı koşullarda, kralların, geçmişe yönelik ius dispensandi’si korunmuştur. İşte günümüzde devlet başkanlarının sahip olduğu gras hakkının kökeninde kralların belirli koşullarda sahip olduğu geçmişe yönelik “muafiyet tanıma hakkı (ius dispensandi)” yatmaktadır[37].

Devlet başkanlarının gras yetkisinin temelinde, ikinci olarak, monarşilerde kabul edilen “adaletin kraldan kaynaklandığı” ilkesi yatar. Gerçekten de mutlak monarşilerde, “adalet kraldan gelir (toute justice émane du roi)”[38], “kral adaletin kaynağıdır (the king is the fountain of justice)”[39] denmektedir. Bir monarşide kral, hukuken yargılama yetkisine sahiptir. Uyuşmazlıklar hakkında karar verebilir; suç işleyenleri cezalandırabilir[40]. Ne var ki, kral bu yetkiyi tek başına kullanacak yeterli zamana sahip olmadığı için, bu yetkiyi kendi adına kullanılmak üzere kendi atadığı hakimlere devretmiştir. Bununla birlikte kral, adalet dağıtma yetkisinden tamamıyla vazgeçmiş değildir. Kendi adına karar veren hakimlerin kararlarını gözden geçirme, hakimlerin mahkûm ettiği kişilerin cezalarını affetme, kısmen veya tamamen kaldırma yetkisini kendisinde muhafaza etmiştir.

Günümüz demokrasilerinde, gerek monarşilerde, gerekse cumhuriyetlerde, devlet başkanlarının “ius dispensandi (muafiyet verme hakkı)”ye sahip oldukları veya “adaletin devlet başkanından kaynaklandığı” kabul edilmemektedir. Buna rağmen devlet başkanlarının sahip olduğu geleneksel gras yetkisi, varlığını şu ya da bu nedenle ve şu ya da bu şekilde sürdürmekte ve birçok anayasa tarafından aşağıda göreceğimiz gibi açıkça tanınmaktadır.

II. Yirmi iki Ülkede amnisti ve gras Yetkisi Hakkında anayasal Düzenlemeler

Burada, yirmi iki ülkede, amnisti ve gras yetkilerinin kime verildiği ve bu yetkilerin ne gibi şartlara tâbi tutulduğu incelenecektir. Bu yirmi iki ülke şu şekilde seçilmiştir: İlk olarak Arend Lijphart’ın demokratik olarak kabul ettiği yirmidört ülke ele alınmıştır[41]. Bu ülkeler şunlardır: Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Kanada, Lüksemburg, Norveç, Portekiz, Yeni Zelanda, Yunanistan. Bu ülkelerin ortak özellikleri, bu ülkelerdeki demokratik rejimlerin az çok uzunca bir zamandan beri kesintisiz olarak sürmüş olmasıdır. Bu ülkelerden Avustralya, Kanada ve Yeni Zelanda’yı çalışmamızın dışında tuttuk. Zira bu üç ülkenin anayasalarında af yetkisine ilişkin bir hüküm bulamadık. Geri kalan yirmi bir ülkeye, Türkiye’yi de ilâve ettik. Böylece yirmi iki ülkelik bir liste oluşturduk[42].

1. Amerika Birleşik Devletleri[43].- 1787 Amerika Birleşik Devletleri Federal Anayasasının[44] 2’nci maddesinin 2’nci bölümünün ilk fıkrasına göre Başkan, “gras (pardon)” ve “erteleme (reprieve)” yetkisine sahiptir. Anayasaya göre Başkan, bu yetkisini ancak “Birleşik Devletlere karşı işlenmiş suçlar (offenses against the United States)”, yani federal suçlar hakkında kullanabilir (m.2, b.2, f.1). Keza yine Anayasaya göre Başkan, impeachment usûlüyle mahkûm olanlar hakkında gras ve erteleme yetkisini kullanamaz (m.2, b.2, f.1). Amerika Birleşik Devletlerinde Başkanın “gras (pardon)” yetkisi, bir “amnisti (amnesty)” yetkisi değildir. Başkanın “gras (pardon)” yetkisi, suçu ve cezayı bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırmaz. Başkanın gras kararında ne belirtilmişse affın etkisi o kadardır. Bu cezanın ortadan kaldırılması, cezanın daha hafif bir cezaya “dönüştürülmesi (commutation)” ve cezanın “ertelenmesi (reprieve)”nden ibarettir. Başkanın “gras (pardon)” yetkisi, mahkûmiyet kararına bağlı olan siyasal haklardan mahrumiyet gibi kanunun öngördüğü diğer sonuçları ortadan kaldırmaz[45]. Yüksek Mahkeme de Carlesi v. New York[46] kararında, mahkûmiyet hükmünün bazı kanunî sonuçların Başkanın “gras (pardon)” kararından sonra da devam edebileceğine karar vermiştir[47].

Amerika Birleşik Devletlerinde Başkanın verdiği “gras (pardon)”, suçlu tarafından reddedilebilir. Suçlunun kabul etmediği “gras (pardon)”, hükümsüzdür. Mahkemeler de bir suçluyu “gras (pardon)”ı kabul etmeye zorlayamaz[48]. Bununla birlikte cezanın ortadan kaldırılması değil, cezanın daha hafif bir ceza türüne dönüştürülmesi (commutation), örneğin idam cezasının ömür boyu hapis cezasına dönüştürülmesi durumunda “gras (pardon)” kararı suçlu tarafından reddedilemez[49].

Başkan “gras (pardon)” yetkisini, suçun işlenmesinden sonra her aşamada, davadan önce, dava sırasında ve mahkûmiyet kararından sonra kullanabilir[50]. “Gras (pardon)” kararı şartlı olabileceği gibi, şartsız da olabilir[51]. Başkan sadece bir kişi hakkında gras yetkisini kullanabileceği gibi, birden fazla kişi, hatta gruplar hakkında da gras yetkisini kullanabilir[52]. Örneğin Başkan A. Johnson, 1865’te, İç Savaştan sonra, bazı çok ağır suçları işleyenler dışında, savaşa katılan herkesi affetmiştir[53].

2. Almanya.- 1949 Alman Anayasası[54], “bireysel durumlar (individual cases)”da Federasyon adına “gras hakkı (right of pardon)”nı kullanma yetkisini Federal Başkana yani Cumhurbaşkanına vermektedir (m.60/2). Bu yetki, fıkrada açıkça belirtildiği gibi ancak bireysel durumlarda kullanılabilir. Dolayısıyla Cumhurbaşkanının af yetkisi bir amnisti yetkisi değil, bir gras yetkisidir. Anayasanın 58’inci maddesine göre Cumhurbaşkanının bu yetkisi Başbakanın ve ilgili bakanın karşı-imzasıyla kullanılabilir (m.58).

3. Avusturya.- 1929 Avusturya Anayasası[55] da bireysel durumlara mahsus olmak üzere, cezaları kesinleşmiş mahkûmların cezaları hakkında “gras (pardon, Begnadigung)”, “hafifletme (to mitigate)” ve “dönüştürme (to commute)” yetkisini Federal Başkana, yani Cumhurbaşkanına vermektedir (m.65/2-c). Keza, Anayasa, bir atıfet işlemi olarak, mahkûmiyet kararlarını “ortadan kaldırma (to annul)” veya bu kararların kanunî sonuçlarını hafifletme veya ortadan kaldırma (remission) ve dahi re'sen soruşturmaya tâbi “ceza davalarını kaldırma (to quash criminal proceedings)” yetkisini de Cumhurbaşkanına vermiştir (m.65/2-c). 1929 Avusturya Anayasasının 67’nci maddesine göre Cumhurbaşkanı af yetkisini Federal Hükûmetin veya onun tarafından yetkilendirilmiş bir Federal Bakanın önerisi üzerine kullanabilir (m.67/1).

4. Belçika.- 1994 Belçika Anayasasına[56] göre hakimler tarafından verilen cezaları ortadan kaldırma (remettre) veya indirme (réduire) yetkisi Krala aittir (m.110). Bununla birlikte Bakanlar ile Topluluk ve Bölge Hükûmetlerinin (Gouvernements de communauté et de région) üyeleri, Kralın bireysel özel af yetkisi dışında kalmaktadır (m.110). Kral, Temyiz Mahkemesi (Cour de cassation) tarafından mahkûm edilen bu kişileri ancak Temsilciler Meclisinin (Chambre des représentants) ve ilgili Konseyin (Conseil concerné) istemi üzerine affedebilir (m.111). 1994 Belçika Anayasasına göre Kralın af yetkisi ancak bir bakanın karşı-imzasıyla kullanılabilir (m.106).

5. Danimarka.- 1953 Danimarka Anayasası[57] Krala, hem “gras yetkisi (prerogative of mercy)”, hem de “amnisti yetkisi (prerogative of amnesty)” vermektedir (seksiyon 24). Ancak Kral, “Kraliyet Yüce Divanı (High Court of the Realm)” tarafından mahkûm edilen bakanlar hakkında gras yetkisini Parlâmentonun rızası ile kullanabilir (sek.24). 1953 Danimarka Anayasasına göre de Kralın af yetkisi karşı-imza kuralına tâbidir (sek.14).

6. Finlandiya.- 1999 Finlandiya Anayasası[58] bireysel durumlarda, Cumhurbaşkanına Yüksek Mahkemenin görüşünü aldıktan sonra bir cezayı veya diğer bir cezaî müeyyideyi kısmen veya tamamını affetme (pardon) yetkisi vermektedir (sek.105/1). Anayasaya göre “genel amnisti (general amnesty)” sadece kanunla öngörülebilir (sek.105/2). Anayasaya göre, Cumhurbaşkanı, “gras (pardon)” yetkisini, Hükûmetin önerisini almaksızın, tek başına kullanır (sek.58/3-3).

7. Fransa[59].- 1958 Fransız Anayasası[60] gras ile amnisti arasında ayrım yapmaktadır. Anayasa “gras hakkı (droit de faire grâce)”nı Cumhurbaşkanına vermiştir (m.17). Anayasanın 19’uncu maddesine göre, Cumhurbaşkanı, sahip olduğu bu gras hakkını, Başbakan ve ilgili bakanların karşı-imzasıyla kullanabilir. Aynı Anayasa, amnisti yetkisini ise Parlâmentoya vermiştir (m.34).

8. Hollanda.- 1983 Hollanda Anayasasına[61] göre mahkûmiyet hükümlerinin hafifletilmesi (remission of sentence), kanunla belirlenen bir mahkemenin önerisi üzerine Kraliyet Kararnamesi ile yapılır (m.122/1). Cezalar kanunla veya kanuna uygun olarak affedilir (pardons) (m.122/2). 1983 Hollanda Anayasasına göre, bütün Kraliyet Kararnameleri gibi, af hakkındaki Kraliyet Kararnameleri de bir veya birden fazla bakanın karşı-imzasına tâbidir (m.47).

9. İngiltere[62].- Birleşik Krallıkta Kraliçenin “gras yetkisi (prerogative of pardon[63], prerogative of mercy[64])”ne sahip olduğu kabul edilmektedir. Kraliçe bu yetkisini İngiltere ve Galler (Wales)’de ancak Home Secretary’nin, İskoçya ve Kuzey İrlanda’da ise bunların Secretary of State’lerinin görüşüyle kullanabilir[65]. 1701 tarihli Act of Settlement’a göre Kraliçe “gras (pardon)” yetkisini impeachment ile suçlandırılan kişiler (bakanlar) hakkında kullanamaz[66]. Kraliçenin “gras (pardon)” yetkisini kullanarak mahkemeler tarafından verilen cezaları ve her türlü cezaî sonuçları ortadan kaldırabileceği, ama bizatihi mahkûmiyet hükmünü ortadan kaldıramayacağı, bunu ancak bir mahkemenin yapabileceği kabul edilmektedir[67]. Keza İngiltere’de Kraliçenin soruşturmayı ve yargılamayı durdurma yetkisi de vardır. Buna nolle prosequi ismi verilmektedir. Bir mahkemeye nolle prosequi gönderme yetkisi, Kraliçe adına Attorney-General tarafından kullanılmaktadır[68].

10. İrlanda.- 1937 İrlanda Anayasası[69], ceza mahkemeleri tarafından verilmiş cezalar hakkında “gras hakkı (right of pardon)”nı ve cezaları “hafifletmek veya daha hafif bir cezaya çevirmek yetkisi (power to commute or remit)”ni Cumhurbaşkanına vermektedir (m.13/6). 1937 İrlanda Anayasasına göre, ölüm cezaları hariç, cezaları hafifletme veya indirme yetkisi, kanunla, diğer makamlara da verilebilir (m.13/6). İrlanda Anayasası gras yetkisini Cumhurbaşkanının tek başına mı, Hükûmetin önerisi üzerine mi kullanacağını belirtmemektedir. İrlanda’da Cumhurbaşkanının gras yetkisinin karşı-imza kuralına tâbi olup olmadığı sorununu çözemedik. İrlanda Anayasasında, Anayasa tarafından Cumhurbaşkanına verilmiş yetkileri genel olarak karşı-imza kuralına tâbi tutan bir hüküm yoktur.

11. İspanya.- 1978 İspanyol Anayasası[70], “gras hakkı (derecho de gracia)”nı kullanma yetkisini, kanuna uygun olarak, Krala vermiştir (m.62-i). Anayasaya göre söz konusu kanun, “genel gras (indultos generales)”[71]a izin veremez (m.62-i). 1978 İspanyol Anayasası, Kralın gras yetkisinin bakanların cezaî sorumluluğu hallerinde kullanılmasını mutlak olarak yasaklamaktadır (m.102/3). 1978 İspanyol Anayasasına göre Kral, gras yetkisini ancak Başbakan ve yetkili bakanın karşı-imzasıyla kullanabilir (m.64).

12. İsrail.- 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu[72], gras (pardon) ve cezaların miktarını indirerek veya türünü değiştirerek (commutation) hafifletmek yetkisini, Devlet Başkanına vermiştir (sek. 11/6-b). 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında Temel Kanuna göre Devlet Başkanının diğer işlemleri gibi af işlemleri de Başbakan ve gerekli durumlarda bir bakanın karşı-imzasına tâbidir (sek.12).

13. İsveç.- 1975 İsveç Anayasası[73] gras yetkisini Devlet Başkanına değil, Hükûmete vermektedir (bölüm 11, m.13/1).Anayasaya göre, Hükûmet, “gras(mercy)” yetkisini kullanarak, cezaî müeyyideleri ortadan hafifletebilir veya ortadan kaldırabilir (bölüm 11, m.13/1).Keza, Anayasaya göre, istisnaî sebepler gerektirirse, Hükûmet, bur suç hakkında soruşturma veya yargılamaya ilişkin herhangi bir işlem yapılmamasını da emredebilir (bölüm 11, m.13/2). Bu yetkiler Devlet başkanı tarafından değil, Doğrudan hükûmet tarafından kullanıldığı için, İsveç Anayasası bakımından karşı-imza kuralının bir anlamı yoktur. Anayasaya göre, Hükûmet kararlarının geçerli olabilmesi için Başbakan veya Hükûmet adına bir bakan tarafından imzalanmaları gerekir (bölüm 7, m.7). Hükûmet, bazı özel durumlarda Hükûmet kararlarının bir kamu görevlisi tarafından imzalanmasına karar verebilir (bölüm 7, m.7).

14. İsviçre.- 1999 İsviçre Anayasası[74], gerek “gras (grâce)”, gerek “amnisti (amnistie)” yetkisini “Federal Meclis (Assemblée fédérale)”e vermiştir (m.173/1-k). Federal Meclis bu yetkisini “Millî Konsey (Conseil national)” Başkanının başkanlığında “Millî Konsey (Conseil national)” ve “Devletler Meclisi (Conseil des Etats)”nin ortak toplantısında (délibération commune) kullanır (m.157/1-c).

15. İtalya.- 1947 İtalyan Anayasası[75], gras ile amnisti arasında ayrım yapmaktadır. İtalyan Anayasası 87’nci maddesinde cezalar hakkında “gras (grazia)” ve “hafifletme (commutare)” yetkisini Cumhurbaşkanına vermiştir (m.87/11). Ne var ki 1947 İtalyan Anayasasının 79’uncu maddesinin ilk şekli, “amnisti (amnistia)” ve “cezaları indirme (indulto)” yetkisini Cumhurbaşkanı ile Parlâmento arasında paylaştırıyordu. Amnisti ve cezaları indirme yetkisi, Parlâmentonun çıkaracağı bir “yetki devri kanunu (legge di delegazione)”na dayanarak Cumhurbaşkanına aitti. 79’uncu maddenin bu hükmü 6 Mart 1992 tarihli Anayasa Kanun ile değiştirilmiştir[76]. Maddenin yeni şekli, “amnisti (amnistia)” ve “ceza indirimi (indulto)” yetkisini Parlâmentoya vermektedir. Ancak maddenin yeni şekli, Parlâmentonun “amnisti (amnistia)” ve “ceza indirimi (indulto)” yetkisini, nitelikli çoğunluk kuralı öngörerek zorlaştırmaktadır. Maddenin yeni şekline göre, “amnisti (amnistia)” ve “ceza indirimi (indulto)” öngören kanunlar ancak her iki Meclisin üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilebilir (m.79/1). Yine aynı madde, böyle bir kanunun, kendi yürürlük süresinin sınırlarını belirtmesi gerektiğini öngörmektedir (m.79/2). Aynı maddenin son fıkrası ise, kanun tasarısının parlâmentoya sunulmasından sonra işlenen suçlar için amnisti ve gras getirilmesini yasaklamaktadır (m.79/son).

16. İzlanda.- 1944 İzlanda Anayasası[77] Cumhurbaşkanına nem “gras (pardon)”, hem de “amnisti (amnesty)” yetkisi vermektedir (m.29). Keza İzlanda Anayasası, Cumhurbaşkanına, önemli sebepler söz konusu olduğunda, ceza soruşturmasının durdurulmasına karar verme yetkisini de vermektedir (m.29). Bununla birlikte Anayasa, Althingi’nin onayı olmaksızın Cumhurbaşkanının “Impeachment Divanı (Court of Impeachment)” tarafından soruşturulan bir bakanı soruşturmadan kurtarmasını veya bu Divan tarafından verilen cezayı affetmesini yasaklamaktadır (m.29). İzlanda’da Cumhurbaşkanının tüm diğer işlemleri gibi, gras ve amnisti işlemleri de, bir bakanın karşı-imzasıyla yapılabilir (m.19).

17. Japonya.- 1946 Japon Anayasası[78], “genel ve özel amnisti (general and special amnesty)” ilân etme, “cezaları hafifletme (commutation of punishment)”, “erteleme (reprieve)”, “hakları iade etme (restoration of rights) yetkisini İmparatora vermektedir (m.7/6). Ancak İmparator bu yetkisini Hükûmetin önerisi ve onayıyla kullanabilir (m.7/1).

18. Lüksemburg.- 1868 Lüksemburg Anayasasına[79] göre Büyük Dük, hakimler tarafından verilen cezaları “indirme (reduce)” ve “ortadan kaldırma (remit)” hakkına sahiptir (m.38). Ancak Büyük Dük, Hükûmet üyeleri hakkında gras yetkisini ancak Meclisin bunu istemesi durumunda kullanabilir (m.83). Karşı-imza kuralını istisnasız tanıyan 1868 Lüksemburg Anayasasının 45’inci maddesi, Büyük Dükün diğer işlemleri gibi af işlemlerinin de sorumlu bir bakan tarafından imzalanmasını gerektirir (m.45).

19. Norveç.- 1814 Norveç Anayasası[80], suçlular hakkında “gras (pardon)” yetkisini Krala vermektedir (m.20). Ancak Kral bu yetkisini Bakanlar Kurulunda (in the Council of State), yani Bakanlar Kuruluyla birlikte kullanabilir (m.20). Kral “gras (pardon)” yetkisini, hükümden önce değil, hükümden sonra kullanabilir. Suçlunun Kralın affını (King's pardon) kabul etme veya verilen cezayı çekme arasında seçim yapma hakkı vardır (m.20). Kral, “İmpeachment Divanı (Court of Impeachment)” önündeki davalarda ölüm cezasından kurtarma dışında başka bir şekilde “gras (pardon)” yetkisini kullanamaz (m.20).

20. Portekiz.- 1976 Portekiz Anayasası[81], gras ile amnisti arasında ayrım yapmaktadır. Portekiz Anayasası, “gras (pardon)” ve cezaları daha hafif cezaya dönüştürme (commute) yetkisini Cumhurbaşkanına vermektedir (m.138-f). Ancak, Cumhurbaşkanı bu yetkisini tek başına kullanamaz. Anayasaya göre Cumhurbaşkanı bu yetkisini Hükûmetin görüşünü aldıktan sonra kullanabilir (m.138-f). 1976 Portekiz Anayasası “amnisti (amnesty)” ve “genel gras (general pardon)” ilân etme yetkisini ise Cumhurbaşkanına değil, Cumhuriyet Meclisine vermektedir (m.164-g).

21. Türkiye.- 1982 Türk Anayasası[82], “sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak” yetkisini Cumhurbaşkanı vermiştir (m.104). Cumhurbaşkanının bu yetkisi, sınırlandırılmış bir gras yetkisi niteliğindedir. Türkiye’de Cumhurbaşkanının gras yetkisini tek başına kullanıp kullanamayacağı hususu tartışmalıdır[83]. Bununla birlikte uygulamada Cumhurbaşkanının bu yetkisini tek başına kullandığı görülmektedir[84]. 1982 Türk Anayasası, Cumhurbaşkanının dışında, Türkiye Büyük Millet Meclisi de gerek amnisti, gerek gras yetkisini vermiştir. Zira Anayasanın 87’nci maddesine göre, Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkilerinden biri de “genel ve özel af ilân etmek”tir. Türk Anayasası, Parlâmentonun genel ve özel af yetkisini iki bakımından sınırlandırmıştır. Anayasaya göre, “Anayasanın 14’üncü maddesindeki fiillerden dolayı hüküm giyenler” Türkiye Büyük Millet Meclisinin af yetkisinin dışında kalmaktadır (m.87). Keza Anayasaya göre orman suçları hakkında da genel veya özel af çıkarılamaz (m.169/3).

22. Yunanistan.- 1975 Yunan Anayasası[85], gras ve amnisti arasında ayrım yapmıştır. 1975 Yunan Anayasası, “gras (pardon)”, cezaları “indirme (reduce)” ve “dönüştürme (commute)” yetkisini Cumhurbaşkanına vermiştir (m.47). Cumhurbaşkanı mahkûmiyete bağlı diğer kanunî sonuçları da ortadan kaldırabilir (m.47/1). Cumhurbaşkanı gras yetkisini Adalet Bakanının tavsiyesi üzerine ve çoğunluğu hakimlerden oluşacak bir özel kurula danışarak kullanabilir (m.47/1). Cumhurbaşkanı 86’ncı maddeye göre göreviyle ilgili suçlarından dolayı ad hoc mahkeme tarafından mahkûm edilen bakanlar hakkında “gras (pardon)” yetkisini ancak Parlâmentonun rızasıyla kullanabilir (m.47/2). 1975 Yunan Anayasası, amnisti yetkisini ise Parlâmentoya vermiştir. Anayasa Parlâmentonun amnisti yetkisini sınırlandırmıştır. Anayasaya göre, “amnisti (amnesty)” sadece “siyasî suçlar (political crimes)” için, parlâmentonun üye tamsayısının beşte üçlük bir çoğunluğuyla kabul edeceği bir kanunla ilân edilebilir (m.47/3). “Adî suçlar (common crimes)” için kanunla dahi “amnisti (amnesty)” ilân edilemez (m.47/4).

III. Karşılaştırmalı hukuktan çıkan sonuçlar

Yukarıda incelediğimiz yirmi iki ülkede gras ve amnisti yetkisi hakkındaki anayasal düzenlemelerden şu sonuçlar çıkmaktadır:

A. Anayasalarda amnisti - gras Ayrımı

İncelediğimiz anayasalardan onu, amnisti ile gras arasında ayrım yapmaktadırlar. 1953 Danimarka (sek.24), 1999 Finlandiya (sek.105), 1958 Fransız (m.17, 34), 1999 İsviçre Anayasası (m.157, 173), 1947 İtalyan (m.79), 1944 İzlanda (m.29), 1946 Japon (m.7/6), 1976 Portekiz (m.138-f, 164-g), 1982 Türk (m.87, 104) ve 1975 Yunan (m.47) Anayasalarında gras-amnisti ayrımı mevcuttur. Bu anayasalardan bazıları bu iki ayrı af yetkisini farklı organlara, bazıları aynı organa vermektedir.

1. Gras ve Amnisti Yetkisini Farklı Organlara Verenler.- Şu anayasalar gras ile amnisti arasında ayrım yapmakta ve bu yetkileri ayrı ayrı organlara vermektedirler:

a) 1958 Fransız Anayasası gras ile amnisti arasında ayrım yapmaktadır. Anayasa “gras hakkı (droit de faire grâce)”nı, Cumhurbaşkanına (m.17) amnisti yetkisini ise Parlâmentoya vermiştir (m.34).

b) 1999 Finlandiya Anayasası da gras (pardon) yetkisini doğrudan Cumhurbaşkanı vermektedir (sek.105/1). Ancak aynı Anayasa genel amnisti (general amnesty) yetkisini ise yasama organına vermektedir (sek.105/2).

c) 1947 İtalyan Anayasası “gras (grazia)” yetkisini Cumhurbaşkanına (m.87/11), “amnisti (amnistia)” yetkisini ise Parlâmentoya vermektedir (m.79/1).

d) 1976 Portekiz Anayasası da gras yetkisi ile amnisti yetkisi arasında ayrım yapmaktadır. Anayasa gras yetkisini Hükûmetin görüşünü almak şartıyla Cumhurbaşkanına (m.138-f), “amnisti (amnesty)” ilân etme yetkisini ise Cumhuriyet Meclisine vermektedir (m.164-g).

e) 1982 Türk Anayasası da gras yetkisi ile amnisti yetkisi arasında ayrım yapmıştır. Anayasa gras yetkisini “sürekli hastalık, sakatlık ve kocama” sebepleriyle sınırlı olarak Cumhurbaşkanına vermiştir (m.104). Aynı Anayasa, Türkiye Büyük Millet Meclisine hem amnisti, hem de gras ilân etme yetkisini vermiştir (m.87). Dolayısıyla Türkiye’de gras yetkisine hem, Parlâmento, hem de Cumhurbaşkanı; ama amnisti yetkisine sadece Parlâmento sahiptir.

f) 1975 Yunan Anayasası da gras ile amnisti arasında ayrım yapmıştır. Anayasa “gras (pardon)” yetkisini Cumhurbaşkanına (m.47), “amnisti (amnesty)” yetkisini ise parlâmentoya vermiştir (m.47/3).

2. Gras ve Amnisti Yetkisini Aynı Organlara Verenler.- Şu anayasalar ise gras ile amnisti arasında ayrım yapmakla birlikte, bu yetkileri aynı organa vermişlerdir:

a) 1953 Danimarka Anayasası hem “gras yetkisini (prerogative of mercy)”, hem de “amnisti yetkisini (prerogative of amnesty)” Krala vermektedir (sek.24).

b) 1999 İsviçre Anayasası ise hem “gras (grâce)” ve hem de “amnisti (amnistie)” yetkisini “Federal Meclis (Assemblée fédérale)”e vermiştir (m.173/1-k,157/1-c).

c) 1944 İzlanda Anayasası Cumhurbaşkanına hem “gras (pardon)” ve hem de “amnisti (amnesty)” yetkisi vermektedir (m.29).

d) 1946 Japon Anayasasında hem gras, hem de amnisti yetkisi düzenlenmiştir. Her iki yetki de, ayrım yapılmaksızın, Hükûmetin önerisi ve onayı ile İmparatora verilmiştir (m.7/6).

İncelediğimiz diğer ülkelerin (A.B.D, Almanya, Avusturya, Belçika, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İsrail, Lüksemburg, Norveç) anayasalarında ise amnistiye ilişkin özel bir hüküm yoktur.

B. anayasalarda amnistiye İlişkin Hükümler

1953 Danimarka (sek.24), 1999 Finlandiya (sek.105), 1958 Fransız (m.17, 34), 1978 İspanyol (m.62-i), 1999 İsviçre (m.157, 173), 1947 İtalyan (m.79), 1944 İzlanda (m.29), 1946 Japon (m.7/6), 1976 Portekiz (m.138-f, 164-g), 1982 Türk (m.87, 104) ve 1975 Yunan (m.47) Anayasalarında amnisti hakkında hükümler mevcuttur. Bu hükümleri incelediğimizde şu sonuçlara ulaşmaktayız:

1. Yetkili Organ.- Anayasaların çoğu amnisti yetkisini parlâmentolara, diğer bir kısmı ise devlet başkanına vermektedir.

a) Parlâmentoya Verenler.- 1958 Fransız Anayasası amnisti yetkisini Parlâmentoya vermiştir (m.34). 1999 Finlandiya Anayasası “genel amnisti (general amnesty)” yetkisini yasama organına vermektedir (sek.105/2). 1947 İtalyan Anayasası “amnisti (amnistia)”nın Parlâmentonun kabul ettiği bir kanunla verilebileceğini öngörmektedir (m.79/1). 1999 İsviçre Anayasası da “amnisti (amnistie)” yetkisini Parlâmentoya (Assemblée fédérale) vermiştir (m.173/1-k,157/1-c). 1976 Portekiz Anayasası “amnisti (amnesty)” ilân etme yetkisini ise Cumhuriyet Meclisine vermektedir (m.164-g). 1982 Türk Anayasası amnisti yetkisini Türkiye Büyük Millet Meclisine vermiştir (m.87). 1975 Yunan Anayasası da “amnisti (amnesty)” yetkisini Parlâmentoya vermiştir (m.47/3).

b) Devlet Başkanına Verenler.- 1953 Danimarka Anayasası “amnisti yetkisi (prerogative of amnesty)”ni de Krala vermektedir (sek.24). 1944 İzlanda Anayasası “amnisti (amnesty)” yetkisini Cumhurbaşkanına vermektedir (m.29). 1946 Japon Anayasası da amnisti yetkisini İmparatora vermiştir (m.7/6).

Diğer ülkelerin anayasalarında amnisti yetkisi ayrıca düzenlenmemiştir.

2. Özel Karar Yetersayısı.- İncelediğimiz anayasalardan ikisi amnisti kanunlarının çıkarılmasını, bu kanunların kabulü için nitelikli çoğunluk kuralı öngörerek zorlaştırmıştır. Bu durumda amnisti kanunları, anayasalar gibi kanunlardan daha zor kabul edilebilen “katı” kanunlardır. İncelediğimiz ülkeler arasında amnisti kanunlarını katılaştırmış sadece iki ülke vardır: 1947 İtalyan Anayasasının 79’uncu maddesi, “amnisti (amnistia)”nin ancak her iki Meclisin üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul ettiği bir kanunla verilebileceğini öngörmektedir (m.79/1). 1975 Yunan Anayasasına göre de amnisti parlâmentonun üye tamsayısının beşte üçlük bir çoğunluğuyla kabul edeceği bir kanundan sonra ilân edilebilir (m.47/3). Diğer ülkelerde anayasalar amnisti kanunlarının kabulü için özel bir kabul yetersayısı öngörmediklerine göre, bu ülkelerde amnisti kanunları normal kanunlar gibi kabul edilebilirler.

3. Amnisti Yasakları.- Türk ve Yunan Anayasaları parlâmentoların amnisti yetkisi çeşitli bakımlardan sınırlandırılmıştır.

a) 1982 Türk Anayasası “Anayasanın 14’üncü maddesindeki fiillerden” ve “orman suçları”ndan dolayı hüküm giyenler hakkında amnisti kanunu çıkarılmasını yasaklamaktadır (m.87, m.169/3). Anayasanın 14’üncü maddesi ise şöyle demektedir:

                   “Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak, Türk Devletinin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, Devletin bir kişi veya zümre tarafından yönetilmesini veya sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde egemenliğini sağlamak veya dil, ırk, din ve mezhep ayırımı yaratmak veya sair herhangi bir yoldan bu kavram ve görüşlere dayanan bir devlet düzenini kurmak amacıyla kullanılamazlar”

Burada, “Anayasanın 14’üncü  maddesinde sayılan fiiller”in genellikle devlet aleyhine işlenen suçlar ile ilgili olduğunu söylemekle yetinelim ve daha ileriye gitmeyelim. Zira, bu fiillerin tanım ve kapsamı tartışmalıdır[86].

b) 1975 Yunan Anayasasına göre amnisti sadece “siyasî suçlar (political crimes)” için ilân edilebilir (m.47/3). “Adî suçlar (common crimes)” için kanunla dahi “amnisti (amnesty)” ilân edilemez (m.47/4).

C. anayasalarda gras Yetkisine İlişkin Kurallar

İncelediğimiz bütün anayasalarda gras yetkisine ilişkin hükümler vardır. Bu hükümlerden şu sonuçlar çıkmaktadır:

1. Yetkili Organ.- Gras yetkisini verildiği organ bakımından dörtlü bir ayrım yapılabilir.

a) Devlet Başkanlarına Veren Ülkeler.- İncelediğimiz ülkelerden on dokuzu gras yetkisini münhasıran devlet başkanına vermiştir. Gras yetkisini 1787 Amerika Birleşik Devletleri Anayasası Başkana (m.2, b.2, f.1), 1949 Alman Anayasası Federasyon Başkanına (m.60/2); 1929 Avusturya Anayasası Federasyon Başkanına (m.65/2-c); 1994 Belçika Anayasası Krala (m.110); 1953 Danimarka Anayasası Krala (sek.24); 1999 Finlandiya Anayasası Cumhurbaşkanına (m.105/1); 1958 Fransız Anayasası Cumhurbaşkanına (m.17), 1983 Hollanda Anayasası Krala (m.122/1), İngiltere’de convention Kraliçeye[87], 1937 İrlanda Anayasası Cumhurbaşkanına (m.13/6), 1978 İspanyol Anayasası Krala (m.62-1) 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu Devlet Başkanına (sek.11/6-b), 1947 İtalyan Anayasası Cumhurbaşkanına (m.87/11), 1944 İzlanda Anayasası Cumhurbaşkanına (m.29); 1946 Japon Anayasası İmparatora (m.7/6), 1868 Lüksemburg Anayasası Büyük Düke (m.38), 1814 Norveç Anayasası Krala (m.20), 1976 Portekiz Anayasası Cumhurbaşkanına (m.138-f ve 164-g) ve 1975 Yunan Anayasası Cumhurbaşkanına (m.47) vermiştir.

b) Hükûmete Veren Ülke.- İncelediğimiz ülkelerden sadece birinde gras yetkisi hükûmete verilmiştir. 1975 İsveç Anayasası, gras yetkisini Krala değil, Hükûmete vermektedir (bölüm 11, m.13/1).

c) Parlâmentoya Veren Ülke.- İncelediğimiz ülkeler arasında gras yetkisini münhasıran parlâmentoya veren tek ülke İsviçre’dir.1999 İsviçre Anayasası ise gras yetkisini devlet başkanına değil, Parlâmentoya vermiştir (m.173/1-k, 157/1-c). Bu istisnaî durum, İsviçre’nin Hükûmet sistemiyle açıklanabilir. İsviçre parlâmenter hükûmet sistemine değil, bir “meclis hükûmeti benzeri sistem”e sahip bir ülkedir[88]. İsviçre’de yürütme görevi, üyeleri tek tek “Federal Meclis (Assemblée fédérale)”[89] tarafından doğrudan doğruya seçilen[90] yedi kişilik “Federal Konsey (Conseil fédéral)” tarafından yerine getirilmektedir. 1999 İsviçre Anayasasının 176’ncı maddesine göre, İsviçre’de devlet başkanlığı görevi, bu Konseyin, “Federal Meclis (Assemblée fédérale)” tarafından bir yıllığına seçilen bir üyesi tarafından yerine getirilir[91]. Muhtemelen bu özellik nedeniyle, İsviçre’de gras yetkisi devlet başkanına değil, doğrudan Parlâmentoya verilmiştir.

d) Hem Devlet Başkanına, Hem de Parlâmentoya Veren Ülke.- İncelediğimiz ülkelerden anayasalardan birisi, 1982 Türk Anayasası, gras yetkisi, hem Cumhurbaşkanına (m.104), hem de Parlâmentoya (m.87) vermiştir.

2. Gras Yetkisinin Bakanlar Hakkında Kullanılması Yasağı (İmpeachment Usûlünde Gras Yasağı).- 1787 Amerika Birleşik Devletleri Anayasası (m.2, b.2, f.1), 1994 Belçika Anayasası (m.111), 1953 Danimarka Anayasası (sek.14), 1978 İspanyol Anayasası (m.102/3), 1944 İzlanda Anayasası (m.29), 1868 Lüksemburg Anayasası (m.83), 1814 Norveç Anayasası (m.20) ve 1975 Yunan Anayasası (m.47/2) devlet başkanlarının gras yetkisini bakanlar veya impeachment usûlüyle suçlandırılan kişiler bakımından sınırlandırmıştır. Bu sınırlandırmalar kendi içinde iki gruba ayrılabilir:

a) Mutlak Sınırlandırma.- Amerika Birleşik Devletleri Anayasasına göre, Başkanın impeachment usûlüyle suçlandırılanlar hakkında gras yetkisi yoktur (m.2, b.2, f.2). 1978 İspanyol Anayasası, Kralın gras yetkisinin bakanların cezaî sorumluluğu hallerinde kullanılmasını mutlak olarak yasaklamaktadır (m.102/3). Keza İngiltere’de 1701 tarihli Act of Settlement’a göre Kraliçenin “gras (pardon)” yetkisini impeachment ile suçlandırılan kişiler (bakanlar) hakkında kullanması mutlak olarak yasaktır[92]. 1814 Norveç Anayasası Kralın af yetkisinin “İmpeachment Divanı (Court of Impeachment)” önündeki davalar için kullanılmasını yasaklamaktadır. Bu tür davalar için Krala sadece mahkûmu ölüm cezasından kurtarma yetkisi vermektedir (m.20).

b) Parlâmentonun İzni Şartı.- 1994 Belçika Anayasası (m.111), 1953 Danimarka Anayasası (sek.14), 1944 İzlanda Anayasası (m.29), 1868 Lüksemburg Anayasası (m.83) ve 1975 Yunan Anayasası (m.47/2) ise devlet başkanlarının cezaî sorumluluklarından dolayı bakanları affedebilmesi için parlâmentonun iznini almasını şart koşmaktadır.

3. Sebep Bakımından Sınırlandırma.- 1982 Türk Anayasası Cumhurbaşkanının gras yetkisini “sürekli hastalık, sakatlık, kocama” sebepleri ile sınırlandırmıştır (m.104). 1982 Türk Anayasası dışında diğer anayasaların hiçbirinde devlet başkanlarının gras yetkisi sebep unsuru bakımından sınırlandırılmamıştır.

4. Yargısal Bir Organının Görüşünün Alınması Şartı.- İncelediğimiz üç ülkede devlet başkanları sahip oldukları gras yetkisini ancak yargısal nitelikte bir organın görüşünü almak suretiyle kullanabilmektedirler: 1999 Finlandiya Anayasasına göre Cumhurbaşkanı af yetkisini kullanmadan önce Yüksek Mahkemenin bu konudaki görüşünü almalıdır (m.105/1). 1983 Hollanda Anayasasına göre de af yetkisi kanunla belirlenen bir mahkemenin önerisi üzerine Kraliyet Kararnamesi ile kullanılır (m.122/1). 1975 Yunan Anayasasına göre de, Cumhurbaşkanı, gras yetkisini çoğunluğu hakimlerden oluşacak bir özel kurula danışarak kullanabilir (m.47/1).

5. Devlet Başkanları Gras Yetkilerini Tek Başına Kullanabilirler mi?[93]- Gras yetkisinun devlet başkanlarına verildiği ülkelerde[94], devlet başkanları gras yetkilerini tek başlarına kullanabilirler mi? Yoksa bu yetkilerini hükûmet ile birlikte veya başbakan ve bir bakanın karşı-imzasıyla mı kullanabilirler?

a) Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Tek Başına Kullanılabildiği Ülkeler.- İncelediğimiz ülkeler arasında sadece Amerika Birleşik Devletleri ve Finlandiya’da devlet başkanları gras yetkilerini tek başlarına kullanabilmektedirler.

Amerika Birleşik Devletleri başkanlık sistemine sahip olduğuna ve yürütme organı monist yapıda olduğuna göre, zaten Başkanının bu yetkisinin karşı-imza kuralına tâbi olması mümkün değildir. Karşı-imza kuralı mahiyeti gereği parlâmenter hükûmet sistemlerinde söz konusudur.

1999 Finlandiya Anayasasına göre Cumhurbaşkanı, “gras (pardon)” yetkisini Hükûmetin önerisini almaksızın tek başına kullanır (sek.58/3-3). Finlandiya’da Cumhurbaşkanının gras yetkisi karşı-imza kuralına tâbi değildir. Ancak Finlandiya’da Cumhurbaşkanı gras yetkisini kullanmadan önce bu konuda Yüksek Mahkemenin görüşünü almalıdır (m.105/1).

b) Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Tek Başına Kullanılamadığı Ülkeler.- Parlâmenter hükûmet sistemlerinde, anayasalar, devlet başkanının gras yetkisini hükûmet önerisiyle kullanabileceğini öngörmemiş olsalar bile, devlet başkanları bu yetkilerini tek başlarına değil, hükûmet ile birlikte veya başbakanın veya bir bakanının karşı-imzasıyla kullanabilirler[95]. Zira sorumsuz olan cumhurbaşkanının gras işleminden doğabilecek sorumluluğu yüklenmesi mümkün olmadığına göre, bu sorumluluğun, ya hükûmet tarafından kolektif olarak, ya da karşı-imza kuralı ile başbakan veya ilgili bakan tarafından yüklenilmesi gerekir. Gerçekten de, devlet başkanlarının gras işlemini tek başına yapamayacakları yolundaki bu teorik sonuç pratikte de doğrulanmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri ve Finlandiya dışında kalan ülkelerin bir kısmında bu yetkiyi devlet başkanları hükûmet önerisiyle, diğer bir kısmında ise başbakan veya ilgili bakanın karşı-imzasıyla kullanabilmektedirler.

aa) Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Hükûmetin Önerisiyle Kullanılabildiği Ülkeler.- Devlet başkanının gras yetkisi, 1929 Avusturya Anayasasına göre Federal Hükûmetin veya onun tarafından yetkilendirilmiş bir bakanın önerisi üzerine (m.67/1), 1946 Japon Anayasasına göre Hükûmetin önerisi ve onayıyla (m.7/6), 1814 Norveç Anayasasına göre Bakanlar Kuruluyla birlikte (m.20), 1976 Portekiz Anayasasına göre Hükûmetin görüşüyle (m.138-f), 1975 Yunan Anayasasına göre Adalet Bakanının tavsiyesi üzerine ve çoğunluğu hakimlerden oluşacak bir özel kurulun danışma kararıyla (m.47/1) kullanılabilir.

bb) Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Karşı-İmzayla[96] Kullanılabildiği Ülkeler.- 1949 Alman Anayasası, 1994 Belçika Anayasası, 1953 Danimarka Anayasası, 1958 Fransız Anayasası, 1983 Hollanda Anayasası, 1978 İspanyol Anayasası, 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu, 1947 İtalyan Anayasası, 1944 İzlanda Anayasası ve 1868 Lüksemburg Anayasası ise devlet başkanlarının af yetkisini tek başına kullanamayacağını belirtmemekle birlikte kurdukları sistemde, devlet başkanlarının diğer yetkileri gibi gras yetkisi de karşı-imza kuralına tâbi kılınmıştır. Bu ülkelerde de devlet başkanları gras yetkisini ancak başbakan veya bir bakanın karşı-imzasıyla kullanabilir. Devlet başkanının af yetkisi örneğin 1949 Alman Anayasasına göre Başbakanın ve ilgili bakanın karşı-imzasıyla (m. 58), 1994 Belçika Anayasasına göre bir bakanın karşı-imzasıyla (m.106), 1953 Danimarka Anayasasına göre bir bakanın karşı-imzasıyla (sek.14), 1958 Fransız Anayasasına göre Başbakan ve ilgili bakanların karşı-imzasıyla (m.19), 1983 Hollanda Anayasasına göre bir veya birden fazla bakanın karşı-imzasıyla (m.47), 1978 İspanyol Anayasasına göre Başbakan ve yetkili bakanın karşı-imzasıyla (m.64), 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanununa göre Başbakan ve gerekli durumlarda bir bakanın karşı-imzasıyla (sek.12), 1947 İtalyan Anayasasına göre bakanların karşı-imzasıyla (m.79/son), 1944 İzlanda Anayasasına göre bir bakanın karşı-imzasıyla (m.19), 1868 Lüksemburg Anayasasına göre sorumlu bir bakanın karşı-imzasıyla (m.45), İngiltere’de de Home Secretary’nin görüşüyle kullanılabilir.

c) Türkiye.- Türkiye’de ise Cumhurbaşkanının gras yetkisini tek başına kullanıp kullanamayacağı hususunda Anayasa da bir hüküm yoktur. Uygulamada Cumhurbaşkanının bu yetkisini tek başına kullandığı görülmektedir[97]. Türkiye’de Cumhurbaşkanının gras yetkisini tek başına kullanıp kullanamayacağı sorununa biraz daha yakından değinmek uygun olur.

1982 Türk Anayasası, 104’üncü maddesinde, “belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak” yetkisi dahil, Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerini tek tek saymış ve 105’inci maddesinde ise, bu yetkilerin kullanılması şartını belirtmiştir. Anayasamızın 105’inci  maddesinin 1’inci fıkrasına göre,

“Cumhurbaşkanının, Anayasa ve diğer kanunlarda Başbakan ve ilgili bakanın imzalarına gerek olmaksızın tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumludur”.

Görüldüğü gibi, Anayasada kural olarak Cumhurbaşkanının işlemlerinin Başbakan ve ilgili bakan tarafından imzalanması öngörülmektedir. Yine Anayasa bu şekilde Başbakan ve ilgili bakan tarafından imzalanan işlemlerden Başbakan ve ilgili bakanın sorumlu olduğunu belirtmektedir. Bu husus sorumsuz olan Cumhurbaşkanının işlemlerinin sorumlu olan başbakan veya bakanlar tarafından imzalanmasını öngören parlâmenter demokrasinin temel kuralıyla uyuşum içindedir.

1982 Anayasasının 105’inci  maddesinde hükme bağlanan bir husus da, Cumhurbaşkanının “tek başına yapabileceği” birtakım işlemlerin karşı-imza kuralından istisna tutulduğudur. Yani Anayasaya göre, Cumhurbaşkanının tek başına yapabileceği birtakım işlemler vardır ve bu işlemlerin Başbakan ve ilgili bakan tarafından imzalanmalarına gerek yoktur. Bu husus da esas itibarıyla parlâmenter demokrasinin temel ilkeleriyle uyuşum içindedir. Zira parlâmenter sistemlerde devlet başkanlarının bazı işlemleri, Almanya, Fransa, Yunanistan gibi demokratik ülkelerde de, karşı-imza kuralından ayrık tutulmaktadır. Ancak bu ülkelerin, Anayasalarında karşı-imza kuralından istisna tutulan işlemler tek tek sayılmıştır[98].

Ne var ki, karşı-imza kuralını genel ilke olarak kabul eden, bu kuraldan işlemlerin istisna tutulabileceğini de öngörmüş olan bizim Anayasamız, Alman, Fransız, Yunan Anayasalarının aksine, her nedense, karşı-imza kuralının istisnalarının neler olduğunu belirtmemiştir. Diğer kanunlarda da karşı-imza kuralının istisnalarını belirten bir hüküm yoktur. Bu nedenle, Türkiye’de Cumhurbaşkanının hangi işlemleri karşı-imza kuralına tâbi olmadan tek başına yapabileceği konusu doktrinde tartışmalıdır[99].

Kanımızca, bir Anayasanın kabul ettiği bir genel kurala ancak yine o Anayasanın kendisi istisna getirebilir. Bizim hukukçu olarak yorum yoluyla karşı-imza genel kuralına istisna getirmek gibi bir yetkimiz yoktur. Anayasamızda karşı-imza kuralının istisnalarını sayan bir hüküm mevcut değildir. Keza, bizim bilebildiğimiz kadarıyla, mevzuatımızda karşı-imza kuralının istisnalarını tespit eden bir kanun hükmü de yoktur. Sistemimizde karşı-imza kuralının istisnalarını  tespit eden bir Anayasa maddesi veya bir kanun hükmü olmadığına ve Anayasamız (m.105) Cumhurbaşkanının işlemleri için genel olarak karşı-imza kuralını kabul ettiğine göre, Cumhurbaşkanının istisnasız bütün işlemleri, genel ilke olan karşı-imza kuralına tabidir. Türkiye’de Cumhurbaşkanı, Başbakan ve ilgili bakanın karşı-imzası olmadan tek başına herhangi bir işlem yapamaz. Türkiye’de karşı-imza kuralı, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, İtalya, Japonya ve Norveç’te olduğu gibi[100] mutlaktır. Bu mutlaklık, Cumhurbaşkanının 104’üncü maddede sayılan istisnasız bütün yetkileri için geçerlidir. O halde, Cumhurbaşkanının “belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak” yetkisi karşı-imza kuralına tâbidir. Yani Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Adalet Bakanının karşı-imzasını almadan belirli kişilerin cezalarını hafifletemez veya kaldıramaz.

Yukarıda da görüldüğü gibi incelediğimiz ülkelerin içinde sadece Amerika Birleşik Devletleri ve Finlandiya’da Cumhurbaşkanı af yetkisini tek başına kullanabilmektedir. (Finlandiya Anayasası (m.105/1), Cumhurbaşkanının af yetkisini kullanmadan önce Yüksek Mahkemenin bu konuda görüşünü almasını da öngörmektedir). Amerika Birleşik Devletlerinde başkanlık sistemi vardır. Başkanlık sistemlerinde, bu sistemin mahiyeti gereği zaten karşı-imza kuralı yoktur. Finlandiya’da yarı başkanlık sistemi vardır. Cumhurbaşkanı halk tarafından doğrudan doğruya seçilmektedir. Türk Cumhurbaşkanı ise halk tarafından seçilmez. Türkiye’deki Cumhurbaşkanının tek başına gras yetkisini kullanması, karşılaştırmalı anayasa hukukunun verileri ile uyuşum içinde değildir.

D. Türkiye İle Diğer Ülkeler Arasında Karşılaştırma

Burada son olarak Türkiye ile diğer ülkeler arasında amnisti ve gras yetkileri bakımından benzerlik ve farklılıkları göreceğiz

1. Amnisti Yetkisi Bakımından

a) Yetkili Organ Bakımından.- 1982 Türk Anayasası amnisti yetkisini Parlâmentoya vermiştir (m.87). Anayasanın bu düzenlemesi incelediğimiz diğer ülkelerin anayasal düzenlemeleriyle uyum içindedir. 1958 Fransız Anayasası (m.34), 1999 Finlandiya Anayasası (sek.105/2), 1947 İtalyan Anayasası (m.79/1), 1999 İsviçre Anayasası (m.173/1-k,157/1-c), 1976 Portekiz Anayasası (m.164-g) ve 1975 Yunan Anayasası (m.47/3) da amnisti yetkisini Parlâmentolara vermiştir.

b) Nitelikli Çoğunluk Bakımından.- 1982 Türk Anayasası amnisti kanunlarının kabulü için nitelikli çoğunluk kuralı öngörmemiştir. 1958 Fransız Anayasası (m.34), 1999 Finlandiya Anayasası (sek.105/2), 1999 İsviçre Anayasası (m.173/1-k,157/1-c) ve 1976 Portekiz Anayasası (m.164-g) da amnisti kanunlarının kabulü için nitelikli çoğunluk kuralı öngörmemişlerdir. 1947 İtalyan (m.79/1) ve 1975 Yunan (m.47/3) Anayasaları ise amnisti kanunlarının kabul edilebilmesini Parlâmento üye tamsayısının 2/3’ü ve 3/5’i gibi nitelikli çoğunluk şartına bağlamışlardır. Bir ülkede amnisti ilân edilmesini zorlaştırmanın yolu olarak, İtalyan ve Yunan Anayasalarındaki nitelikli çoğunluk kuralından yararlanılabilir.

c) Amnisti Yasakları Bakımından.- 1982 Türk Anayasası, Parlâmentonun amnisti yetkisini iki bakımından sınırlandırmıştır. Anayasaya göre, “Anayasanın 14’üncü maddesindeki fiiller”den ve “orman suçlar”ından hüküm giyenler hakkında amnisti çıkarılamaz (m.87, 169/3). 1982 Anayasasının bu düzenlemesi demokratik ülkelerin anayasal düzenlemeleriyle uyum içinde değildir. Yunanistan dışında, incelediğimiz bütün ülkelerde amnisti yetkisi bakımından herhangi bir içeriksel sınırlama yoktur. 1975 Yunan Anayasası ise adî suçlar için amnisti çıkarılmasını yasaklamaktadır (m.47).

2. Gras Yetkisi Bakımından

a) Yetkili Organ Bakımından.- 1982 Türk Anayasası gras yetkisini hem Cumhurbaşkanına (m.87), hem de Türkiye Büyük Millet Meclisine vermiştir (m.87). 1982 Türk Anayasasının bu düzenlemesi demokratik ülkelerin anayasal düzenlemeleriyle uyum içinde değildir. İsveç ve İsviçre hariç, incelediğimiz bütün ülkelerde, gras yetkisi, devlet başkanlarına verilmiştir. Gras yetkisi İsveç’te Hükûmete, İsviçre’de ise hem gras, hem de amnisti yetkisi Parlâmentoya verilmiştir.Meclis hükûmeti sistemi benzeri bir hükûmet sistemine sahip İsviçre bir yana bırakılırsa, gras yetkisini Cumhurbaşkanı yanında Parlâmentoya da veren 1982 Anayasasının düzenlemesi hayli ilginçtir.

b) Gras Yetkisinin Bakanlar Hakkında Kullanılması Yasağı Bakımından.- 1982 Türk Anayasasında bakanlar hakkında gras yetkisinin kullanılmasına ilişkin bir yasaklama yoktur. 1982 Türk Anayasasının bu bakımından, 1949 Alman Anayasası, 1929 Avusturya Anayasası, 1999 Finlandiya Anayasası, 1958 Fransız Anayasası, 1983 Hollanda Anayasası, 1937 İrlanda Anayasası, 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu, 1999 İsviçre Anayasası, 1947 İtalyan Anayasası, 1946 Japon Anayasası, 1976 Portekiz Anayasasının düzenlemelerine benzemekte; ama 1787 Amerika Birleşik Devletleri Anayasası (m.2, b.2, f.1), 1994 Belçika Anayasası (m.111), 1953 Danimarka Anayasası (sek.14), 1978 İspanyol Anayasası (m.102/3), 1944 İzlanda Anayasası (m.29), 1868 Lüksemburg Anayasası (m.83), 1814 Norveç Anayasası (m.20), 1975 Yunan Anayasası (m.47/2) düzenlemelerinden ayrılmaktadır.

c) Sebebe Bağlılık Bakımından.- 1982 Türk Anayasası Cumhurbaşkanının gras yetkisini “sürekli hastalık, sakatlık, kocama” sebepleri ile sınırlandırmıştır. 1982 Türk Anayasasının bu düzenlemesi incelediğimiz diğer ülkelerin anayasal düzenlemeleriyle uyum içinde değildir. İncelediğimiz ülkelerin hiçbirinde devlet başkanlarının gras yetkisi sebep unsuru bakımından sınırlandırılmamıştır.

d) Yargısal Bir Organın Görüşünün Alınması Bakımından.- 1982 Anayasası, Cumhurbaşkanının gras yetkisini kullanması bakımından yargısal nitelikte bir organın görüşünü alması şartını getirmemiştir. 1982 Türk Anayasasının bu düzenlemesi incelediğimiz ülkelerin çoğunluğunda benimsenen düzenlemeyle uyuşum içindedir. 1982 Anayasası bu bakımından, devlet başkanının bir mahkemenin veya özel bir kurulun görüşünün alması şartını getiren 1999 Finlandiya Anayasası (m.105/1), 1983 Hollanda Anayasası (m.122/1) ve 1975 Yunan Anayasasından (m.47/1) farklılaşmaktadır.

e) Tek Başına Kullanma Bakımından.- Yukarıda gördüğümüz gibi, Türkiye’de Cumhurbaşkanının gras yetkisini tek başına kullanıp kullanamayacağı hususu tartışmalıdır. Bununla birlikte uygulamada Cumhurbaşkanı bu yetkisini tek başına kullanmaktadır. Cumhurbaşkanının bu uygulaması, demokratik ülkelerdeki anayasal düzenleme ve uygulamalar ile uyuşum içinde değildir. Parlâmenter demokrasilerin hiçbirinde gras yetkisini devlet başkanları tek başına kullanamamaktadırlar. Yukarıda gördüğümüz gibi sadece Amerika Birleşik Devletleri ve Finlandiya’da Cumhurbaşkanı bu yetkisini tek başına kullanabilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri, başkanlık sistemine, Finlandiya ise yarı-başkanlık sistemine sahiptir.

 

TABLO: YİRMİ İKİ ÜLKEDE AMNİSTİ VE GRAS YETKİSİ

ÜLKELER

ANA-YASA

MADDE

A M N İ S T İ

GRAS

Yetkili Organ

N.Ç.

*1

A.Y. *2

Yetkili
Organ

Bakan (İmpeac.) Yasakları *3

Sebep*4

Yr.Or. Görüşü*5

Tek Başına/Hükûmetin Önerisiye/ Karşı-İmzayla

A.B.D.

1787

m.2,b.2.f.1

-

-

-

Başkan

Var. Mutlak.

Yok

Yok

Tek Başına (m.2, b.2,f.1)

Almanya

1949

m.60/2

-

-

-

Cumhurbaşkanı

Yok

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (m.58)

Avusturya

1929

m.65/2-c

-

-

­-

Cumhurbaşkanı

Yok

Yok

Yok

HükûmetinÖnerisiyle (m.67/1)

Belçika

1994

m.110

-

-

-

Kral

Var.P.nun İzniyle

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (m.106)

Danimarka

1953

sek.24

Kral

-

Yok

Kral

Var.P.nun İzniyle

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (sek.14)

Finlandiya

1999

m.105/1

Parlâmento

Yok

Yok

Cumhurbaşkanı

Yok

Yok

Yük.Mah.

Tek Başına (m.58/3-3)

Fransa

1958

m.17,34

Parlâmento

Yok

Yok

Cumhurbaşkanı

Yok

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (m.19)

Hollanda

1983

m.122/1

-

-

-

Kral

Yok

Yok

Özel Mah.

Karşı-İmzayla (m.47)

İngiltere

Yazısız

Convention

-

-

-

Kraliçe

Var. Mutlak.

Yok

Yok

Home Secretarynin Görüşüyle

İrlanda

1937

m.13/6

-

-

-

Cumhurbaşkanı

Yok

Yok

Yok

Belirlenemedi

İspanya

1978

m.62-i,102/3

-

-

-

Kral

Var. Mutlak.

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (m.64)

İsrail

1964*7

sek.11/6-b

-

-

-

Cumhurbaşkanı

Yok

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (sek.12)

İsveç

1975

b.11,m.13

-

-

-

Hükûmet

Yok

Yok

Yok

Doğrudan Hükûmet

İsviçre

1999

m.173/1-k,157/1c

Parlâmento

Yok

Yok

Parlâmento

Yok

Yok

Yok

Parlâmentonun Kendisi

İtalya

1947

m.79/1, 87/11

Parlâmento

2/3

Yok

Parlâ+C.başkanı

Yok

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (m.79)

İzlanda

1944

m.29

Cum.başkanı

-

Yok

Cumhurbaşkanı

Var.P.nun İzniyle

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (m.19)

Japonya

1946

m.7/6

Kral

-

Yok

Kral

Yok

Yok

Yok

HükûmetinGörüş ve Onayı(m.7/1)

Lüksemburg

1868

m.38, 83

-

-

-

Büyük Dük

Var.P.nun İzniyle

Yok

Yok

Karşı-İmzayla (m.45)

Norveç

1814

m.20

-

-

-

Kral

Var. Mutlak.

Yok

Yok

Bakanlar Kurul.Birlikte(m.20)

Portekiz

1976

m.138-f, 164-g

Parlâmento

Yok

Yok

Cumhurbaşkanı

Yok

Yok

Yok

Hükûmetin Görüşüyle (m.138-f)

Türkiye

1982

m.87, 104

TBMM

Yok

Var*8

TBMM, Cmbşkn

Yok

Var*9

Yok

Tartışmalı (m.105)

Yunanistan

1974

m.47

Parlâmento

3/5

Var*10

Cumhurbaşkanı

Var.P.nun İzniyle

Yok

ÖzelKurul

AdaletBakanınınÖnerisiyle (m.47/1)

*1N.Ç.: Amnisti Kanunun Kabulü İçin Nitelikli Çoğunluk Şartı                                                  

*2A.Y.: Amnisti Yasakları                                                                                                                                                                                       

*3 Gras Yetkisinin Bakanlar Hakkında Kullanılması Yasağı     (İmpeachment Usûlünde Gras Yasağı)

*4 Gras Yetkisinin Sebep Unsuru Bakımından Sınırlandırılması

*5 Yargısal Bir Organın Görüşünün AlınmasıŞartı

*6 P.nun: Parlâmentonun

*716 Haziran 1964 Tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu;

 *9“Sürekli Hastalık”,“Sakatlık” ve “ Kocama”

*8“Anayasanın 14. Maddesindeki Fiiller”Ve “Orman Suçları”

*10 “Adî Suçlar”

 

 

 

Bibliyografya

I. Anayasalar

A.B.D.: 17 Eylül 1787 Tarihli Amerika Birleşik Devletleri Federal Anayasası (İngilizce Aslı): http://www.constitution.org/ constit_.htm (1.2.2001).

Almanya: 23 Mayıs 1949 Tarihli Alman Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg. de/law/gm00000_.html (1.2.2001).

Avusturya: 1929 Avusturya Anayasası (Bundes-Verfassungsgesetz in der Fassung von 1929) (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg.de/ law/as00000_.html (1.2.2001).

Belçika: 17Şubat 1994 Tarihli Belçika Anayasası (Fransızca Aslı): http://www.senate.be/ senbeldocs/ constitution/ const_fr.html (1.2.2001); İngilizce Çevirisi: http://www.uni-wuerzburg.de/law/ be00000_.html. (1.2.2001).

Danimarka: 5 Haziran 1953 Tarihli Danimarka Anayasası: http://www.uni-wuerzburg.de/ law/da00000_.html (1.2.2001).

Finlandiya: 11 Haziran 1999 Tarihli Finlandiya Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www.om.fi/constitution/ 3340.htm (1.2.2001).

Fransa: 4 Ekim 1958 Tarihli Fransız Anayasası (Fransızca Aslı): http://www.legifrance. gouv.fr/html/frame_ constitution.htm (1.2.2001). İngilizce Çevirisi: http://www.assemblee-nationale.fr/8/8ab.htm (1.2.2001).

Hollanda:17 Şubat 1983 Tarihli Hollanda Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg.de/law/nl00000_ .html (1.2.2001).

İngiltere: Anayasal Konvansiyonlar ve Act of Settlement, 1701: http://members.home.net/ jacobites/settlement.htm (9.3.2001).

İrlanda: 1 Temmuz 1937 Tarihli İrlanda Anayasası (İngilizce Aslı): http://www.math.tcd.ie/pub/Constitution.html (1.2.2001).

İspanya: 27 Aralık 1978 Tarihli İspanyol Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg.de/law/sp00000_ .html (1.2.2001). İspanyolca Aslı: http://www.igsap.map.es/docs/cia/dispo/ constitu.htm

İsrail: 16 Haziran 1964 Tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu (Basic Law: The President of the State) (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg.de/ law/is__indx.html (1.2.2001).

İsveç: 1 Ocak 1975 Tarihli İsveç Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg. de/law/sw00000_.html (1.2.2001).

İsviçre: 14 Nisan 1999 Tarihli İsviçre Anayasası (Fransızca Aslı): http://www.admin.ch/ ch/f/rs/101/ index.html (1.2.2001); İngilizce Çevirisi: http://www.uni-wuerzburg.de/ law/sz00000_.html (1.2.2001).

İtalya: 27 Aralık 1947 Tarihli İtalyan Anayasası (İtalyanca Aslı): http://www.palazzochigi.it/ sez_costituzione.html (1.2.2001); İngilizce Çevirisi: http://www.uni-wuerzburg.de/ law/it00000_.html (1.2.2001).

İzlanda: 17 Haziran 1944 Tarihli İzlanda Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www. richmond.edu/~jpjones/confinder/ Iceland2.htm (1.2.2001).

Japonya: 3 Kasım 1946 Tarihli Japon Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg.de/law/ja00000_.html (1.2.2001).

Lüksemburg: 17 Ekim 1868 Tarihli Lüksemburg Anayasası (Fransızca Aslı) http://www.etat.lu/SCL/CNST0999.PDF (10.3.2001); (İngilizce Çevirisi): http://www.uni-wuerzburg.de/law/lu__ indx.html (1.2.2001).

Norveç: 17 Mayıs 1814 Tarihli Norveç Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://odin.dep.no/ odin/ engelsk/ norway/ system/032005-990424/ index-dok000-b-n-a.html (1.2.2001).

Portekiz: 2 Nisan 1976 Tarihli Portekiz Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www. parlamento.pt/constit/crp_ing.html (1.2.2001). Portekizce Aslı: http://www.cea. ucp.pt/lei/const/constind.htm

Türkiye: 7 Kasım 1982 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası: Resmî Gazete, 9.11.1982, Sayı 17863 Mükerrer; Düstur, Beşinci Tertip, Cilt 22, s.3.

Yunanistan; 9 Haziran 1975 Tarihli Yunan Anayasası (İngilizce Çevirisi): http://www. hri.org/MFA/syntagma/artcl50.html (1.2.2001); http://www.uni-wuerzburg.de/ law/gr0000_.html (1.2.2001).

Dünya ülkelerinin anayasa metinlerinin İngilizce çevirilerine şu iki siteden ulaşılabilir:

“ICL: International Constitutional Law”, http://www.uni-wuerzburg.de/law/ (Bu site A. Tschentscher tarafından yönetilmektedir).

“Constitution Finder”, http://urich/~jpjones/confinder/const/html (Bu site Richmond Üniversitesi profesörlerinden John Paul Jones tarafından yönetilmektedir).

 

II. Kitaplar ve Makaleler

ARDANT (Philippe), Institutions politiques et droit constitutionnel, Paris, L.G.D.J., Sekizinci Baskı, 1996.

ARDANT (Philippe), “Droit de grâce”, Olivier Duhamel ve Yves Mény (der.), Dictionnaire constitutionnel, Paris, PUF, 1992, s.463-464.

ARSEL (İlhan), Türk Anayasa Hukukunun Umumî Esasları (Birinci Kitap: Cumhuriyetin Temel Kuruluşu), Ankara, Mars Matbaası, 1965.

AUTEXİER (Christian), Introduction au droit public allemand, Paris, PUF, 1997.

BARTHÉLEMY (Joseph) ve DUEZ (Paul), Traité de droit constitutionnel, Paris, Dalloz, 1933.

BARTHOLOMEW (Paul C.), Ruling American Constitutional Law, New Jersey, Littlefield, Adams & Company, 1970, c.I.

CADART (Jacques), Institutions politiques et droit constitutionnel, Paris Economica, Üçüncü Baskı, 1990, c.II.

CHAGNOLLAUD (Dominique), Droit constitutionnel contemporain, Paris, Sirey, 1999.

CHANTEBOUT (Bernard), Droit constitutionnel et science politique, Paris, Armand Colin, Altıncı Baskı, 1985.

CRONİN (Thomas E.), The State of the Presidency, Boston, Little, Brown and Company, İkinci Baskı, 1980.

DE SMİTH (S.A.) ve BRAZİER (Rodney), Constitutional and Administrative Law, London, Penguin Books, Altıncı Baskı, 1989.

DEBBASCH (Charles), PONTİER (Jean Marie), BOURDON (Jacques) ve RİCCİ (Jean Claude), Droit constitutionnel et institutions politiques, Paris, Economica, Üçüncü Baskı, 1990.

DÖNMEZER (Sulhi) ve ERMAN (Sahir), Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, İstanbul, Beta, Onuncu Baskı, 1985, Cilt III.

DUGUİT (Léon), Traité de droit constitutionnel, Paris, Ancienne librairie fontemoing, İkinci Baskı, 1924, c.IV.

DUHAMEL (Olivier), “Amnistie”, Olivier Duhamel ve Yves Mény (der.), Dictionnaire constitutionnel, Paris, PUF, 1992.

ESMEİN (Adhémar), Eléments de droit constitutionnel français et comparé, Paris, Sirey, Henry Nézard Tarafından Gözden Geçirilmiş Sekizinci Baskı, 1928, c.II.

FABRE (Michel Henry), Principes républicains de droit constitutionnel, Paris, L.G.D.J., 1970.

FAVOREU (Louis) et al., Droit constitutionnel, Paris, Dalloz, 1998.

GİCQUEL (Jean), Droit constitutionnel et institutions politiques, Paris, Montchrestien, Onaltıncı Baskı, 1999.

GİCQUEL (Jean), Droit constitutionnel et institutions politiques, Paris, Montchrestien, Onaltıncı Baskı, 1999.

GÖZLER (Kemal), Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000.

GÖZLER (Kemal), Cumhurbaşkanı-Hükûmet Çatışması, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000.

GREWE (Constance) ve RUİZ FABRİ (Hélène), Droits constitutionnels européennes, Paris, PUF, 1995.

HAURİOU (Maurice), Précis de droit constitutionnel, Paris, Sirey, İkinci Baskı, 1929.

HOOD PHİLLİPS (O.) ve JACKSON (Paul), Constitutional and Administrative Law, London, Sweet & Maxwell, Yedinci Baskı, 1987.

JEANJEAN (J.), “Le droit de grâce”, Pouvoirs, No 41, s.151-156.

KEYMAN (Selahattin), Türk Hukukunda Af: Genel Af-Özel Af, Ankara, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1965.

KİNDER-GEST (Patricia), Droit anglais, Paris, LGDJ, 1993.

LAFERRİÈRE (Julien), Manuél de droit constitutionnel, Paris, Editions Domat-Montchrestien, İkinci Baskı, 1947.

LAVROFF (Dmitri Georges), Le droit constitutionnel de la Ve République, Paris, Dalloz, 1995.

LİJPHART (Arend), Çağdaş Demokrasiler, Çev. Ergun Özbudun ve Ersin Onulduran, Ankara, Yetkin Yayınları, Tarihsiz.

LOWİ (Theodore J.) ve GİNSBURG (Benjamin), American Government, New York, W.W. Norton & Company, 1992.

MASON (Alpheus Thomas) ve BEANEY (William M.), American Constitutionnal Law: Introductory Essays and Selected Cases, New Jersey, Prentice‑Hall, Üçüncü Baskı, 1964.

MERAY (SehaL), Ceza Hukukunda Af, Ankara, Zerbamat Basımevi, 1944.

NOWAK (John E.), ROTUNDA (Ronald D.) ve YOUNG (J. Nelson), Handbook on Constitutional Law, St. Paul, Minn. West Publishing Co. 1978.

ÖZBUDUN (Ergun), Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, Altıncı Baskı, 2000.

ÖZEK (Çetin), “Umumî Af”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1959, Cilt XXIV, Sayı 1-4, s.118-175.

PACTET (Pierre), Institutions politiques - Droit constitutionnel, Paris, Masson, Onüçüncü Baskı, 1994.

PRÉTOT (Xavier), “Le pouvoir de faire grâce”, Revue du droit public, 1983, s.1525-1569.

PUNNET (R.M.), British Government and Politics, Cambridge, Gower, 1985.

REDHOUSE, İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü, İstanbul, Redhouse Yayınevi, 17. Baskı, 1990, s.700 (pardon maddesi).

ROBERT (Paul), Petit Robert: Dictionnaire de la langue française, Paris, Le Robert, 1991.

ROHR (Jean), “Suisse”, in Olivier Duhamel ve Yves Meny, Dictionnaire constitutionnel, Paris, PUF, 1992, s.1004-1005.

SARAÇ (Tahsin), Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, İstanbul, Adam Yayınları, 1990.

TOİNET (Marie France), Le système politique des Etats-Unis, Paris, PUF, İkinci Baskı, 1990.

TRİBE (Laurence H.), American Constitutional Law, New York, Foundation Press, 2000, c.I.

TURPİN (Dominique), Droit constitutionnel, Paris, PUF, 1994.

TWOMEY (Anne), “Methods of Choosing a Head of State”, http://www.aph.gov.au/library/ pubs/bp/1997-98/98bp12.htm (1.2.2201).

VEDEL (Georges), Manuel élémentaire de droit constitutionnel, Paris, Sirey, 1949,

WİGNY (Pierre), Droit constitutionnel: principes et droit positif, Bruxelles, Bruylant, 1952.

YARDLEY (D.C.M.), Introduction to British Constitutional Law, London, Butterworth & Co., 1960.

ZOLLER (Elisabeth), Droit constitutionnel, Paris, PUF, 1999.

 


 

 


 


*    Uludağ Üniversitesi İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi öğretim üyesi, Görükle-Bursa (gozler@uludag.edu.tr).

[1].   Sulhi Dönmezer ve Sahir Erman, Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, İstanbul, Beta, Onuncu Baskı, 1985, Cilt III, s.284-308; İlhan Arsel, Türk Anayasa Hukukunun Umumî Esasları (Birinci Kitap: Cumhuriyetin Temel Kuruluşu), Ankara, Mars Matbaası, 1965, s.350-352; Selahattin Keyman, Türk Hukukunda Af: Genel Af-Özel Af, Ankara, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1965, s.42-46; Seha L. Meray, Ceza Hukukunda Af, Ankara, Zerbamat Basımevi, 1944; Çetin Özek, “Umumî Af”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1959, Cilt XXIV, s.127.

[2].   Dönmezer ve Erman, op. cit., c.III, s.284-308; Arsel, op. cit., s.350-352.

[3].   Keyman buna “umumî genel af” diyor (Keyman, op. cit., s.59). “Umumî” ve “genel” sıfatları aynı anlama geldiği için, biz bu tabiri kullanmıyoruz.

[4].   Keyman, op. cit., s.69. Toplu özel af, genel aftan farklıdır; zira toplu özel af sadece cezaya tesir eder ve kamu davasının düşmesine sebep olmaz (Ibid.).

[5].   Ibid.

[6].   Dönmezer ve Erman, op. cit., c.III, s.302-303; Arsel, op. cit., s.351;

[7].   Barthélemy ve Duez, op. cit., s.752-754; Adhémar Esmein, Eléments de droit constitutionnel français et comparé, Paris, Sirey, Henry Nézard Tarafından Gözden Geçirilmiş Sekizinci Baskı, 1928, c.II, s.148-152; Julien Laferrière, Manuél de droit constitutionnel, Paris, Editions Domat-Montchrestien, İkinci Baskı, 1947, s.1042; Léon Duguit, Traité de droit constitutionnel, Paris, Ancienne librairie fontemoing, İkinci Baskı, 1924, c.IV, s.593; Maurice Hauriou, Précis de droit constitutionnel, Paris, Sirey, İkinci Baskı, 1929, s.429; Jean Gicquel, Droit constitutionnel et institutions politiques, Paris, Montchrestien, Onaltıncı Baskı, 1999, s.570; Xavier Prétot, “Le pouvoir de faire grâce”, Revue du droit public, 1983, s.1528-1529; Pierre Wigny, Droit constitutionnel: principes et droit positif, Bruxelles, Bruylant, 1952, s.659;

[8].   “Amnistie”, af anlamına gelmektedir (Tahsin Saraç, Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, İstanbul, Adam Yayınları, 1990, s.70, amnistie maddesi).

[9].   “Grâce” kelimesi af, lütuf, aman gibi anlamlara gelmektedir (Saraç, op. cit., s.673, grâce maddesi).

[10]. Saraç, op. cit., s.70 (amnistie maddesi).

[11]. Ibid.

[12]. Paul Robert, Petit Robert: Dictionnaire de la langue française, Paris, Le Robert, 1991, s.880 (grâce maddesi).

[13]. Ibid.

[14]. Ibid.

[15]. İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü, İstanbul, Redhouse Yayınevi, 17. Baskı, 1990, s.700 (pardon maddesi).

[16]. Saraç, op. cit., s.70 (amnistie maddesi).

[17]. Örneğin Arsel, op. cit., s.351.

[18]. Aşağıda görüleceği gibi grâce sadece cezayı kısmen veya tamamen ortadan kaldırmakta, suça ise dokunmamaktadır.

[19]. Örneğin beş yıllık hapis cezasını bir yıla indirme.

[20]. Örneğin ölüm cezasını ömür boyu hapis cezasına çevirme, hapis cezasını para cezasına çevirme.

[21]. S. A. De Smith ve Rodney Brazier, Constitutional and Administrative Law, London, Penguin Books, Altıncı Baskı, 1989, s.138; O. Hood Phillips ve Paul Jackson, Constitutional and Administrative Law, London, Sweet & Maxwell, Yedinci Baskı, 1987, s.372.

[22]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.752; Esmein, op. cit., c.II, s.148; Wigny, op. cit., s.659; Laferrière, op. cit., s.1042; Duguit, op. cit., c.IV, s.593; Hauriou, op. cit., s.429.

[23]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.752-753; Esmein, op. cit., c.II, s.148; Wigny, op. cit., s.659; Laferrière, op. cit., s.1042; Duguit, op. cit., c.IV, s.593; Hauriou, op. cit., s.429.

[24]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.753; Esmein, op. cit., c.II, s.148; Wigny, op. cit., s.659; Laferrière, op. cit., s.1042; Duguit, op. cit., c.IV, s.593; Hauriou, op. cit., s.429.

[25]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.753; Esmein, op. cit., c.II, s.148; Wigny, op. cit., s.659; Laferrière, op. cit., s.1042; Duguit, op. cit., c.IV, s.593; Hauriou, op. cit., s.429.

[26]. Bununla birlikte İngiltere’de Kraliçe’nin nolle prosequi yetkisi, soruşturmayı ve yargılamayı durdurur (De Smith ve Brazier, op. cit., s.138; Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.372). Keza Amerika Birleşik Devletlerinde de Başkan af yetkisini kesin hükümden önce kullanabilir (Ex parte Grossman, 267 U.S. 87 (1925) (Paul C. Bartholomew, Ruling American Constitutional Law, New Jersey, Littlefield, Adams & Company, 1970, c.I, s.94). Avusturya’da da Cumhurbaşkanının ceza davasını ortadan kaldırma (quash) yetkisi vardır (1929 Avusturya Anayasası, m.65/2-c).

[27]. Zaten gras yetkisine sahip makam, gras yetkisini kesin hükümden sonra kullanması gerekir.

[28]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.753; Esmein, op. cit., c.II, s.148; Wigny, op. cit., s.659; Laferrière, op. cit., s.1042; Duguit, op. cit., c.IV, s.593; Hauriou, op. cit., s.429.

[29]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.753; Esmein, op. cit., c.II, s.148; Wigny, op. cit., s.659; Laferrière, op. cit., s.1042; Duguit, op. cit., c.IV, s.593; Hauriou, op. cit., s.429.

[30]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.753.

[31]. Ibid.

[32]. Esmein, op. cit., c.II, s.148.

[33]. Esmein, op. cit., c.II, s.148-149; Wigny, op. cit., s.659; Hauriou, op. cit., s.429; Barthélemy ve Duez, op. cit., s.757-758.

[34]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.755-756; Esmein, op. cit., c.II, s.148; Laferrière, op. cit., s.1042.

[35]. 1787 Amerika Birleşik Devletleri Anayasası, m.2, b.2; 1949 Alman Anayasası, m.60/2; 1929 Avusturya Anayasası, m.65/-c; 1994 Belçika Anayasası, m.111; 1953 Danimarka Anayasası, sek.24; 1999 Finlandiya Anayasası, m.105/1; 1958 Fransız Anayasası, m.34; 1983 Hollanda Anayasası, m.122/1; İngiltere, convention[35]; 1937 İrlanda Anayasası, m.13/6; 1978 İspanyol Anayasası, m.62-1; 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu, sek.11/6-b; 1947 İtalyan Anayasası, m.87/11; 1944 İzlanda Anayasası, m.29; 1946 Japon Anayasası, m.7/6; 1868 Lüksemburg Anayasası, m.38; 1814 Norveç Anayasası, m.20; 1976 Portekiz Anayasası, m.138-f ve 164-g; 1982 Türk Anayasası, m.87; 1975 Yunan Anayasası, m.47.

[36]. Örneğin İngiltere’de 1689 tarihli Bill of Rights ile Kralın ius dispensandi yetkisi kaldırılmıştır.

[37]. Esmein, op. cit., c.II, 149.

[38]. Hauriou, op. cit., s.428.

[39]. “The Quenne is the fountain of justice” (De Smith ve Brazier, op. cit., s.137; Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.371.

[40]. D.C.M. Yardley, Introduction to British Constitutional Law, London, Butterworth & Co., 1960, s.41.

[41]. Arend Lijphart, Çağdaş Demokrasiler, Çev. Ergun Özbudun ve Ersin Onulduran, Ankara, Yetkin Yayınları, Tarihsiz, passim.

[42]. Bu ülkeler şunlardır: A.B.D., Almanya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsrail, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Lüksemburg, Norveç, Portekiz, Türkiye, Yunanistan.

[43]. Laurence H. Tribe, American Constitutional Law, New York, Foundation Press, 2000, c.I, s.717-722; John E. Nowak, Ronald D. Rotunda ve J. Nelson Young, Handbook on Constitutional Law, St. Paul, Minn. West Publishing Co. 1978, s.218-220; Bartholomew, op. cit., c.I, s.92; Alpheus Thomas Mason ve William M. Beaney, American Constitutionnal Law: Introductory Essays and Selected Cases, New Jersey, Prentice‑Hall, Üçüncü Baskı, 1964, s.59; Marie France Toinet, Le système politique des Etats-Unis, Paris, PUF, İkinci Baskı, 1990, s.180-181; Thomas E. Cronin, The State of the Presidency, Boston, Little, Brown and Company, İkinci Baskı, 1980, s.195-196; Theodore J. Lowi ve Benjamin Ginsburg, American Government, New York, W.W. Norton & Company, 1992, s.142.

[44]. 17 Eylül 1787 tarihli Amerika Birleşik Devletleri Federal Anayasasının metni için bkz: http://www.constitution.org/ constit_.htm (1.22001).

[45]. Bartholomew, op. cit., c.I, s.95; Mason ve Beaney, op. cit., s.59.

[46]. 233 U.S. 51 (1914).

[47]. Bartholomew, op. cit., c.I, s.95.

[48]. United States v. Wilson, 7 Pet 150, 1833; Burdick v. United States, 236 U.S. 79 (1915) (Bartholomew, op. cit., c.I, s.94).

[49]. Biddle v. Perovich, 274 U.S. 480 (1927) (Bartholomew, op. cit., c.I, s.95).

[50]. Ex parte Grossman, 267 U.S. 87 (1925) (Bartholomew, op. cit., c.I, s.94).

[51]. Ex parte Grossman, 267 U.S. 87 (1925) (Bartholomew, op. cit., c.I, s.94).

[52]. Ex parte Grossman, 267 U.S. 87 (1925) (Bartholomew, op. cit., c.I, s.94).

[53]. Barthélemy ve Duez, op. cit., s.758.

[54]. 23 Mayıs 1949 tarihli Alman Anayasasının İngilizce çevirisi için bkz.: http://www.uni-wuerzburg. de/law/gm00000_.html (1.2.2001).

[55]. 1929 (26 Ekim 1955)tarihli Avusturya Anayasasının İngilizce çeviri metni için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/ law/as00000_.html (1.2.2001).

[56]. 17 Şubat 1994 tarihli Belçika Anayasanın Fransızca metni için bkz.: http://www. senate.be/ senbeldocs/constitution/ const_fr.html (1.2.2001). İngilizce çevirisi için bkz: http://www.uni-wuerzburg.de/law/ be00000_.html. (1.2.2001).

[57]. 5 Haziran 1953 tarihli Danimarka Anayasasının İngilizce metni için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/da00000_.html (1.2.2001).

[58]. 11 Haziran 1999 tarihli Finlandiya Anayasasının İngilizce çeviri metni için bkz.: http://www.om.fi/constitution/ 3340.htm (1.2.2001).

[59]. Dominique Turpin, Droit constitutionnel, Paris, PUF, 1994, s.362-364; Charles Debbasch, Jean-Marie Pontier, Jacques Bourdon ve Jean-Claude Ricci, Droit constitutionnel et institutions politiques, Paris, Economica, Üçüncü Baskı, 1990, s.727-728; Dmitri Georges Lavroff, Le droit constitutionnel de la Ve République, Paris, Dalloz, 1995, s.711; Elisabeth Zoller, Droit constitutionnel, Paris, PUF; 1999, s.430; Jean Gicquel, Droit constitutionnel et institutions politiques, Paris, Montchrestien, Onaltıncı Baskı, 1999, s.570; Jacques Cadart, Institutions politiques et droit constitutionnel, Paris Economica, Üçüncü Baskı, 1990, c.II, s.1145; Michel Henry Fabre, Principes républicains de droit constitutionnel, Paris, L.G.D.J., 1970, s.379; Philippe Ardant, Institutions politiques et droit constitutionnel, Paris, L.G.D.J., Sekizinci Baskı, 1996, s.475; Louis Favoreu et al., Droit constitutionnel, Paris, Dalloz, 1998, s.625; Dominique Chagnollaud, Droit constitutionnel contemporain, Paris, Sirey, 1999, s.300-301; Philippe Ardant, “Droit de grâce”, Olivier Duhamel ve Yves Mény (der.), Dictionnaire constitutionnel, Paris, PUF, 1992, s.463-464; Olivier Duhamel, “Amnistie”, Olivier Duhamel ve Yves Mény (der.), Dictionnaire constitutionnel, Paris, PUF, 1992, s.32; X. Prétot, “Le pouvoir de faire grâce”, Revue du droit public, 1983, s.1525-1569; J. Jeanjean, “Le droit de grâce”, Pouvoirs, No 41, s.151-156.

[60]. 4 Ekim 1958 tarihli Fransız Anayasasının Fransızca metni için bkz.: http://www.legifrance. gouv.fr/html/frame_constitution.htm (1.2.2001); İngilizce çevirisi için bkz:http://www.assemblee-nationale.fr/8/8ab.htm (1.2.2001).

[61]. 17 Şubat 1983 tarihli Hollanda Anayasasının İngilizce çeviri metni için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/nl00000_ .html (1.2.2001).

[62]. De Smith ve Brazier, op. cit., s.137-138; Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.372-374; Yardley, op. cit., s.41-42; R.M. Punnet, British Government and Politics, Cambridge, Gower, 1985, s.164-165; Patricia Kinder Gest, Droit anglais, Paris, LGDJ, 1993, s.31;

[63]. De Smith ve Brazier, op. cit., s.373.

[64]. Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.373.

[65]. De Smith ve Brazier, op. cit., s.138; Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.373.

[66]. Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.373. Act of Settlement, 1701, III/son(http://members.home.net/jacobites/settlement.htm, 9.3.2001).

[67]. R. v. Foster, 1985, Q.B. 115 (C.A.) (Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.373).

[68]. De Smith ve Brazier, op. cit., s.138; Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.372.

[69]. 1 Temmuz 1937 tarihli İrlanda Anayasasının İngilizce metni için bkz: http://www.math. tcd.ie/pub/Constitution.html (1.2.2001).

[70]. 27 Aralık 1978 tarihli İspanyol Anayasasının İngilizce çeviri metni için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/sp00000_.html (1.2.2001). İspanyolca aslı için bkz.: http://www.igsap.map.es/docs/cia/dispo/ constitu.htm

[71]. “İndulto” kolektif gras olarak tanımlanmaktadır (Yves Mény, Textes constitutionnels et document politiques, Paris, Montchrestien, 1989, s.261).

[72]. 16 Haziran 1964 tarihli Devlet Başkanı Hakkında İsrail Temel Kanunu (Basic Law: The President of the State) nun İngilizce çevirisi için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/ law/is__indx.html (1.2.2001).

[73]. 1 Ocak 1975 tarihli İsveç Anayasasının İngilizce metni için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/sw00000_.html (2 Şubat 2001).

[74]. 14 Nisan 1999 tarihli İsviçre Anayasasının Fransızca metni için bkz.: http://www. admin.ch/ ch/f/rs/101/ index.html (1.2.2001); İngilizce çevirisi için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/sz00000_.html (1.2.2001).

[75]. 27 Aralık 1947 tarihli İtalyan Anayasasının İtalyanca metni için bkz: http://www. palazzochigi.it/sez_costituzione.html (1.2.2001). İngilizce çevirisi için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/it00000_.html (1.2.2001).

[76]. G.U. 9 marzo 1992, n. 57 (http://www.palazzochigi.it/sez_costituzione/note.html)

[77]. 17 Haziran 1944 tarihli İzlanda Anayasasının İngilizce çevirisi için bkz.: http://www. richmond.edu/~jpjones/confinder/ Iceland2.htm (1.2.2001).

[78]. 3 Kasım 1946 tarihli Japon Anayasasının İngilizce çevirisi için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/ja00000_.html (1.2.2001).

[79]. 17 Ekim 1868 tarihli Lüksemburg Anayasasının Fransızca aslı için bkz.: http://www.etat.lu/SCL/CNST0999.PDF; İngilizce çevirisi için bkz.: http://www.uni-wuerzburg.de/law/lu__ indx.html (1.2.2001).

[80]. 17 Mayıs 1814 tarihli Norveç Anayasasının İngilizce çevirisi için bkz.: http://odin.dep.no/ odin/ engelsk/ norway/ system/032005-990424/ index-dok000-b-n-a.html (1.2.2001).

[81]. 2 Nisan 1976 tarihli Portekiz Anayasasının İngilizce çevirisi için bkz.: http://www. parlamento.pt/constit/crp_ing.html (1.2.2001). Portekizce aslı için bkz.: http://www.cea. ucp.pt/lei/const/constind.htm

[82]. 7 Kasım 1982 tarih ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Resmî Gazete, 9.11.1982, Sayı 17863 Mükerrer; Düstur, Beşinci Tertip, Cilt 22, s.3.

[83]. Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, s.510-512.

[84]. Örnekler için aşağıda 89 nolu dipnota bakınız.

[85]. 9 Haziran 1975 tarihli Yunan Anayasasının İngilizce çevirisi için bkz.: http://www. hri.org/MFA/syntagma/artcl50.html (1.2.2001); http://www.uni-wuerzburg.de/law/ gr0000_.html (1.2.2001).

[86]. Gözler, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.459.

[87]. De Smith ve Brazier, op. cit., s.138; Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.374.

[88]. Cadart, op. cit., c.I, s.481-483; 595-653; Pierre Pactet, Institutions politiques - Droit constitutionnel, Paris, Masson, Onüçüncü Baskı, 1994, s.155; Bernard Chantebout, Droit constitutionnel et science politique, Paris, Armand Colin, Altıncı Baskı, 1985, s.234-237; Constance Grewe ve Hélène Ruiz Fabri, Droits constitutionnels européennes, Paris, PUF, 1995, s.585; Jean Rohr, “Suisse”, in Olivier Duhamel ve Yves Meny, Dictionnaire constitutionnel, Paris, PUF, 1992, s.1004-1005;

[89]. Federal Meclis, “Ulusal Meclis” ve “Devletler Meclisi”nin bir araya gelmesinden oluşur. Ulusal Meclis bütün İsviçre halkını temsil eder. Devletler Meclisinde ise kantonlar eşitlik esasına göre temsil edilir.

[90]. Pactet, op. cit., s.155.

[91]. Chantebout, op. cit., s.235; Anne Twomey, “Methods of Choosing a Head of State”, http://www.aph.gov.au/library/ pubs/bp/1997-98/98bp12.htm (1.2.2201).

[92]. Hood Phillips ve Jackson, op. cit., s.373.

[93]. İsviçre’de gras yetkisi, Parlâmento tarafından, İsveç’te Hükûmet tarafından kullanıldığı için bu yetkinin, başbakanın veya bir bakanın karşı-imzasıyla kullanılması zaten anlamsızdır.

[94]. İsviçre’de gras yetkisi, Parlâmento tarafından, İsveç’te Hükûmet tarafından kullanıldığı için bu yetkinin, başbakanın veya bir bakanın karşı-imzasıyla kullanılması zaten anlamsızdır.

[95]. Esmein, op. cit., c.II, s.152.

[96]. Genel olarak karşı-imza kuralı hakkında bkz.: Esmein, op. cit., c.I, 166, 174, c.II, s.258-262; Barthélemy ve Duez, op. cit., s.623-136; Laferrière, op. cit., s.776-777, 1031-1032; Duguit, Traité, op. cit., c.IV, s.808, 320-821, 840; Hauriou, op. cit., s.409-413; Georges Vedel, Manuel élémentaire de droit constitutionnel, Paris, Sirey, 1949, s.430; Wigny, op. cit., s.576-581; Prélot, op. cit., s.659-660; Pactet, op. cit., s.384-385; Grewe ve Ruiz Fabre, op. cit., s.490-492; Christian Autexier, Introduction au droit public allemand, Paris, PUF, 1997, s.54; Zoller, op. cit., s.458; 464-465; Maus, op. cit., s.66-67; Chagnollaud, op. cit., s.292-293; Kemal Gözler, Cumhurbaşkanı-Hükûmet Çatışması, Bursa, Ekin kitabevi Yayınları, 2000, s.47-69.

[97]. Örnekler: Hükümlü Mehmet DEMİR'in Cezasının Kaldırılmasına Dair Karar, Karar No: 2000/20, Resmî Gazete, 16.06.2000, Sayı: 24081; Hükümlü Aşır Ali KÖK'ün Cezasının Kaldırılmasına Dair Karar, Karar No: 2000/30, Resmî Gazete,21.07.2000, Sayı: 24116; Hükümlü Ömer AKTAŞ'ın Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar, Karar No: 2000/57, Resmî Gazete, 10.08.2000, Sayı: 24136, Hükümlü Hayrettin KÖSEMET'in Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar, Karar No: 2000/59, Resmî Gazete, 27.09.2000 Çarşamba Sayı: 24183; Hükümlü Cengaver AKÇAY'ın Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar, Karar No: 2000/62, Resmî Gazete, 26.10.2000, Sayı: 24212; Hükümlü İhsan TUNÇER'in Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar, Karar No: 2000/61, Resmî Gazete, 17.10.2000 Sayı: 24203; Hükümlü Mehmet Turgut TUĞ'un Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar, Karar No: 2000/65, Resmî Gazete, 09.11.2000, Sayı: 24225; Hükümlü Bülent DAKAK'ın Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar, Karar No: 2000/76, Resmî Gazete, 26.12.2000, Sayı: 24272; Hükümlü Ali KOÇ'un Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar, Karar No: 2001/8, Resmî Gazete,10.01.2001, Sayı: 24283; Hükümlü Hayrettin CAĞCAĞ'ın Cezasının Kaldırılmasına Dair Karar, Karar No: 2001/11, Resmî Gazete, 10.02.2001, Sayı: 24314; Hükümlü Sedat ŞAYLAN'ın Cezasının Kaldırılması Hakkında Karar Karar No: 2001/9, Resmî Gazete, 03.02.2001, Sayı: 24307.

[98]. 1949 Alman Anayasası (m.58), 1929 Avusturya Anayasası (m.67), 1958 Fransız Anayasası (m.19), 1964 İsrail Temel Kanunu (seksiyon 12), 1976 Portekiz Anayasası (m.143) ve 1975 Yunan Anayasası (m.35) karşı-imza kuralını kural olarak tanımış ve bu kuraldan “başbakanı atamak”, “parlâmentoyu feshetmek”, “anayasa mahkemesine üye seçmek”, “cumhurbaşkanlığı genel sekreterliğine personel atamak” gibi bazı işlemleri istisna tutmuştur. Bu istisna sayıları her ülke için ortalama bir-iki tanedir. En çok istisna Alman, Fransız ve Yunan Anayasalarında vardır. Alman Anayasasında 3 (m.58), Yunan Anayasasında ise 5 (m.35/2), Fransız Anayasasında (m.19) ise 8 adet istisna vardır.

[99]. Örneğin bkz. Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, 2000, s.311-316; Gözler, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.515-526; Kemal Gözler, Cumhurbaşkanı-Hükûmet Çatışması, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, s.47-65.

[100].         1994 Belçika Anayasası (m.106), 1953 Danimarka Anayasası (seksiyon 14), 1999 Finlandiya Anayasası (seksiyon 79), 1983 Hollanda Anayasası (m.48), 1947 İtalyan Anayasası (m.89), 1946 Japonya Anayasası (m.74), 1814 Norveç Anayasası (m.31).

 

 


Bu makalenin aslı Anayasa Yargısı'nda yayınlanmıştır.


Copyright

c) Kemal Gözler. 2001-2004. Bu sayfaya izin almadan link verilebilir. Ancak, bu web sayfası, önceden izin almaksızın ne suretle olursa olsun, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, tekrar yayınlanamaz, dağıtılamaz, başka internet sitelerine metin olarak konulamaz. İzin için kgozler[at]hotmail.com adresine başvurunuz. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 3.3.2004 tarih ve 5101sayılı kanunla değişik 71 ve 72’nci maddeleri, bir kitabı herhangi bir yöntemle (fotokopi dahil) çoğaltanları, dağıtanları, satanları, elinde bulunduranları, paraya çevrilmeksizin, 2 (iki) yıldan 4 (dört) yıla kadar hapis cezası veya 50 (elli) milyar liradan 150 (yüzelli) milyar liraya kadar ağır para cezasıyla veya zararın ağırlığı dikkate alınırık bunların her ikisiyle birden cezalandırmaktadır.

Alıntılar (İktibas) Konusunda Açıklamalar

Bu makaleden yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinde öngörülen şu şartlara uyulmalıdır: (1) İktibas, bir eserin “bazı cümle ve fıkralarının” bir başka esere alınmasıyla sınırlı olmalıdır (m.35/1). (2) İktibas, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadıyla yapılmalıdır (m.35/3). (3) İktibas, belli olacak şekilde yapılmalıdır (m.35/5) [Bilimsel yazma kurallarına göre, aynen iktibasların tırnak içinde verilmesi ve iktibasın üç satırdan uzun olması durumunda iktibas edilen satırların girintili paragraf olarak dizilmesi gerekmektedir]. (4) İktibas ister aynen, ister mealen olsun, eserin ve eser sahibinin adı belirtilerek iktibasın kaynağı gösterilmelidir (m.35/5). (5) İktibas edilen kısmın alındığı yer belirtilmelidir (m.35/5).

5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 21.2.2001 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişik 71’inci maddesinin 4’üncü fıkrası, 35’inci maddeye aykırı olarak “kaynak göstermeyen veya yanlış yahut kifayetsiz veya aldatıcı kaynak” göstererek iktibas yapan kişileri, 4 (dört) yıldan 6 (altı) yıla kadar hapis ve 50 (elli) milyar liradan 150 (yüzelli) milyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırmaktadır.

Ayrıca Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun 18 Şubat 1981 tarih ve E.1980/1, K.1981/2 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararına göre kararına göre, “iktibas hususunda kullanılan eser sahibinin ve eserinin adı belirtilse bile eser sahibi, haksız rekabet hükümlerine dayanarak Borçlar Kanununun 49. maddesindeki koşulların gerçekleşmesi halinde manevi tazminat isteyebilir”.

Yukarıdaki şartlara uygun olarak alıntı yapılırken bu makaleye şu şekilde atıf yapılması önerilir:

Kemal Gözler, "Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Af Yetkisi", Anayasa Yargısı, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayını, 2001, Cilt 18, s.298-330 (Anayasa Mahkemesinin 40'ıncı Kuruluş Yıldönümü Münasebetiyle Düzenlenen Sempozyumunda  Sunulan  Tebliğ,Ankara, Anayasa Mahkemesi Yüce Divan Salonu, 26 Nisan 2001). (www.anayasa.gen.tr/af.htm; erişim tarihi).


Bu Sayfa: www.anayasa.gen.tr/af.htm (20 Mayıs 2004)


Editör: Kemal Gözler

E-Mail: kgozler[at]hotmail.com

Ana Sayfa: www.anayasa.gen.tr