TÜRK ANAYASA HUKUKU SİTESİ
Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Bursa, Ekin Yayınevi, 2011, 2 Cilt (32+973; 32+1040 s.)
Bir üst sayfa: www.anayasa.gen.tr/ahgt.htm
Cilt I'in İçindekileri PDF formatında görmek için burasını tıklayınız.
Cilt II'nin İçindekilerini görmek için burasını tıklayınız.
TOC \o "1-4" \u I. Anayasalar...................................................................................................................... 1
A. Türk Anayasaları........................................................................................................ 1
B. Yabancı Anayasalar.................................................................................................... 2
II. Anayasa Mahkemeleri Kararları................................................................................. 3
III. Bilimsel Eserler.......................................................................................................... 7
A. Genel Eserler............................................................................................................. 7
1. Türkiye’de............................................................................................................. 7
2. Fransa’da............................................................................................................. 10
a) 1950 Öncesi (Klasikler):................................................................................... 10
a) 1950 Sonrası (Modern Eserler)......................................................................... 10
3. A.B.D.’de............................................................................................................ 12
4. İngiltere’de........................................................................................................... 13
5. Belçika’da............................................................................................................ 13
6. İsviçre’de............................................................................................................. 13
7. İtalya’da............................................................................................................... 13
8. Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku............................................................................ 14
9. Karşılaştırmalı Politika ve Devlet Sistemleri............................................................ 14
B. Monografiler............................................................................................................. 14
C. Makaleler: Dergiler (Süreli Yayınlar).......................................................................... 15
1. Türkçe................................................................................................................. 16
2. Fransızca.............................................................................................................. 18
3. İngilizce................................................................................................................ 18
III. İnternet Kaynakları.................................................................................................. 19
1. Türkçe................................................................................................................. 19
2. Yabancı Dilde....................................................................................................... 20
IV. Kaynak Arama ve Temin Etme................................................................................ 21
A. Kitap arama ve temin etme........................................................................................ 21
1. Arama................................................................................................................. 21
a) Yabancı Kütüphaneler..................................................................................... 21
b) Türk Kütüphaneleri.......................................................................................... 21
2. Temin Etme.......................................................................................................... 22
B. Makale Arama ve Temin Etme.................................................................................. 23
1. Arama................................................................................................................. 23
2. Temin Etme.......................................................................................................... 23
I. Terminoloji.................................................................................................................. 25
A. “Anayasa” Terimi..................................................................................................... 25
Constitution............................................................................................................ 26
Kanun-ı Esasi........................................................................................................... 26
Teşkilât-ı Esasiye Kanunu......................................................................................... 27
Anayasa.................................................................................................................. 27
B. “Anayasa Hukuku” Terimi......................................................................................... 28
1. “Hukuk-ı Esâsiye”................................................................................................ 28
2. “Esas Teşkilât Hukuku”........................................................................................ 29
3. “Ana Hukuk”, “Devlet Ana Hukuku”..................................................................... 30
4. “Anayasa Hukuku”............................................................................................... 30
5. “Anayasa Bilimi”.................................................................................................. 31
6. “Anatüze”............................................................................................................ 33
II. Anayasa Hukukunun Tanımı...................................................................................... 33
A. Fransız Doktrininde Anayasa Hukukunun Tanımı........................................................ 33
B. Türk Doktrininde Anayasa Hukukunun Tanımı............................................................ 34
III. Anayasa Hukukunun Konusu................................................................................... 37
A. Fransız Anayasa Hukuku Doktrininin Konuları............................................................ 38
1. Birinci Dönemin Konuları...................................................................................... 38
2. İkinci Dönemin Konuları........................................................................................ 39
3. Üçüncü Dönemin Konuları.................................................................................... 40
B. Türk Anayasa Hukuku Doktrininin Konuları................................................................ 40
1. “Anayasa Hukukunun Genel Esasları” Konuları...................................................... 41
2. “Türk Anayasa Hukuku” Konuları......................................................................... 41
Karşılaştırma............................................................................................................ 42
Değerlendirme.......................................................................................................... 42
Pozitivist Teori Açısından Anayasa Hukukunun Konusu.............................................. 42
IV. Anayasa Hukukunun Kısımları................................................................................. 44
A. Anayasa Hukukunun Genel Teorisi............................................................................ 44
B. Türk Anayasa Hukuku.............................................................................................. 45
V. Anayasa Hukukunda Yaklaşım Biçimleri................................................................... 47
A. Tarihî Yaklaşım........................................................................................................ 47
B. Felsefî Yaklaşım....................................................................................................... 48
C. Sosyolojik Yaklaşım................................................................................................... 49
D. Hukukî Yaklaşım...................................................................................................... 49
Yaklaşımların Eşit Değeri.......................................................................................... 50
Sonuç: Münhasıran Hukukî Yaklaşım yahut Anayasa Hukukunun “Saf” Teorisi............ 51
VI. Anayasa Hukuku ile Diğer Disiplinler Arasındaki İlişki......................................... 52
A. Anayasa Hukuku - Siyaset Bilimi............................................................................... 52
B. Anayasa Hukuku - Siyasal Felsefe............................................................................. 55
B. Anayasa Hukuku - Siyasî Tarih.................................................................................. 55
VI. Anayasa Hukuku ile Hukukun Diğer Dalları Arasındaki İlişkiler........................... 56
A. Anayasa Hukuku - Uluslararası Kamu Hukuku........................................................... 56
B. Anayasa Hukuku - Genel Kamu Hukuku.................................................................... 57
C. Anayasa Hukuku - İdare Hukuku............................................................................... 62
1. Anayasa Hukuku ile İdare Hukuku Arasındaki Ayrım.............................................. 63
a) Önerilen Kriterler............................................................................................ 63
.... aa) Yüksek Makamlar- Basit İdari Makamlar Ayırımı....................................... 63
.... bb) Hükümet Etmek - İdare Etmek Ayrımı....................................................... 65
b) Kriterlerin Eleştirisi.......................................................................................... 65
c) Türkiye’deki Anayasa Hukuku - İdare Hukuku Ayrımı....................................... 66
d) Ayrım Konusunda Görüşümüz.......................................................................... 68
2. Anayasa Hukuku – İdare Hukuku İlişkisi................................................................ 70
a) Anayasanın Üstünlüğü ve Bağlayıcılığı.............................................................. 70
b) İdare Hukukunun Anayasal Temelleri............................................................... 71
c) Anayasa Mahkemesi Kararlarının Etkisi............................................................ 72
d) İdare Hukukunun Bağımsızlığı........................................................................... 73
e) Danıştayın Anayasa Mahkemesi Karşısında Bağımsızlığı.................................... 73
f) İdarenin Anayasa Mahkemesi Karşısında Bağımsızlığı........................................ 74
g) Anayasa Hukukunun Geçiciliği - İdare Hukukunun Kalıcılığı............................... 75
D. Anayasa Hukuku - Malî Hukuk.................................................................................. 76
E. Anayasa Hukuku - Ceza Hukuku............................................................................... 76
F. Anayasa Hukuku - Muhakeme Hukukları.................................................................... 76
G. Anayasa Hukuku - Özel Hukuk Dalları....................................................................... 77
H. Hukukun Diğer Dallarının Anayasallaşması................................................................. 79
VIII. Anayasa Hukuku Doktrininin Tarihsel Gelişimi................................................... 79
A. Fransa'da................................................................................................................. 79
1. Birinci Dönem: Anayasa Hukukunun Klasik Teorisi................................................. 81
a) Adhémar Esmein............................................................................................. 82
b) Raymond Carré de Malberg............................................................................. 82
c) Léon Duguit.................................................................................................... 83
d) Maurice Hauriou............................................................................................. 84
e) Joseph Barthélemy ve Paul Duez...................................................................... 84
f) Julien Laferrière............................................................................................... 84
g) Georges Vedel................................................................................................ 85
2. İkinci Dönem: Anayasa Hukukunda Siyasal Bilim Yaklaşımı.................................... 87
3. Üçüncü Dönem: Yeni Anayasa Hukuku................................................................. 90
a) Anayasa Hukukunun Niteliğinde Değişme......................................................... 91
.... aa) Kurumsal Anayasa Hukuku....................................................................... 91
.... bb) Normatif Anayasa Hukuku........................................................................ 91
.... cc) Maddî Anayasa Hukuku............................................................................ 91
b) Anayasa Hukukunun Uygulama Alanında Genişleme......................................... 91
c) Anayasa Hukukunun Diğer Hukuk Dalları Karşısında
Üstünlüğü ve Diğer
Hukuk Dallarının
Anayasallaşması...................................................................
93
B. Türkiye’de............................................................................................................. 95
1. Osmanlı Dönemi................................................................................................... 95
2. Cumhuriyet Dönemi.............................................................................................. 97
VI. Niçin Anayasa Hukukunu Öğrenmek Gerekli?................................................................ 99
1. Anayasa hukuku sadece devletin Anayasa Mahkemesi üyelerini mi ilgilendiriyor....... 98
2. Anayasa hukuku sadece devletin temel organları olan,
cumhurbaşkanı,
başbakan, bakanlar ve milletvekillerini mi
ilgilendiriyor?-........................................ 100
TOC \o "1-4" \u I. Anayasa Kavramının Tanımı...................................................................................... 104
A. Anayasa, Hukuk Kurallarından Oluşur...................................................................... 104
Kutu 3.1: Hukuk Kuralı Nedir?................................................................................ 105
B. Anayasa, Anayasal Nitelikteki Hukuk Kurallarından Oluşur........................................ 106
1. Maddî Kriter: Maddî Anlamda Anayasa Tanımı..................................................... 106
2. Şeklî Kriter: Şeklî Anlamda Anayasa Tanımı......................................................... 106
3. Hangisi Doğru?................................................................................................... 107
.... Kutu 3.2: Normlar Hiyerarşisi............................................................................. 109
II. Anayasa Türleri........................................................................................................ 110
A. Yazılı Anayasa - Yazısız Anayasa Ayrımı................................................................. 110
1. Yazılı Anayasa.................................................................................................... 110
2. Yazısız Anayasa (Teamülî Anayasa).................................................................... 110
.... Kutu 3.3: İngiliz Anayasa Hukukunun Kaynakları................................................. 113
.... Kutu 3.4: İsrail Anayasası................................................................................... 115
B. Yumuşak Anayasa-Katı Anayasa Ayrımı.................................................................. 117
1. Yumuşak Anayasa.............................................................................................. 117
2. Katı Anayasa...................................................................................................... 118
III. Anayasaların İçerikleri........................................................................................... 122
A. Başlangıç................................................................................................................ 123
Kutu 3.5: 1787 ABD Anayasasının Başlangıcı........................................................... 123
Başlangıçların Hukukî Değeri................................................................................... 124
B. Temel İlkeler (Genel Hükümler)............................................................................... 125
1. Cumhuriyet-Monarşi............................................................................................ 125
2. Üniter Devlet-Federal Devlet............................................................................... 125
3. Egemenlik........................................................................................................... 125
4. Din-Devlet İlişkileri: Resmî Din-Laiklik İlkeleri...................................................... 126
a) Resmî Din..................................................................................................... 126
b) Laiklik İlkesi.................................................................................................. 126
5. Diğer İlkeler....................................................................................................... 128
C. Temel Hak ve Hürriyetler........................................................................................ 128
E. Devletin Temel Organları......................................................................................... 129
F. Diğer Hükümler....................................................................................................... 130
G. Anayasanın Değiştirilmesi........................................................................................ 131
IV. Anayasacılık Hareketleri........................................................................................ 131
Kutu 3.7: Anayasacılık Dalgaları................................................................................... 133
Anayasacılık ile İlgili Bazı Kavramlar............................................................................ 134
Anayasacılıksız Anayasalar..................................................................................... 134
İtibarî Anayasalar................................................................................................... 135
Anayasasız Anayasacılık......................................................................................... 135
Şekli Anayasa - Gerçek Anayasa Ayrımı.................................................................. 135
I. Anayasa Hukukunun Pozitivist Teorisi..................................................................... 137
A. Tabiî Hukukun Reddi............................................................................................... 138
B. Değerlerin Bİlinemezliği İlkesi.................................................................................. 138
C. Pozitivist Teorinin Bilim Anlayışı............................................................................... 141
1. Bilimin Konusu Objektif Olarak Bilinebilir Bir Şeydir.............................................. 141
2. Bilim ile Bilimin Konusu Birbirinden Farklı Şeylerdir............................................... 142
3. Bilimin Görevi Konusunu Sadece Tanımaktır......................................................... 142
4. Hukuk Bilimi Kendisine Yabancı Unsurlardan Arınmalıdır (“Saflık”)....................... 143
II. Anayasa Normlarının Geçerliliğinin Koşulları......................................................... 144
A. Geçerliliğin Ön Koşulları.......................................................................................... 144
1. Maddî Varlık....................................................................................................... 144
2. Normatiflik......................................................................................................... 144
a) Beşerî Davranış............................................................................................. 145
b) Beşerî İrade.................................................................................................. 146
3. Hukukîlik............................................................................................................ 147
4. Anayasallık......................................................................................................... 149
B. Geçerliliğin Asıl (Per Quam) KoşulU........................................................................ 150
Kutu 4.1: Üç Değişik Geçerlilik Anlayışı................................................................... 149
C. Geçerliliğin Ek (Sine Qua Non) Koşulları................................................................. 151
1. Global Hukuk Düzeninin Etkililiği.......................................................................... 151
2. Bizzat O Normun Minimum Etkililiği..................................................................... 151
III. Anayasaüstülük Sorunu.......................................................................................... 152
A. Anayasaüstü Prensiplerin Varlığını Savunan Tezlerin Açıklanması.............................. 154
1. Bazı Tabiî Hukuk Prensiplerinin Anayasaüstülüğü Tezi.......................................... 155
2. Bazı İnsan Hakları Prensiplerinin Anayasaüstülüğü Tezi......................................... 155
3. Millî Egemenlik İlkesinin Anayasaüstülüğü Tezi..................................................... 156
4. Anayasaüstü Değerde Hukukun Genel İlkelerinin Varlığı Tezi................................ 156
5. Türkiye’de Anayasa Mahkemesinin Bazı Kararlarında Savunulan Anayasaüstülük Tezleri 156
B. Eleştiri.................................................................................................................... 157
1. Genel Eleştiri...................................................................................................... 157
2. Özel Eleştiriler.................................................................................................... 159
a) Bazı Tabiî Hukuk Prensiplerinin Anayasaüstülüğü Tezinin Eleştirisi.................... 159
b) Bazı İnsan Hakları Prensiplerinin Anayasaüstülüğü Tezinin Eleştirisi.................. 160
c) Millî Egemenlik İlkesinin Anayasaüstülüğü Tezinin Eleştirisi.............................. 160
d) Anayasaüstü Değerde Hukukun Genel İlkelerinin Varlığı Tezinin Eleştirisi......... 161
e) Türkiye’de Anayasa Mahkemesinin Bazı Kararlarında Savunulan Anayasaüstülük Tezlerinin Eleştirisi 161
Sonuç: Anayasaüstü İlkelerin Hukuken Geçersizliği........................................................ 161
IV. Anayasa Normları Arasında Hiyerarşi Sorunu....................................................... 164
A. Anayasa Normları Arasında Hiyerarşi Tezlerinin Açıklanması.................................... 165
1. Temel Hakların Sert Çekirdeğine İlişkin Anayasa
Hükümlerinin Diğerlerine
Nazaran Üstünlüğü Tezi (“Birinci Derece” Temel Hakların Varlığı
Tezi)............... 165
2. Millî Egemenliğe İlişkin Anayasa Normlarının Üstünlüğü Tezi................................. 166
B. Bu Tezlerin Eleştirisi................................................................................................ 166
1. Genel Eleştiri...................................................................................................... 168
2. Özel Eleştiriler.................................................................................................... 169
a) Temel Hakların Sert Çekirdeğine İlişkin Anayasal Hükümlerin Üstünlüğü (“Birinci Derece” Temel Hakların Varlığı) Tezinin Eleştirisi................................................................................ 169
b) Millî Egemenliğe İlişkin Anayasa Normlarının Üstünlüğü Tezinin Eleştirisi......... 169
C. Anayasanın Değiştirilemeyecek Hükümleri Diğer Hükümlerinden Üstün Müdür?......... 170
V. Uluslararası Hukuk Normlarının Anayasaüstülüğü Sorunu..................................... 172
A. Açıklama................................................................................................................ 173
B. Eleştiri.................................................................................................................... 177
1. Teorik Argümanların Çürütülmesi......................................................................... 177
2. Pratik Argümanların Çürütülmesi.......................................................................... 178
3. Uluslararası Hukukun Bizatihi Varlığına Yönelik Eleştiriler..................................... 183
Sonuç.......................................................................................................................... 187
VI. Anayasanın Ruhu Sorunu........................................................................................ 187
A. Açıklama................................................................................................................ 188
B. Eleştiri.................................................................................................................... 188
Değerlendirme............................................................................................................. 191
VII. Anayasal Teamüllerin Geçerliliği Sorunu............................................................. 193
A. Genel olarak Teamül............................................................................................... 195
B. Klasik Anayasa Hukuku Doktrininde Anayasal Teamüller.......................................... 196
1. Anayasal Teamüllerin Unsurları........................................................................... 196
a) Maddî Unsur: Uygulama................................................................................. 196
b) Manevî Unsur: Uygulamanın Hukukîliği İnancı................................................. 198
2. Anayasal Teamüllerin Hukukî Değeri................................................................... 198
a) Yazısız Anayasa Sisteminde Teamülün Hukukî Değeri Sorunu.......................... 198
b) Yazılı Anayasa Sisteminde Anayasal Teamüllerin Hukukî Değeri Sorunu.......... 200
.... aa) Praeter Constitutionem Teamüllerin Hukukî Değeri................................. 201
.... bb) Secundum Constitutionem Teamüllerin Hukukî Değeri............................. 201
.... cc) Contra Constitutionem Teamüllerin Hukukî Değeri.................................. 202
.... aaa) Contra Constitutionem Teamül Olabileceği Tezi............................... 202
.... bbb) Contra Constitutionem Teamül Olamayacağı Tezi............................ 203
C. Geçerlilik Teorisi Açısından Anayasal Teamüllerin Geçerliliği Sorunu.......................... 204
1. ÖnKoşullar......................................................................................................... 205
a) Maddî Varlık................................................................................................. 205
b) Normatiflik.................................................................................................... 206
c) Hukukîlik....................................................................................................... 207
d) Anayasallık.................................................................................................... 208
2. Per Quam Koşul................................................................................................. 209
3. Sine Qua Non Koşullar....................................................................................... 211
- Anayasaüstülük, Anayasa İçi Hiyerarşi, Anayasanın Ruhu, Anayasal Teamül vs. Konusunda Bir Genel Değerlendirme......................................................................................................................... 214
VIII. Geçerlilik Koşullarına Aykırılığın Müeyyidesi: Geçersizlik (Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi Sorunu)..................................................................................................................... 215
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 215
B. Kanunların Geçerliliği Sorunu................................................................................... 218
C. Kanunların Anayasaya Uygunluğu Denetlenebilir mi?................................................ 220
D. Anayasallık Denetiminin Olmadığı Bir sistemde Anayasaya Aykırı Kanunların Geçerliliğinin Temeli 222
TOC \o "1-4" \u I. Klasik Yorum Teorisi................................................................................................ 226
A. Yorum Çeşitleri....................................................................................................... 227
1. Yasama Yorumu................................................................................................. 227
2. Yargısal Yorum.................................................................................................. 228
3. Bilimsel Yorum................................................................................................... 229
B. Yorum Yöntemleri................................................................................................... 230
1. Lafzî Yorum (Deyimsel Yorum, Gramatikal Yorum) Yöntemi............................... 230
2. Tarihî Yorum Yöntemi......................................................................................... 232
3. Sistematik Yorum Yöntemi.................................................................................. 233
4. Teleolojik (Gaî, Amaçsal, Fonksiyonel) Yorum Yöntemi......................................... 234
C. Yorumda Kullanılan Çeşitli Mantık Kuralları.............................................................. 236
II. Realist Yorum Teorisi.............................................................................................. 236
A. Teorinin Açıklanması............................................................................................... 236
B. Realist Yorum Teorisi Işığında Anayasanın Yorumlanması......................................... 242
C. Realist Yorum Teorisinin Dengeleyicisi: Mekanist Anayasa Anlayışı........................... 246
D. Realist Yorum Teorisi ve Mekanist Anayasa Anlayışının Türk Anayasa Pratiği Tarafından Teyidi 247
1. Anayasa Mahkemesinin 16 Haziran 1970 Tarih ve E.1970/1, K.1970/31 Sayılı Kararı 247
a) Kararın Açıklanması: Realist Yorum Teorisinin Teyidi...................................... 248
b) Karara Tali Kurucu İktidarın Tepkisi: Mekanist Anayasa Anlayışının Teyidi....... 249
2. Anayasa Mahkemesinin 15 Nisan 1975 Tarih ve E.1973/19,
K.1975/87
Sayılı
Kararı.......................................................................................................
249
a) Anayasa Mahkemesi Kararının Açıklanması: Realist Yorum Teorisinin Teyidi....... 250
b) Aslî Kurucu İktidarı Tepkisi: Mekanist Anayasa Anlayışının Teyidi.................... 251
3. Anayasa Mahkemesinin 5 Haziran 2008 Tarih ve E.2008/16, K.2008/116 Sayılı Kararı (Türban Kararı) 252
4. Tahkim............................................................................................................... 253
5. Anayasa Mahkemesinin 2007’deki “367 Kararı”................................................... 255
6. HSYK’nın Bazı Kararları.................................................................................... 256 TOC \o "1-4" \u
III. Çeşitli Yorum İlkeleri............................................................................................ 258
A. Yorum İlkelerinin Varlık Sebebi, Hukuk Uygulamasında Hâkimin Rolü, vs.................. 259
1. Yorum İlkelerinin Varlık Sebebi............................................................................ 259
2. Hâkimin Hukuk Uygulamasında Görevinin Niteliği: “Hakim Kanunun Ağzıdır”........ 261
3. Hakimlerin Normatif İdeolojisi: Hakimlerin Kanun Koyucuya İtaat Duygusu............ 263
B. Temel İlkeler........................................................................................................... 264
1. Interpretatio cessat in claris (Açıklık Durumunda Yorum Yapılmaz)................... 264
2. A verbis legis non est recedendum (Kanunun Sözünden Uzaklaşılmamalıdır)....... 266
3. Dürüst Yorum İlkesi............................................................................................ 267
C. Kaide ve İstisna İle İlgili İlkeler................................................................................ 269
Kaide..................................................................................................................... 269
İstisna.................................................................................................................... 270
1. Yorum Yoluyla İstisna Üretilemez........................................................................ 271
2. Kaideler Geniş Yorumlanır................................................................................... 273
a) Generalis regula generaliter est intelligenda
(Bir genel hüküm, genel
anlamda
anlaşılmalıdır)...................................................................................
273
b) Ubi lex non
distinguit, nec nos distinguere debemus
(Kanunun ayrım
yapmadığı yerde, bizim de ayrım yapmamamız gerekir.....................................
273
3. Exceptiones sunt strictissimae interpretationis (İstisnalar Dar Yorumlanır).......... 275
4. İstisnanın İstisnası Geniş Yoruma Tâbi Tutulur...................................................... 279
D. Düzenleme Şekillerine İlişkin İlkeler.......................................................................... 280
1. “Expressio unius est exclusio alterius (Bir Şeyi Zikretmek, Diğerini Dışlamaktır). 280
Saymanın Anlamı............................................................................................... 281
Sınırlandırarak Sayma......................................................................................... 281
2. “Unius positio non est alterius exclusio (Bir
Şeyin Belirtilmesi, Diğer Şeylerin
Hariç Tutulduğu Anlamına
Gelmez)”...................................................................
283
Örneklendirici Sayma......................................................................................... 283
E. Hukukta Akıl Yürütmeye İlişkin İlkeler (Kıyas, Aksiyle Kanıt ve Evleviyet)................ 284
1. Kıyas (Argumentum a simili).............................................................................. 285
Kıyasın Unsurları............................................................................................... 285
Kıyasın Şartları (Kıyas Yasakları)....................................................................... 286
a) Kıyaslanan Şey, Kıyaslanılan Şeyin Benzeri Olmalı, Ama Tam Benzeri de Olmamalıdır 286
b) Kıyaslanan Şey Hakkında Kanunda Hüküm Mevcut Olmamalıdır.................. 286
c) “Asl, Muhtassun Binnas Olmamalıdır”......................................................... 287
d) Aslın Hükmü, Bir İstisnaî
Hüküm Olmamalıdır (İstisnaî Hükümlerde
Kıyas
Yapılamaz)......................................................................................
288
e) Asıl Hüküm, “Expressio
Unius Est Exclusio Alterius” İlkesinin Geçerli
Olduğu Bir Hüküm Olmamalıdır (Expressio Unius Durumunda Kıyas
Yapılamaz) 289
f) Aslın Hükümde Numerus Clausus Sayma Yapılıyorsa Kıyas Yapılamaz....... 291
Kıyas Her Zaman Yapılabilir mi?........................................................................ 291
Anayasa Hukukunda Kıyas Yapılabilir mi?.......................................................... 293
2. Aksiyle Kanıt (Mefhum-u Muhalefet, Argumentum a contrario)........................... 294
3. Evleviyet (Öncelik, Argumentum a fortiori)......................................................... 297
a) Argumentum a maiori ad minus (Büyükten Küçüğe Doğru Akıl Yürütme)....... 297
b) Argumentum a minori ad maius (Küçükten Büyüğe Doğru Akıl Yürütme) ...... 297
F. Yetkilerle İlgili İlkeler...................................................................... 298
1. Anayasal Organların Yetkisiz Olması Asıl, Yetkili Olmaları ise İstisnadır................. 298
2. Potestas stricte interpretatur (Yetkiler Dar Yorumlanır)...................................... 300
3. Yetki Dar, Hürriyet Geniş Yorumlanır.................................................................. 301
4. Hürriyet Asıl, Sınırlama İstisnadır; Hürriyet Geniş, Sınırlama Dar Yorumlanır.......... 302
5. Sayılmış Yetkiler Dar, Bakiye Yetkiler Geniş Yoruma Tâbi Tutulur....................... 303
6. Delegata potestas non potest delegari (Devredilmiş Yetki Devredilemez).......... 305
7. Derativa potestas non potest esse major primitiva
(Türemiş Yetki, Aslî
Yetkiden Daha Büyük
Olamaz)...........................................................................
306
9. Yetki ve Usûlde Paralellik İlkesi (Unumquodque
eodem modo quo colligatum
est dissolvitur (Bir Şey Yapıldığı Şekilde
Çözülür)............................................... 306
10. Qui potest majus, potest etiam minus (Çoğu
Yapmaya Yetkili Olan Azı
Yapmaya da
Yetkilidir).......................................................................................
307
G. Hukuk Kuralları Arasında Çatışma Çözmeyle İlgili İlkeler..................... 308
1. Lex superior derogat legi inferiori (Üst Kanun Alt Kanunları İlga Eder)............. 308
2. Lex posterior derogat legi priori (Sonraki Kanun Önceki Kanunları İlga Eder).... 309
3. Lex specialis derogat legi generali (Özel Kanun Genel Kanunları İlga Eder)........ 309
4. Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata (İlga Eden Kanunu İlga Etmek, İlga Edilmiş Kanuna Tekrar Hayat Vermez).................................................................................................. 312
H. Son Bİr İlke: Kanunların Anayasa Uygunluğu Karinesi.............................................. 313
I. Genel Olarak............................................................................................................. 316
Aslî Kurucu İktidar - Tali Kurucu İktidar Ayrımı............................................................ 316
Kurucu İktidar - Kurulmuş İktidarlar Ayrımı.................................................................. 316
Kurucu İktidar - Kurulmuş İktidarlar Ayrımının Doktrinal Kökeni.................................... 316
II. Aslî Kurucu İktidar: Anayasaların Yapılması.......................................................... 317
A. Aslî Kurucu İktidarın Ortaya Çıkış Halleri................................................................. 317
1. Yeni Bir Devlet Kuran Aslî Kurucu İktidar........................................................... 318
2. Mevcut Devletin Kuruluşunu Yenileyen Aslî Kurucu İktidar................................... 320
Anayasanın İlgası............................................................................................... 320
a) Devrim veya Hükümet Darbesi....................................................................... 321
b) Savaş............................................................................................................ 322
B. Aslî Kurucu İktidarın Sahibi...................................................................................... 323
C. Aslî Kurucu İktidarın Özellikleri................................................................................ 323
D. Aslî Kurucu İktidarın Biçimleri: Anayasa Yapma Usûlleri.......................................... 324
1. Monarşik Usûller................................................................................................. 324
a) Ferman......................................................................................................... 325
b) Misak............................................................................................................ 326
2. Demokratik Usûller............................................................................................. 327
a) Kurucu Meclis............................................................................................... 328
.... aa) Fransız Tipi Kurucu Meclis...................................................................... 329
.... bb) Amerikan Tipi Kurucu Meclis.................................................................. 330
b) Kurucu Referandum...................................................................................... 330
E. Aslî Kurucu İktidar Devamlı Bir İktidar mıdır?........................................................... 332
Kutu 6.3: Türkiye’de Aslî Kurucu İktidarın Devamlılığı
Meselesi (TBMM Yeni
Bir Anayasa Yapabilir
mi?).................................................................................
334
III. Tali Kurucu İktidar: Anayasaların Değiştirilmesi.................................................. 335
A. Anayasa Değişikliği Kavramı................................................................................... 335
1. Anayasanın Bir Maddesinin Anlamının Yorum Yoluyla Değişmesi Anayasa Değişikliği midir? 335
2. Anayasa Değişikliği Nedir?.................................................................................. 336
3. Anayasanın Bütünüyle Değiştirilmesi Anayasa Değişikliği midir? (Tali Kurucu İktidar Anayasayı Bütünüyle Değiştirebilir mi?)............................................................................................... 337
4. Anayasa Değişikliğinin Metin İtibarıyla Biçimleri................................................... 338
B. Anayasaların Değiştirilmesi İhtiyacı (Tali Kurucu İktidarın Gerekliliği)......................... 339
C. Tali Kurucu İktidarın Sahibi...................................................................................... 339
D. Tali Kurucu İktidarın Özellikleri................................................................................ 339
1. Tali Kurucu İktidar Hukukî Nitelikte Bir İktidardır................................................. 340
2. Tali Kurucu İktidar Sınırlı Bir İktidardır................................................................. 340
E. Tali Kurucu İktidarın Sınırları.................................................................................... 340
1. Maddî (İçeriksel) Sınırlar..................................................................................... 340
a) Çeşitleri (Maddî Sınırlara Örnekler)................................................................. 340
b) Maddî Sınırlara İlişkin Çeşitli Sorunlar.............................................................. 342
aa) Maddî Sınırların Bağlayıcılığı ve Müeyyidesi Meselesi................................. 342
bb) Değiştirme Yasakları İki Aşamada Aşılabilir mi?........................................ 343
cc) Anayasa Değişikliği Usûlünü Düzenleyen Anayasa Maddesi, Anayasa Değişikliği Usûlüyle Değiştirilebilir mi?................................................................................................................ 344
dd) Anayasada Öngörülenlerin Dışında Maddî Sınır Yoktur............................... 344
2. Zamansal Sınırlar................................................................................................ 344
a) Süre Yasağı................................................................................................... 345
b) Dönem Yasağı............................................................................................... 345
3. Biçimsel Sınırlar.................................................................................................. 345
F. Tali Kurucu İktidarın Biçimleri: Anayasayı Değiştirme Usûlleri.................................... 346
1. Teklif Safhası...................................................................................................... 346
a) Teklif Yetkisi................................................................................................. 347
b) Anayasa Değişikliği Teklif Edilmesinin Zorlaştırılması....................................... 347
2. Karar Safhası..................................................................................................... 349
3. Onay Safhası...................................................................................................... 352
a) Onay Yetkisinin Devlet Başkanına Verilmesi: Devlet Başkanının Vetosu........... 353
b) Onay Yetkisinin Halka Verilmesi: Kurucu Referandum.................................... 354
Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi Sorunu.................................................. 355
Tali Kurucu İktidar Konusunda Sonuç ve Tanım....................................................... 356
IV. Fonksiyonları Bakımından Aslî Kurucu İktidar ile Tali
Kurucu İktidar Arasında
Özdeşlik......................................................................................................................
356
I. Devlet Kavramının Tanımı........................................................................................ 360
II. “Devlet” Terimi....................................................................................................... 362
III. Devletlerin Kurulması............................................................................................ 366
Kutu 8.1: Devletlerin Doğum/Ölüm Günü (Kritik Tarih).................................................. 368
Devletin Kurulması Tanınmasına Bağlı mıdır?................................................................ 368
Tanınmamış Bir Devlet Devlet midir? KKTC Örneği................................................. 368
Tanınmış, Ama Fiilen Egemenlik Kuramayan Bir Devlet Devlet midir? "Filistin Devleti" Örneği 368
Kutu 8.2: Sürgündeki Hükümetler............................................................................. 369
Kutu 8.3: "Kukla Devletler veya Hükümetler"........................................................... 368
IV. Devletlerin Sona Ermesi......................................................................................... 370
A. Sona Erme Halleri................................................................................................... 370
1. İnsan Unsurunun Yok Olması.............................................................................. 371
2. Ülkenin Yok Olması............................................................................................ 371
3. Egemenliğin Kaybı.............................................................................................. 371
B. Sona Ermenin Sonuçları: Devletlerin Halefiyeti.......................................................... 373
V. Devletin Hukukî Kişiliği İlkesi................................................................................ 376
A. Devlete Tüzel Kişilik Tanınmasının Tarihsel Sebebi.................................................... 377
B. Devlete Hukukî Kişilik Tanınmasından kaynaklanan Sonuçlar..................................... 378
1. Siyasî Sonuç: İktidarın Kişiselleşmesinin Önlenmesi............................................... 378
2. Hukukî Sonuçlar.................................................................................................. 378
VI. Devletin Devamlılığı İlkesi..................................................................................... 379
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 380
B. Devletin Devamlılığı İlkesinin Sonuçları..................................................................... 381
1. Uluslararası Antlaşmaların Devamlılığı İlkesi......................................................... 381
2. Hukukun Devamlılığı İlkesi................................................................................... 381
3. Borçların Devamlılığı İlkesi.................................................................................. 382
VII. Devletin Faaliyet Alanı.......................................................................................... 383
A. Liberal Görüş.......................................................................................................... 383
B. Müdahaleci Görüşler................................................................................................ 384
1. Sosyalist Görüş................................................................................................... 381
2. Sosyal Demokrat Görüş....................................................................................... 381
VIII. Devletin Kökeni Hakkında Teoriler................................................................... 384
A. Aile Teorisi............................................................................................................. 385
B. Biyolojik Teori......................................................................................................... 386
C. Kuvvet ve Mücadele Teorisi.................................................................................... 388
D. Ekonomik Teori: marksist Devlet Teorisi................................................................... 389
E. Devletin Kaynağını İnsan Aklına ve iradesine
Dayandıran Teori: Sosyal
Sözleşme
Teorisi.....................................................................................................
393
1. Thomas Hobbes.................................................................................................. 393
2. John Locke......................................................................................................... 394
3. Jean-Jacques Rousseau....................................................................................... 395
4. Sosyal Sözleşme Teorilerinin Eleştirisi................................................................... 396
F. Tarihte İlk DevletLerin Ortaya Çıkışı Üzerine NOTLAR............................................ 396
1. İlk Devletlerin Ortaya Çıkmasında Rol Oynayan Faktörler..................................... 396
a) Birinci Faktör: Göçebe Toplulukların Çiftçi
Topluluklar Üzerinde
Egemenlik
Kurmaları.....................................................................................
397
b) İkinci Faktör: Küçük Sulama Tarımından Büyük Sulama Tarımına Geçiş............ 397
2. İlk Devletlerin Ortaya Çıktıkları Yer ve Zaman .................................................... 399
a) Mezopotamya (Sümer-Babil-Asur).................................................................. 399
b) Mısır............................................................................................................. 399
c) Anadolu: Hititler............................................................................................. 400
d) Girit.............................................................................................................. 400
e) Eski Yunan.................................................................................................... 400
f) Roma............................................................................................................ 401
g) Çin................................................................................................................ 401
I. Devletin Beşerî Unsuru: Millet................................................................................ 403
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 403
İnsan Topluluğunun Niceliği Sorunu.......................................................................... 406
İnsanz Topluluğunun Niteliği Sorunu......................................................................... 406
B. Millet Kavramı........................................................................................................ 406
1. Objektif Millet Anlayışı........................................................................................ 406
a) Irk Birliği....................................................................................................... 407
b) Dil Birliği....................................................................................................... 408
c) Din Birliği...................................................................................................... 409
2. Sübjektif Millet Anlayışı....................................................................................... 412
Vatandaşlık....................................................................................................... 413
Vatandaşın Sadakat ve Devletin Toruma Borcu................................................... 414
Çifte Vatandaşlık............................................................................................... 414
Vatansızlık......................................................................................................... 415
C. Milliyetler Prensibi................................................................................................... 415
D. Self-Determinasyon Hakkı....................................................................................... 416
Kutu 8.1: Millet ve Milliyetçilik ile İlgili Bazı Kavramlar............................................. 418
II. Devletin Toprak Unsuru: Ülke................................................................................ 419
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 419
Çingeneler.............................................................................................................. 419
B. Ülkenin Kazanılması................................................................................................ 420
1. Keşif ve İşgal..................................................................................................... 420
2. Devir.................................................................................................................. 420
3. Fetih ve İlhak...................................................................................................... 421
C. Ülkenin Kısımları..................................................................................................... 422
1. Kara Sahası (Kara Ülkesi)................................................................................... 422
2. Su Sahası (Su Ülkesi).......................................................................................... 424
a) Birinci Alan (İçsular, Karasuları ve Boğazlar): Kıyı Devletinin Egemenliği Tamdır 425
b) İkinci Alan (Bitişik Bölge, Münhasır Ekonomik Bölge, Kıta Sahanlığı ve Balıkçılık Bölgesi): Kıyı Devletinin Egemenliği Sınırlıdır....................................................................................... 425
c) Üçüncü Alan (Açık Deniz): Kıyı Devletinin Egemenliği Yoktur......................... 427
3. Hava Sahası (Hava Ülkesi).................................................................................. 428
C. Devlet Ülkesinin Bütünlüğü İlkesi............................................................................. 430
III. Devletin İktidar Unsuru: Egemenlik..................................................................... 430
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 431
B. Egemenliğin Değişik Anlamları................................................................................. 432
1. Dış Egemenlik..................................................................................................... 432
a) Devletlerin Egemen Eşitliği İlkesi.................................................................................................... 433
b) İçişlerine Karışmama İlkesi............................................................................................................... 433
2. İç Egemenlik....................................................................................................... 435
a) Devlet İktidarının Kendisi Anlamında Egemenlik.............................................. 435
b) Devlet İktidarının Nitelikleri Anlamında Egemenlik........................................... 435
C. Hangi İktidar Egemen İktidardır Veya Hangi devlet iktidarları aslî ve sınırsızdır?.......... 437
1. Aslî Kurucu İktidar.............................................................................................. 438
2. Tali Kurucu İktidar.............................................................................................. 438
3. Yasama İktidarı.................................................................................................. 439
4. Yürütme İktidarı.................................................................................................. 440
5. Yargı İktidarı...................................................................................................... 440
D. Egemenliğin Sahibi Konusunda Teoriler.................................................................... 441
1. Teokratik Egemenlik Teorileri.............................................................................. 441
a) Doğaüstü İlâhî Hukuk Doktrini......................................................................... 441
b) Providansiyel İlâhî Hukuk Doktrini.................................................................... 442
2. Demokratik Egemenlik Teorileri........................................................................... 442
a) Millî Egemenlik Teorisi..................................................................................................................... 442
b) Halk Egemenliği Teorisi.................................................................................................................... 445
Demokratik Egemenlik Teorilerinin Eleştirisi............................................................. 448
TOC \o "1-4" \u I. Monarşi ile Cumhuriyet Arasındaki Ayrım Sorunu................................................. 451
II. Monarşi.................................................................................................................... 453
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 454
B. Monarşi Çeşitleri..................................................................................................... 455
1. Saltanat Hakların Sınırlanmasına Göre Monarşi Çeşitleri........................................ 456
a) Mutlak Monarşi............................................................................................. 456
b) Meşrutî Monarşi............................................................................................ 456
2. Hükümdarın Tahta Geçiş Biçimine Göre Monarşi Çeşitleri..................................... 457
a) İrsî Monarşiler............................................................................................... 457
Veraset Kuralları............................................................................................... 458
.... aa) Direkt Hat Sistemi................................................................................... 458
.... bb) Civar Sistemi........................................................................................... 459
.... cc) Bab Soyundan - Ana Soyundan İntikal...................................................... 459
.... Din Şartları................................................................................................... 460
.... Evlenme İzni................................................................................................. 460
.... Yaş.............................................................................................................. 461
.... Tacın Otomatik İntikali.................................................................................. 461
.... Kutu 9.1: İlk Kralın Hakkı.............................................................................. 461
.... Kutu 9.2: Niyabet.......................................................................................... 462
b) Seçimli Monarşiler......................................................................................... 462
.... Kutu 9.3: Federal Devletler de Monarşi Olabilir............................................... 463
C. Monarşilerin Değerlendirilmesi................................................................................. 464
III. Cumhuriyet............................................................................................................. 466
A. Dar Anlamda Tanım: Cumhuriyet Monarşinin Tersidir.............................................. 467
B. Geniş Anlamda Tanım: “Cumhuriyet = Demokrasi”................................................... 468
C. Hangi Anlayış Doğru: Ampirik Veriler...................................................................... 469
IV. Devlet Şeklinin Monarşi veya Cumhuriyet Olmasından Kaynaklanan Anayasal Farklılıklar 470
A. Yasama organı Bakımından..................................................................................... 470
B. Yargı Organı Bakımından......................................................................................... 471
C. Yürütme Organı Bakımından.................................................................................... 472
Kutu 9.4: Kralın Başbakanı Atama Yetkisi................................................................ 473
Kutu 9.5: İngiltere'de Kralın Hukukî Sorumluluğu...................................................... 474
C. Yürütme Organı Bakımından.................................................................................... 472
I. Üniter Devlet............................................................................................................. 476
A. Tanım..................................................................................................................... 477
1. Devletin Unsurlarında Teklik................................................................................ 477
2. Devletin Organlarında ve Yetkilerinde Teklik........................................................ 478
B. Üniter Devletin İDARî Teşkilatı............................................................................... 479
1. Üniter Devletin Merkezî İdaresi: Başkent Teşkilâtı ve Taşra Teşkilâtı.................... 479
Adem-i Temerküz.............................................................................................. 480
2. Üniter Devlette Yerel Yönetimler......................................................................... 481
Merkezî ve Adem-i Merkezî Üniter Devlet Ayrımı Üzerine Bir Not............................ 483
II. Bileşik Devlet.......................................................................................................... 484
A. Devlet Birlikleri....................................................................................................... 484
1. Şahsî Birlik......................................................................................................... 484
Britanya Commonwealth Krallıkları.................................................................... 485
Şahsi Birliğin Tersi............................................................................................. 485
2. Hakikî Birlik........................................................................................................ 485
B. Devlet Toplulukları.................................................................................................. 486
1. Konfederasyon................................................................................................... 486
Avrupa Bİrliği: Konfederasyon mu, Federasyon mu?............................................ 487
2. Federasyon (Federal Devlet)................................................................................ 488
a) Tanımı........................................................................................................... 489
b) Federasyon - Konfederasyon Karşılaştırması................................................... 490
c) Federal Devlet - Üniter Devlet Karşılaştırması................................................. 492
I. Genel Olarak............................................................................................................. 495
Terim Meselesi: "Federasyon" mu, "Federal Devlet" mi................................................... 495
"Federalizm" ve "Federal Sistem" Terimleri.................................................................... 496
Etimoloji...................................................................................................................... 496
Federasyon şeklindeki Devletlerin Resmi Adları............................................................. 496
II. Federasyonun Devlet Yapısı.................................................................................... 498
A. Federal Devlet........................................................................................................ 499
1. Federal Devletin Millet, Ülke ve Egemenlik Unsurları............................................ 499
2. Federal Devletin Yasama, Yürütme ve Yargı Organları......................................... 500
a) Federal Devletlerde Yasama Organı............................................................... 500
.... aa) İki Meclislilik........................................................................................... 501
.... bb) Eşit İki Meclislilik.................................................................................... 502
.... bb) İkinci Mecliste Eşit Temsil....................................................................... 503
b) Federal Devletlerde Yürütme Organı............................................................... 504
c) Federal Devletlerde Yargı Organı................................................................... 505
B. Federe Devletler..................................................................................................... 505
1. Federe Devletlerin Uluslararası Kişiliği Yoktur...................................................... 506
2. Federe Devletin Millet, Ülke ve Egemenlik Unsurları............................................. 507
3. Federe Devletin Örgütlenmesi: Yasama, Yürütme ve Yargı Organları.................... 509
a) Federe Devletlerin Yasama Organı................................................................. 510
b) Federe Devletlerin Yürütme Organı................................................................ 511
c) Federe Devletlerin Yargı Organı..................................................................... 512
III. Federasyonun Hukuk Düzeni: Federal ve Federe
Hukuk Düzenleri ve Bunların
Arasındaki
İlişkiler..................................................................................................
513
Federal Hukukun Üstünlüğü İlkesi................................................................................. 513
IV. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı............................ 515
A. Yetki Paylaşımı Yazılı ve Katı Bir Anayasayla Yapılmış Olmalıdır.............................. 515
Yetki Bölüşümü Usûlü............................................................................................. 516
1. Federal Devletin Yetkilerini Sayma....................................................................... 516
Zımnî Yetkiler Teorisi......................................................................................... 517
2. Federe Devletlerin Yetkilerini Sayma.................................................................... 518
Münhasır Yetkiler - Ortak Yetkiler...................................................................... 518
Federe Devletlerin Özerkliği İlkesi....................................................................... 519
B. Anayasanın Değiştirilmesine Federe Devletler de Katılmalıdır..................................... 520
C. Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözüm Yolu Olmalıdır: Federal Yüksek Mahkemenin Gerekliliği 521
Federe Devletlerin Kendi Arasında Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıkları............ 522
V. Federasyonların Kurulması...................................................................................... 523
A. Birleşme Yoluyla Federasyon Kurulması................................................................... 523
B. Ayrılma Yoluyla Federasyon Kurulması.................................................................... 523
VI. Federalizmin Nedenleri........................................................................................... 523
1. Tarihsel Nedenler..................................................................................................... 524
2. Dış tehdit................................................................................................................. 524
3. Coğrafi Büyüklük..................................................................................................... 524
4. Kütürel ve Etnik Bölünmüşlük................................................................................... 524
VII. Korporatif Federalizm........................................................................................... 525
VIII. Federalizmin Değerlendirilmesi.......................................................................... 527
A. Avantaj ve Dezavantajları........................................................................................ 527
B. Federalizm Etnik Bölünmüşlüğe Çare Olabilir mi?...................................................... 528
C. Federalizm ile Demokrasi Arasında Bir İlişki Var mıdır?............................................. 532
D. Federalizm ile Cumhuriyet Arasında Bir İlişki Var mıdır?........................................... 532
IX. Bölgesel Devlet...................................................................................................... 533
A. Tanım..................................................................................................................... 533
B. Bölgesel Devlet-Üniter Devlet Karşılaştırması........................................................... 533
C. Bölgesel Devlet-Federasyon Karşılaştırması.............................................................. 534
I. Tarihî Temeller: İngiltere Anayasa Tarihi......................................................................... 538
II. Fikrî Temeller............................................................................................................... 540
A. Aristo..................................................................................................................... 540
B. Grotius, Wolff ve Pufendorf..................................................................................... 542
C. Locke..................................................................................................................... 542
D. MontesquIeu: Kuvvetler Ayrılığı Teorisi.................................................................... 543
III. Kuvvetler Ayrılığı Teorisine Yöneltilen Eleştiriler........................................................... 549
TOC \o "1-4" \u I. Kuvvetler Birliği Sistemleri...................................................................................... 554
A. Yürütme Organında Birleşme................................................................................... 554
1. Mutlak Monarşi................................................................................................... 554
2. Diktatörlük.......................................................................................................... 555
a) Totaliter Diktatörlük....................................................................................... 556
b) Otoriter Diktatörlük........................................................................................ 556
B. Yasama Organında Birleşme: Meclis Hükümeti......................................................... 556
1. Teorik Kökeni..................................................................................................... 557
2. Meclis Hükûmeti Sisteminde Yasama Organının Özellikleri.................................... 557
3. Meclis Hükûmeti Sisteminde Yürütme Organının Özellikleri................................... 558
4. Meclis Hükûmeti Sisteminde Pratikte Yürütmenin Üstünlüğü.................................. 562
5. Meclis Hükûmeti Sisteminde Yargının Durumu...................................................... 562
6. Örnekler: Fransa (1792-1795) ve Türkiye (1920-1923)........................................... 563
II. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri (Sert ve Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri)... 565
A. Aslî Farklar............................................................................................................. 566
1. Yürütme Organının Yapısı................................................................................... 566
2. Yürütme Organının Kaynağı (Göreve Gelişi)......................................................... 556
3. Yürütme Organının Yasama Organına Karşı Sorumluluğu...................................... 556
B. Tali Farklar............................................................................................................. 567
1. Yürütme Organının Yasama Organını Fesih Hakkı................................................ 567
2. Aynı Kişi Hem Yütüntmede, Hem de Yasamada Görev Alması............................. 567
3. Yürütme Organının Yasama Çalışmalarına Katılması............................................. 567
TOC \o "1-4" \u I. Başkanlık Sisteminin Özellikleri............................................................................... 570
A. Aslî Özellikler......................................................................................................... 571
1. Yürütme Organı Tek Kişiliktir.............................................................................. 571
2. Başkan, Halk Tarafından Seçilir........................................................................... 573
3. Başkan, Yasamanın Güvenine Dayanmaz............................................................. 573
B. Tali Özellikler.......................................................................................................... 574
1. Başkan Yasama Organını Feshedemez................................................................. 574
2. Aynı Kişi Hem Yürütmede, Hem Yasamada Görev Alamaz.................................. 574
3. Başkan, Yasama Organının Çalışmasına Katılamaz............................................... 575
II. Başkanlık Sisteminin Prototipi: Amerika Birleşik Devletleri............................... 575
1. Yasama................................................................................................................... 575
2. Yürütme.................................................................................................................. 576
3. Yargı....................................................................................................................... 577
III. Karşılıklı Etkileşim Araçları.................................................................................. 577
1. Atamalar................................................................................................................. 578
2. Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanması.................................................................. 578
3. Impeachment (Suçlama).......................................................................................... 578
4. Bütçe...................................................................................................................... 579
5. Veto........................................................................................................................ 579
6. Mesaj...................................................................................................................... 579
IV. Başkanlık Sisteminde Yasama-Yürütme Dengesi: “Congressional Government”-“Presidential Government”.................................................................................................................................. 579
V. Değerlendirme: Başkanlık Sisteminin Güçlü ve Zayıf Yanları................................ 580
A. Güçlü Yanları.......................................................................................................... 581
1. Başkanlık Sistemi İstikrarlı Bir Yönetim Yaratır..................................................... 581
2. Başkanlık Sistemi Güçlü Bir Yönetim Yaratır........................................................ 581
3. Başkanlık Sistemi Demokratik Bir Yönetim Yaratır............................................... 582
B. Zayıf Yanları........................................................................................................... 583
1. Başkanlık Sistemi Rejim Krizlerine Yol Açabilir..................................................... 583
2. Başkanlık Sistemi Katıdır..................................................................................... 583
3. Başkanlık Sistemi Çift Meşruluk Sorununa Yol Açabilir......................................... 584
4. Başkanlık Sistemi Siyasal Kutuplaşmaya Yol Açabilir............................................ 584
3. Başkanlık Sistemi İktidarın Kişiselleşmesine Yol Açabilir....................................... 584
VI. Yarı-Başkanlık Sistemi........................................................................................... 585
1. Tek-Başlı, İki-Başlı Yürütme................................................................................ 585
2. Seçim Usulü....................................................................................................... 586
3. Yasamanın Güveni.............................................................................................. 586
Türkiye Örneği?...................................................................................................... 586
I. Parlâmenter Sistemin Ayırıcı Özellikleri.................................................................. 588
A. Aslî Özellikler......................................................................................................... 589
1. Yürütmenin Yapısı: İki-Başlılık (Bicéphalisme, Dualisme)..................................... 589
a) Devlet Başkanı.............................................................................................. 590
b) Bakanlar Kurulu............................................................................................ 590
2. Yürütmenin Göreve Gelişi.................................................................................... 593
3. Sorumluluk: Yasamanın Güvenine Dayanma......................................................... 593
B. Tali Özellikler.......................................................................................................... 594
1. Yürütme Organı, Yasama Organını Feshedebilir.................................................... 594
2. Aynı Kişi Hem Yürütmede, Hem de Yasamada Görev Alabilir............................... 595
3. Bakanlar Kurulu Yasama Organının Çalışmalarına Katılır...................................... 595
II. Karşılıklı Etkileşim Araçları.................................................................................... 596
1. Kanun Yapımına Yürütmenin Katılması................................................................ 596
2. Bütçe................................................................................................................. 596
3. Uluslararası Andlaşmalar..................................................................................... 596
4. Denetim............................................................................................................. 596
III. Parlâmenter Sistemin Ortaya Çıkışı: İngiltere...................................................... 597
A. Yasama Organı....................................................................................................... 598
B. Yürütme Organı...................................................................................................... 598
1. Taç.................................................................................................................... 598
2. Kabine............................................................................................................... 599
Kabinenin Ortaya Çıkışı...................................................................................... 599
Kralın Otoritesinin Silinmesi, Kabinenin bağımsızlaşması
ve Başbakanın
Ortaya Çıkması
............................................................................................
599
Cezai Sorumluluktan Siyasal Sorumluluğa Geçiş................................................... 601
Kolektif Sorumluluğun Ortaya Çıkması................................................................ 602
Fesih Kurumunun Parlamenter Niteliğe Bürünmesi............................................... 602
C. Yargı...................................................................................................................... 602
III. Parlâmenter Sistem Çeşitleri: Düalist ve Monist Parlâmenter Sistem................. 603
A. Düalist Parlâmenter Sistem...................................................................................... 603
B. Monist Parlâmenter Sistem...................................................................................... 604
V. Yasama-Yürütme Dengesi Bakımından Parlâmenter
Sistem Tipleri: “Kabine
Hükûmeti”- “Meclis
Hükümeti”.............................................................................
605
A. Yürütmenin Üstünlüğüne Dayanan Parlâmenter Sistem: “Kabine Hükûmeti”............... 606
.... Başbakanlık Hükümeti............................................................................................. 607
B. Yasamanın Üstünlüğüne Dayanan Parlâmenter Sistem: “Meclis Hükûmeti”................ 608
VI. Değerlendirme: Parlâmenter Sistemin Güçlü ve Zayıf Yanları.............................. 611
A. Parlâmenter Sistemin Güçlü Yanları......................................................................... 611
1. Parlâmenter Sistemde Tıkanıklıkların Çözüm Yolu Vardır....................................... 612
2. Parlâmenter Sistem Esnektir................................................................................ 612
3. Parlâmenter Sistem Kutuplaşmaya Yol Açmaz..................................................... 612
4. Parlâmenter Sistemlerde Devlet Başkanının Ilımlılaştırıcı ve Uzlaştırıcı Etikisi Vardır 612
B. Parlâmenter sistemin Zayıf Yanları........................................................................... 613
1. Parlâmenter Sistem İstikrarsız Hükûmetlere Yol Açar........................................... 613
a) Eleştiri........................................................................................................... 613
b) Savunma....................................................................................................... 614
.... aa) Savunma I: Disiplinli İki-Partili Parlâmenter
Sistemde İstikrarsızlık
Yoktur..........................................................................................................
614
.... bb) Savunma II: Parlâmenter Sistemlerdeki Hükümet İstikrarsızlığı “Görünüşte”dir 615
2. Parlâmenter Sistem Zayıf Hükûmetlere Yol Açar.................................................. 617
3. Parlâmenter Sistem Düşük Nitelikli Bir Demokrasiye Yol Açar.............................. 618
TOC \o "1-4" \u I. Hükûmete İstikrar Kazandırmaya Yönelik Araçlar.................................................. 622
A. Hükümetin Kurulmasını Kolaylaştırmaya Yönelik Araçlar.......................................... 622
1. Hükümetin Güven Oylamasız Göreve Başlaması: Zımnî Güven............................... 622
2. Hükümetin Kurulması İçin, Düşmesi İçin Gerekenden Daha
Düşük Bir
Çoğunluk
Aramak..............................................................................................
623
B. Hükümetin Düşürülmesini Zorlaştırmaya Yönelik Araçlar........................................... 624
1. Güvensizlik Önergesi Verme Hakkının Sınırlandırılması.......................................... 624
2. Serinleme Süresi................................................................................................. 624
3. Güvensizlik Oyunda Üye Tamsayısının Salt Çoğunluğunun Aranması...................... 625
4. Yalnızca Güvensizlik Oylarının Sayılması............................................................... 625
4. Yapıcı Güvensizlik Oyu........................................................................................ 626
5. Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu........................................................................... 627
II. Hükûmete Etkinlik Kazandırmaya Yönelik Araçlar................................................ 627
A. Kanun Çıkarılmasını Kolaylaştırmaya Yönelik Araçlar............................................... 627
1. Blok Oylama: Ya Kabul Et, Ya Reddet................................................................. 628
2. “Giyotin”: Ya Kanunu Kabul Et, Ya Da Hükûmeti Düşür....................................... 628
3. Teşriî Zorunluluk Hali: Ya Kanunu Kabul Et, Ya
Hükümeti Düşür, Yoksa
Kanun Koyma Yetkin Altı Ay Süreyle Askıya
Alınır............................................. 629
B. Hükûmetin Kararname Çıkarmasını Kolaylaştırıcı Araçlar.......................................... 630
1. Hükümete “Özerk Kararname” Çıkarma Yetkisi Tanınması................................... 630
2. Hükûmete Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisinin Verilmesi................. 631
III. Değerlendirme........................................................................................................ 631
A. Rasyonelleştirilmiş Parlâmentarizm Araçları Yeterince Etkili midir?............................ 631
B. Rasyonelleştirilmiş Parlâmentarizm Demokratik Bir Usûl Müdür?............................... 632
I. Demokrasi Teorileri.................................................................................................. 634
A. Normatif Demokrasi Teorisi..................................................................................... 634
B. Ampirik Demokrasi Teorisi...................................................................................... 634
Kutu 17.1: "Halk" = "Halkın Çoğunluğu"................................................................... 634
II. Demokrasi Anlayışları: Çoğunlukçu ve Çoğulcu Demokrasi Anlayışı................... 638
A. Çoğunlukçu Demokrasi Anlayışı............................................................................... 639
B. Çoğulcu Demokrasi Anlayışı.................................................................................... 641
Kutu 17.3: Militan Demokrasi Anlayışı...................................................................... 643
Kutu 17.4: Klasik Demokrasi - Marksist Demokrasi Anlayışı..................................... 644
III. Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri............. 645
Kutu 17.5: Çoğunlukçu Demokrasi de, Uzlaşmacı Demokrasi de "Çoğulcu Demokrasi"dir 645
A. Çoğunlukçu Demokrasi Modeli (Westminster Modeli)................................................ 646
B. Uzlaşmacı Demokrasi Modeli................................................................................... 648
Kutu 17.6: Seçim Nüfus Sayımı mı?......................................................................... 649
Kutu 17.7: Demokrasi “Doğru” Karar Almanın Bir yöntemi midir?............................. 645
I. Tanım........................................................................................................................... 655
II. Eski Yunan: Ecclesia................................................................................................... 656
III. İsviçre: Landsgemeinde.............................................................................................. 657
IV. New England (ABD): Town Meeting.......................................................................... 658
V. Türkiye’de Doğrudan Demokrasi Var mı? “Köy Derneği”.............................................. 659
VI. Teorik Kökeni: Halk Egemenliği Teorisi ve
Rousseau’nun Egemenliğin
Devredilmezliği
Kuramı................................................................................................
660
VII. Doğrudan Demokrasinin Pratik İmkânsızlığı................................................................. 661
VIII. Elektronik Demokrasi Doğrudan Demokrasiyi Mümkün Kılabilir mi?............................ 661
I. Genel Olarak............................................................................................................. 665
Tanım......................................................................................................................... 665
“Egemenliğin Devri” - “Egemenliğin Kullanılmasının Devri XE "Egemenliğin Devri\” - \“Egemenliğin Kullanılmasının Devri" ”............................................ 665
Seçim XE "Seçim - temsilî demokrasi " .......................................................................................................................... 666
“Saf Temsilî Demokrasi XE "Saf Temsilî Demokrasi" ”.............................................................................................. 666
Teorik Kökeni XE "temsilî demokrasinin Teorik Kökeni" : Millî Egemenlik İlkesi XE " temsilî demokrasi 666
II. Temsil Kavramı 666
Temsil Kavramının Özel Hukuktan Anayasa Hukukuna Geçişi 666
“Temsilci”-“Görevli” Ayrımı XE "Temsilci\”-\“Görevli\” Ayrımı" 667
Temsil Kavramından Çıkan Sonuçlar XE "Temsil Kavramından Çıkan Sonuçlar" 667
a) Temsilcilerin İşlemlerinin Halkın Onayına İhtiyacı Yoktur XE "Temsilcilerin İşlemlerinin Halkın Onayına İhtiyacı Yoktur" 667
b) Temsilcilerin İşlemleri Bir Başka Makam Tarafından Denetlenemez 668
Millet ile Temsilcileri Arasındaki İlişkinin Hukukî Niteliği XE "Millet ile Temsilcileri Arasındaki İlişkinin Hukukî Niteliği" 668
a) Özel Hukuktaki Durum 668
b) Anayasa Hukukundaki Durum 668
III. Emredici Vekâlet Teorisi 669
Tanım 670
Özellikleri 670
a) Emir ve Talimat Verme Yetkisi XE "Emir ve Talimat Verme Yetkisi" \i 670
b) Vekâlet Yetkisini Aşma Yasağı 670
c) Azil Yetkisi 670
d) Hesap Verme Zorunluluğu XE "Hesap Verme Zorunluluğu" \i 671
e) Vekilin Sorumluluğu İlkesi XE "Vekilin Sorumluluğu İlkesi" \i 671
f) Milletvekilinin Maaşının Seçmenleri Tarafından Ödenmesi XE "Milletvekilinin Maaşının Seçmenleri Tarafından Ödenmesi" \i 671
Uygulamadan Örnekler 671
Eleştiriler 673
a) Teorik Eleştiriler XE " emredici vekalet - Teorik Eleştiriler" \i 673
b) Pratik Eleştiriler XE "emredici vekalet Pratik Eleştiriler" \i 673
IV. Temsilî Vekâlet Teorisi 674
1. Bütün Milletin Temsili İlkesi 674 XE "Bütün Milletin Temsili İlkesi" \i
2. Kolektif Vekâlet İlkesi XE
"Kolektif Vekâlet İlkesi" \i (Tek Tek Milletvekillerine Değil,
Milletvekillerinin
Bütününe Verilmiş Vekâlet) 675
3. Genel Vekâlet 676 XE "Genel Vekâlet" \i
4. Emredici Vekâlet Yasağı XE "Emredici Vekâlet Yasağı" \i 676
5. Azil Yasağı XE "Azil Yasağı – temsilî vekalet" \i 678
6. Sorumsuzluk 678 XE "Sorumsuzluk – temsilî vekalet " \i
7. Serbestlik 678
8. Milletvekillerinin Maaşlarının Genel Bütçeden Ödenmesi 678 XE "Milletvekillerinin Maaşlarının Genel Bütçeden Ödenmesi" \i
TOC \o "1-4" \u I. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Tanımı....................................................................... 679
II. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Araçları.................................................................... 680
A. Referandum............................................................................................................ 680
1. Yapılış Zamanı Bakımından.................................................................................. 680
a) Ön Referandum.................................................................................................................................. 681
b) Sonraki Referandum.......................................................................................................................... 681
2. Bağlayıcılığı Bakımından...................................................................................... 681
a) İstişarî Referandum........................................................................................................................... 681
b) Tasdikî Referandum.......................................................................................................................... 681
3. Başvuruluşu Bakımından...................................................................................... 682
a) Mecburî Referandum........................................................................................................................ 682
b) İhtiyarî Referandum.......................................................................................................................... 682
4. Konuları Bakımından........................................................................................... 682
a) Kurucu Referandum.......................................................................................................................... 682
b) Teşriî Referandum............................................................................................................................. 683
Referandumdan Bir Sapma: Plebisit......................................................................... 683
B. Halk Vetosu............................................................................................................ 684
C. Halk Teşebbüsü...................................................................................................... 684
D. Temsilcilerin Azli..................................................................................................... 686
1. Recall (Geri Çağırma)......................................................................................... 686
2. Abberufungsrecht.............................................................................................. 687
III. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Değerlendirilmesi.................................................. 688
A. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Lehine Olan Görüşler.................................................. 689
B. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Aleyhine Olan Görüşler............................................... 690
Sonuç.......................................................................................................................... 694
TOC \o "1-4" \u I. Bazı Kavramlar.......................................................................................................... 697
Seçim.......................................................................................................................... 698
Oylama....................................................................................................................... 698
Oy Hakkı.................................................................................................................... 698
II. Oy Hakkının Şartları................................................................................................ 698
A. Olumlu Şartlar......................................................................................................... 699
1. Vatandaşlık................................................................................................................................................ 699
2. Yaş.............................................................................................................................................................. 699
3. Seçmen Listesine Yazılı Olmak................................................................................................................ 700
B. Olumsuz Şartlar....................................................................................................... 700
1. Ehliyetsizlik................................................................................................................................................ 700
2. Liyakatsizlik............................................................................................................................................... 701
III. Oy Hakkının İlkeleri.............................................................................................. 701
A. Genel Oy İlkesi....................................................................................................... 701
Kısıtlı Oy................................................................................................................ 702
1. Servete Bağlı Oy................................................................................................................................ 702
2. Vergiye Bağlı Oy................................................................................................................................ 702
3. Yeteneğe Bağlı Oy............................................................................................................................. 703
4. Cinsiyete Bağlı Oy............................................................................................................................. 704
5. Irka Bağlı Oy....................................................................................................................................... 705
B. Eşit Oy İlkesi...................................................................................................... 705
1. Çok Oy....................................................................................................................................................... 706
2. Çift Oy veya Ek Oy................................................................................................................................... 706
3. Aile Oyu..................................................................................................................................................... 707
C. Tek Dereceli Seçim veya Doğrudan Oy İlkesi........................................................... 708
D. Bireysel Oy İlkesi.................................................................................................... 709
E. Kişisel Oy İlkesi...................................................................................................... 710
1. Evde Oy..................................................................................................................................................... 710
2. Bulunulan Yerde Oy................................................................................................................................. 710
3. Vekaletle Oy.............................................................................................................................................. 710
4. Mektupla Oy............................................................................................................................................. 711
F. Gizli Oy İlkesi.......................................................................................................... 711
G. Mecburî Oy ve İhtiyarî Oy İlkeleri............................................................................ 713
1. Görev-Seçmenlik Görüşü......................................................................................................................... 713
2. Hak-Seçmenlik Görüşü............................................................................................................................. 714
H. Serbest Oy veya Seçimlerin Serbestliği İlkesi............................................................ 715
I. Açık Sayım ve Döküm İlkesi..................................................................................... 716
J. Seçim Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü İlkesi........................................................ 716
1. Seçim Uyuşmazlıklarının Siyasal Çözümü Sistemi.................................................. 716
2. Seçim Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü Sistemi................................................ 717
I. Çoğunluk Sistemi...................................................................................................... 722
A. Tek-Turlu Çoğunluk Sistemi..................................................................................... 722
1. Tek-İsimli Tek-Turlu Çoğunluk Sistemi................................................................. 723
2. Listeli Tek-Turlu Çoğunluk Sistemi....................................................................... 723
B. İki-Turlu Çoğunluk Sistemi....................................................................................... 724
1. Tek-İsimli İki-Turlu Çoğunluk Sistemi................................................................... 725
2. Listeli İki-Turlu Çoğunluk Sistemi......................................................................... 725
II. Nispî Temsil Sistemi................................................................................................ 726
A. Ulusal Düzeyde nispî temsil...................................................................................... 726
B. Seçim Çevresi Düzeyinde Nispî Temsil..................................................................... 728
1. En Büyük Artık Usûlü.............................................................................................................................. 728
2. En Kuvvetli Ortalama Usûlü................................................................................................................... 728
3. Millî Bakiye (Ulusal Artık) Sistemi......................................................................................................... 730
4. D’Hondt Usûlü......................................................................................................................................... 731
- Nispî Temsil Sisteminde Liste Çeşitleri........................................................................ 732
1. Bloke Liste Usûlü..................................................................................................................................... 733
2. Tercihli Oy Usûlü..................................................................................................................................... 733
3. Karma Liste Usûlü.................................................................................................................................... 733
- Nispî temsil sisteminde Seçim Barajları........................................................................ 734
1. Ulusal Baraj............................................................................................................................................... 734
2. Seçim Çevresi Barajı................................................................................................................................. 735
III. Seçim Sistemlerinin Değerlendirilmesi........................................................................... 735
A. “Temsilde Adalet” ile “hükûmette İstikrar ve Etkinlik” ilkeleri Açısında Seçim Sistemleri 736
B. Seçim Sistemlerinin Parti Sistemleri Üzerindeki Etkisi................................................. 737
C. Parti Sistemlerinin Rejim Üzerindeki Etkisi................................................................ 738
TOC \o "1-4" \u I. Genel Olarak............................................................................................................. 743
Yasama Organı XE "Yasama Organı" ve Yasama Fonksiyonu XE "Yasama Fonksiyonu" (Organik ve Fonksiyonel Açıdan Yasama XE "Organik ve Fonksiyonel Açıdan Yasama" )......... 743
Yasama Organının Diğer Devlet Organlarından Ayrılması.............................................. 744 XE "Yasama Organının Diğer Devlet Organlarından Ayrılması"
Terminoloji.................................................................................................................. 744
II. İngiltere’de Parlâmentonun Doğuşu ve Gelişmesi................................................. 745
Norman İstilasından XE "Norman İstilası" (1066) Önce.................................................................................. 745
Norman İstilasından Sonra............................................................................................ 745
Magna Carta Libertatum (1215 XE "Magna Carta Libertatum (1215" )................................................................................. 746
Simon de Montfort (1265 XE "Simon de Montfort (1265" )............................................................................................. 747
Model Parlâmento (1295 XE "Model Parlâmento (1295" )............................................................................................. 747
Parlâmentonun İkiye Bölünmesi XE " İngiltere’de Parlâmentonun İkiye Bölünmesi" (1332 XE "Parlâmentonun İkiye Bölünmesi (1332) İngiltere’de" ).......................................................................... 748
Parlâmentonun Yasama Yetkisini Ele Geçirmesi (1400’ler XE "Parlâmentonun Yasama Yetkisini Ele Geçirmesi (1400’ler" )............................................. 748
a) “Dilekçe Hakkı+Vergiye Muvafakat Silahı XE "Dilekçe Hakkı+Vergiye Muvafakat Silahı" ”......................................................................................... 748
b) Dilekçe Hakkının Kanun Tasarısına Dönüşmesi................................................................................. 749
c) Ancak Kral Yasama Yetkisini Kaybetmemiştir..................................................................................... 749
Petition of Rights (1628) XE "Petition of Rights (1628)" Sonrası Gelişmeler................................................................. 750
“Uzun Parlâmento XE "Uzun Parlâmento" ”....................................................................................................................................... 750
1648 Devrimi.................................................................................................................................................. 750 XE "1648 Devrimi"
Cumhuriyetin İlânı XE "İngiltere’de Cumhuriyetin İlânı" ve Cromwell XE "Cumhuriyetin İlânı - İngiltere’de" ................................................................................................................. 751
Habeas Corpus Act XE "Habeas Corpus Act - 1679" ..................................................................................................................................... 750
Bill of Rights (1689)..................................................................................................................................... 751
Act of Settlement (1701) XE "Act of Settlement (1701)" .............................................................................................................................. 752
TOC \o "1-4" \u I. Tek-Meclislilik.......................................................................................................... 753
II. İki-Meclislilik.......................................................................................................... 754
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 754
B. Birinci Meclisler ile İkinci Meclisler Arasındaki Farklar.............................................. 756
C. İki-Meclisliliğin Nedenleri......................................................................................... 759
III. İki-Meclisliliğin Değerlendirilmesi........................................................................ 761
A. İki-Meclis Sisteminin Aleyhine İleri Sürülmüş Görüşler............................................... 761
B. İki-Meclis Sisteminin Lehine İleri Sürülmüş Görüşler.................................................. 762
İsimlendirme..................................................................................................................... 767
Parlâmento Üyelerinin Niceliği Sorunu................................................................................ 768
I. Parlâmento Üyelerinin Seçimi................................................................................... 769
A. Seçilme Yeterliliği................................................................................................... 769
1. Esas Şart: Seçme Hakkına Sahip Olmak............................................................... 770
2. Ek Şartlar........................................................................................................... 770
a) Vatandaşlık......................................................................................................................................... 770
b) Yaş....................................................................................................................................................... 770
c) Öğrenim............................................................................................................................................... 771
d) Askerlik............................................................................................................................................... 771
3. Seçilme Yetersizlikleri......................................................................................... 771
a) Mutlak Yetersizlikler.......................................................................................................................... 772
b) Nispî Yetersizlikler............................................................................................................................. 772
B. Seçim Usûlü............................................................................................................ 772
1. Tek-Meclisli Parlâmentoların ve İki-Meclisli
Parlâmentolarda Birinci
Meclislerin Üyelerinin
Seçimi..............................................................................
772
2. İki-Meclisli Parlâmentolarda İkinci Meclislerin
Üyelerinin Seçimi,
Belirlenmesi veya
Atanması................................................................................
773
a) İrsî Üyeler..................................................................................................... 773
b) Tabiî Üyeler.................................................................................................. 773
c) Atama Yoluyla Gelen Üyeler.......................................................................... 774
II. Parlâmento Üyelerinin Hukukî Statüsü................................................................... 775
A. Parlâmento Üyeliği Sıfatının Kazanılması ve Sona Ermesi.......................................... 775
1. Parlâmento Üyeliği Sıfatının Kazanılması.............................................................. 776
2. Parlâmento Üyeliği Sıfatının Sona Ermesi.............................................................. 777
a) Fesih............................................................................................................. 777
b) Erken Seçim................................................................................................... 777
c) Normal Yasama Döneminin Sona Ermesi........................................................... 777
d) Ölüm............................................................................................................. 778
e) İstifa.............................................................................................................. 778
a) Düşme........................................................................................................... 779
B. Yasama Bağdaşmazlığı............................................................................................ 780
1. Parlâmento Üyeliği ile Bir Kamu Görevi Arasındaki Bağdaşmazlık........................ 780
2. Parlâmento Üyeliği ile Bir Özel İş Arasındaki Bağdaşmazlık................................... 781
3. Parlâmento Üyeliği ile Diğer Bir Temsili Görev Arasındaki Bağdaşmazlık.............. 782
C. Yasama Bağışıklıkları.............................................................................................. 783
1. Yasama Sorumsuzluğu................................................................. 784
Tanım............................................................................................................... 784
Amacı............................................................................................................... 784
Kökeni.............................................................................................................. 784
Kapsamı: Oy, Söz veya Düşünce Açıklaması....................................................... 785
Şartı.................................................................................................................. 785
Niteliği: Mutlaktır............................................................................................... 786
.... a) Hukukî+Cezaî Sorumsuzluk....................................................................................................... 786
..... b) Kaldırılamaz.................................................................................................................................. 786
..... c) Süreklidir....................................................................................................................................... 786
..... d) Kamu Düzenine İlişkindir: Vazgeçilemez................................................................................. 786
Parlâmento Dışında Tekrar................................................................................. 787
2. Yasama Dokunulmazlığı............................................................... 787
Tanım............................................................................................................... 787
Amacı............................................................................................................... 787
Örnek Ülkeler.................................................................................................... 788
Kökeni.............................................................................................................. 788
Konusu............................................................................................................. 788
Sağladığı Güvenceler.......................................................................................... 789
Niteliği: Nispîdir................................................................................................. 789
D. Parlâmento Üyeliği Tazminatı................................................................................... 791
Bedavalık............................................................................................................... 791
Ücretlilik................................................................................................................ 791
Uygulama............................................................................................................... 792
Niteliği: “Tazminat” mı, “Maaş” mı?......................................................................... 792
Miktarı................................................................................................................... 793
Ek Malî Avantajlar.................................................................................................. 793
I. İçtüzük....................................................................................................................... 795
Tanımı......................................................................................................................... 796 XE "İçtüzük"
Konusu: “İç”lik............................................................................................................ 796
Temeli: Parlâmentoların Özerkliği İlkesi......................................................................... 796
Hukukî Niteliği: Parlâmento Kararı................................................................................ 796
İçtüzüğün Önemi.......................................................................................................... 797
İçtüzüğün Devamlılığı ve Bağlayıcılığı............................................................................ 798
II. Parlâmentoların İç Yapısı......................................................................................... 798
A. Başkan................................................................................................................... 798
B. Divan..................................................................................................................... 800
C. Siyasî Parti Grupları................................................................................................. 801
D. Komisyonlar........................................................................................................... 802
1. Teşriî Komisyonlar.............................................................................................. 802
2. Teşriî Olmayan Komisyonlar................................................................................ 803
a) Araştırma Komisyonları.................................................................................. 803
b) Soruşturma Komisyonları................................................................................ 804
c) Ad Hoc Komisyonları..................................................................................... 804
III. Parlâmentoların Çalışma Düzeni............................................................................ 804
A. Parlâmentoların Devamlılığı ve Toplantı Dönemleri Sistemleri..................................... 804
1. Parlâmentonun Devamlılığı Sistemi....................................................................... 805
2. Toplantı Dönemleri Sistemi.................................................................................. 806
B. Zaman Birimleri...................................................................................................... 808
1. Yasama Dönemi................................................................................................. 808
2. Seans................................................................................................................. 808
3. Ara Birimler....................................................................................................... 809
C. Toplantı Yetersayısı, Gündem ve Görüşme, vs.......................................................... 809
D. Parlâmentolarda Oylama Şekilleri............................................................................. 810
1. İşaretle Oylama.................................................................................................. 810
2. Açık Oylama...................................................................................................... 811
3. Gizli Oylama....................................................................................................... 811
E. Karar Yetersayısı.................................................................................................... 811
1. Nispî Çoğunluk.................................................................................................... 812
2. Salt Çoğunluk...................................................................................................... 812
a) Üye Tamsayısının Salt Çoğunluğu................................................................... 812
.... aa) De Facto Üye Tamsayısı Esası................................................................ 812
.... bb) De Jure Üye Tamsayısı Esası.................................................................. 812
b) Toplantıya Katılanların Salt Çoğunluğu............................................................. 813
c) Kullanılan Oyların Salt Çoğunluğu .................................................................. 813
d) Geçerli Oyların Salt Çoğunluğu ...................................................................... 813
3. Nitelikli Çoğunluk................................................................................................ 814
TOC \o "1-4" \u I. Yasama Fonksiyonunun Tanımı ile Yürütme ve Yargı Fonksiyonlarından Ayrılması 815
A. Maddî Kriter........................................................................................................... 816
B. Şeklî veya Organik Kriter......................................................................................... 819
II. Yasama Fonksiyonunun Özellikleri......................................................................... 822
A. Yasama Yetkisinin Genelliği..................................................................................... 822
B. Yasama Yetkisinin Aslîliği........................................................................................ 823
C. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği........................................................................... 824
III. Yasama İşlemleri.................................................................................................... 824
A. Yasama İşleminin Tanımı......................................................................................... 825
B. Yasama İşlemlerinin Türleri: Parlâmento Kararı ve Kanun......................................... 827
1. Parlâmento Kararları........................................................................................... 828
2. Kanun................................................................................................................ 829
I. Kanun Yapmak.......................................................................................................... 833
A. Öneri...................................................................................................................... 834
B. Görüşme................................................................................................................. 835
3. Kabul (Oylama)....................................................................................................... 835
D. Onay veya Geri Gönderme...................................................................................... 835
1. Kralî Onay.......................................................................................................... 836
2. Geri Gönderme................................................................................................... 839
a) Güçleştirci Veto............................................................................................. 839
b) Geciktirici Veto.............................................................................................. 840
E. Isdar....................................................................................................................... 841
Isdarın Fonksiyonları............................................................................................... 843
a) Kanunun Varlığının Tespiti.............................................................................. 843
b) Kanunun Aslına Uygunluğurnun Tasdiki.......................................................... 844
Kutu 28.3: Türkiye’de Isdar Meselesi....................................................................... 845
Cumhurbaşkanı, Kanunları Isdar Etmeyi Reddebilir veya Isdarı Gecitirebilir mi?.......... 845
F. Yayın...................................................................................................................... 850
G. Yürürlüğe Girme..................................................................................................... 853
II. Hükûmeti Denetlemek...................................................................................... 853
A. Soru....................................................................................................................... 854
B. Genel Görüşme....................................................................................................... 858
C. Meclis Araştırması.................................................................................................. 859
D. Meclis Soruşturması................................................................................................ 862
E. Gensoru.................................................................................................................. 866
F. Güvensizlik Önergesi................................................................................................ 870
III. Bütçeyi Kabul etmek.............................................................................................. 872
A. Tanımı ve Önemi..................................................................................................... 872
B. Tarihsel Kökü......................................................................................................... 873
C. Bütçe İlkeleri.......................................................................................................... 874
D. Bütçe Kanunlarının Kabul Edilmesi Usûlü................................................................. 876
IV. Uluslararası Andlaşmaları Onaylamak veya Onaylanmalarına İzin vermek........... 878
V. Savaş İlân Etmek veya ilân Edilmesine İzin Vermek.............................................. 878
A. Monarşilerde........................................................................................................... 879
B. Cumhuriyetlerde...................................................................................................... 879
VI. Af Çıkarmak (Amnistie)........................................................................................... 881
A. Türk Hukukunda Af çeşitleri.................................................................................... 881
1. “Genel Af-Özel Af” Ayrımı................................................................................. 881
2. “Toplu Af-Bireysel Af” Ayrımı............................................................................ 882
3. Af Çıkarma Yetkisi Kime Ait Olmalıdır?............................................................... 882
B. Fransız Hukukundaki “Grâce-Amnistie” Ayrımı....................................................... 883
1. “Gras” ile “Amnisti” Arasındaki Farklılıklar........................................................... 883
2. “Amnisti” ve “Gras” Yetkisi Kime Verilmelidir?.................................................... 885
3. “Amnisti”nin Hukukî Şekli.................................................................................... 886
VII. Parlâmentoların Diğer Görev ve Yetkileri............................................................ 886
Bibliyografya.................................................................................................................. 889
Anayasalar .................................................................................................................... 927
İnternet Kaynakları ...................................................................................................... 928
Dizin............................................................................................................................... 931
Yazarın Özgeçmişi ve Yayın Listesi ............................................................................. 969
TOC \o "1-4" \u I. Yürütme Organının Diğer Devlet Organlarından Ayrılması......................................... 2
A. Yürütme Organının Yasama Organından Ayrılması....................................................... 2
B. Yürütme Organının Yargı Organından Ayrılması........................................................... 2
C. Yürütme Organının “İdare”den Ayrılması..................................................................... 2
1. İdare...................................................................................................................... 2
2. Yürütme Organının İdare Dışında Kalan Kısmı......................................................... 3
II. Yürütme Organının Yapısı........................................................................................... 5
A. Başkanlık Sistemlerinde Yürütme Organının Özellikleri.................................................. 6
B. Parlâmenter Sistemlerde Yürütme Organının Yapısı: İki-Başlılık..................................... 9
C. “Yarı-Başkanlık Sistemleri”nde Yürütme Organının Yapısı: İki-Başlılık......................... 11
III. Parlâmenter Sistemlerde İki-Başlılık Problemi ve Bu Problemin Çözümü............ 11
Hangi Baş Etkisiz Bırakılmalı?.......................................................................................... 6
I. Başkanın Statüsü: Seçilmesi, Görev Süresi, Görevinin Sona Ermesi, Başkan Yardımcısı, Başkanlık Teşkilâtı, vs..................................................................................................................................... 18
Seçilme Yeterliliği..................................................................................................... 18 XE "Başkanın Seçilme Yeterliliği"
Görev Süresi............................................................................................................ 18
Seçim...................................................................................................................... 19
Göreve Başlama....................................................................................................... 19
Görevin Sona Ermesi................................................................................................ 19
Başkanlık Makamının Kesin
Olarak Boşalması ve Başkan Yardımcısının Başkan
Olması................................................................................................................
20
Başkanlık Makamının Geçici
Olarak Boşalması XE "Geçici Olarak Boşalma" : Başkan Yardımcısının XE
"Başkan Yardımcı" Vekil
Başkan
Olması....................................................................................................
20
Başkan Yardımcısı.................................................................................................... 21
Departmanlar........................................................................................................... 21
Sekreterler............................................................................................................... 22
Kabine..................................................................................................................... 23
Başkanlık Teşkilatı.................................................................................................... 23
.... The White House Office..................................................................................... 24 XE "White House Office"
.... Executive Office of the President....................................................................... 24
II. Başkanın Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu.................................................................. 25
A. Başkanın Kongre Karşısında Siyasal Sorumsuzluğu..................................................... 25
B. Başkanın Cezaî Sorumluluğu: Impeachment ............................................................... 26
C. Başkanın Hukukî Sorumluluğu.................................................................................... 28
III. Başkanın Görev ve Yetkileri................................................................................... 29
1. Baş Komutanlık Yetkisi (Military Power; President as Commander-in-Chief)................ 30
2. Af Yetkisi (Pardoning Power).................................................................................... 30
3. Uluslararası Andlaşma Yapma Yetkisi (Treaty Power)................................................ 31
4. Executive Agreements Yapma Yetkisi........................................................................ 32
5. Elçileri ve Diğer Temsilcileri Kabul Etmek................................................................... 32
6. Kanunların Yürütülmesi (Execution of the Laws) Görev ve Yetkisi.............................. 32
7. Atama Yetkisi (Appointment Power).......................................................................... 33
8. Azil Yetkisi (Removal Power).................................................................................... 33
9. Veto Yetkisi (Power of Veto)..................................................................................... 35
10. Başkanın Kongreye İlişkin Yetkileri........................................................................... 37
11. Yürütme İmtiyazı (Executive Privilege)...................................................................... 38
12. Özerk Düzenleme Yetkisi (Executive Orders)............................................................ 39
13. Devredilmiş Düzenleme Yetkisi (Statutory Powers).................................................... 40
14. Kredileri Harcamama (Impoundment of Funds) Yetkisi.............................................. 41
15. “Devletin Başı” Olma Sıfatından Kaynaklanan Yetkileri.............................................. 42
Bölüm
31
PARLÂMENTER SİSTEMLERDE YÜRÜTME ORGANI
XE "parlâmenter sistemlerde YÜRÜTME ORGANI" I:
DEVLET
BAŞKANI
Tarihsel Olarak Mevcut Olma........................................................................................ 45
Devlet Başkanlığının Tekliği XE "Devlet Başkanlığının Tekliği" veya Kolejyalliği................................................................... 46
“Devlet Başkanı”-“Devlet Başkanlığı XE "Devlet Başkanı-Devlet Başkanlığı" ”............................................................................ 46
Devlet Başkanı Çeşitleri................................................................................................. 48
TOC \o "1-4" \u I. Devlet Başkanlarının Statüsü...................................................................................... 47
A. Monarşilerde............................................................................................................ 48
1. Kralın Belirlenmesi................................................................................................ 48
a) Hanedan Dışına Çıkma Yasağı......................................................................... 48 XE "Hanedan Dışına Çıkma Yasağı"
b) Hanedanın Tükenmesi...................................................................................... 49
c) İntikal Kuralları................................................................................................ 49
d) Din Şartları...................................................................................................... 49
e) Evlenme İzni................................................................................................... 50 XE "Evlenme İzni"
f) İnterregnum Yasağı XE "İnterregnum Yasağı" ........................................................................................ 50
g) Yaş XE "Yaş (Kral)" ................................................................................................................ 50
2. Krallık Sıfatının Başlaması..................................................................................... 50
a) Tacın Otomatik İntikali XE "İnterregnum Yasağı" .................................................................................... 50
b) Yemin XE "Yaş (Kral)" ............................................................................................................. 50
3. Krallık Sıfatının Sona Ermesi.................................................................................. 51
a) Ölüm XE "İnterregnum Yasağı" ............................................................................................................. 52
b) Feragat XE "Yaş (Kral)" ........................................................................................................... 52
4. Niyabet................................................................................................................ 52
5. Kraliyet Ödeneği (Sivil Liste)................................................................................. 53
B. Cumhuriyetlerde........................................................................................................ 54
1. Cumhurbaşkanlarının Seçimi.................................................................................. 55
a) Seçilme Yeterliliği............................................................................................ 55
.... aa) Vatandaşlık............................................................................................... 55 XE "Vatandaşlık"
.... bb) Seçme Hakkı............................................................................................ 56 XE "Seçme Hakkı (Cbn)"
.... cc) Medenî ve Siyasî Hakları Kullanma Ehliyeti................................................ 56
.... dd) Yaş.......................................................................................................... 56 XE "Yaş (Cbn)"
b) Cumhurbaşkanlarının Seçim Usûlü.................................................................... 57
.... aa) Cumhurbaşkanının Parlâmento Tarafından Seçilmesi Usulü.......................... 57
.... bb) Cumhurbaşkanının Seçim Kurulu Tarafından Seçilmesi Usûlü....................... 57
.... cc) Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi Usûlü.................................... 60
.... dd) Cumhurbaşkanının Atamayla Belirlenmesi................................................... 62
2. Cumhurbaşkanının Göreve
Başlaması, Görev Süresi, Tekrar Seçilebilirliliği,
Görev
Bağdaşmazlıkları........................................................................................
62
a) Göreve Başlama.............................................................................................. 62
b) Yemin............................................................................................................. 63
c) Görev Süresi................................................................................................... 64
d) Tekrar Seçilebilirlilik......................................................................................... 66
e) Cumhurbaşkanlığı Bağdaşmazlıkları................................................................... 66
3. Cumhurbaşkanının Görevini Sona Erdiren Haller .................................................... 67
a) Süresinin Dolması............................................................................................ 67
b) İstifa............................................................................................................... 67
c) Ölüm.............................................................................................................. 68
d) Cumhurbaşkanının Görevini
Kesin Olarak Yapamayacak Durumda
Bulunması Hali XE "Cumhurbaşkanının Görevini Kesin Olarak Yapamayacak
Durumda Bulunması Hali"
...............................................................................................
68
e) “Anayasayı İhlâl”, “Vatana İhanet” Gibi Suçlardan Dolayı Mahkûmiyet.............. 69
4. Vekâlet................................................................................................................ 69 XE "Vekâlet (Cumhurbaşkanına)"
Cumhurbaşkanlığının Boşalması XE "Cumhurbaşkanlığının Boşalması" ............................................................................ 69
Cumhurbaşkanının Görevini
Geçici Olarak Yerine Getiremeyecek Durumda
Bulunması......................................................................................................
70
Vekilin Tespiti XE "Vekilin Tespiti" : Bireysel Vekâlet-Kolejyal Vekâlet................................................. 70
a) Bireysel Vekâlet.............................................................................................. 70 XE "Bireysel Vekâlet"
.... Başbakan XE "Vekil -Başbakan" ....................................................................................................... 71
.... Parlâmento Başkanları XE "Vekil Parlâmento Başkanları" : Tek Meclisin Başkanı veya İkinci Meclisin Başkanı........ 71
b) Kolejyal Vekâlet XE "Kolejyal Vekâlet" .............................................................................................. 71
Vekilin Yetkileri................................................................................................... 72 XE "Vekilin Yetkileri"
5. Cumhurbaşkanlığı İdarî Teşkilâtı............................................................................. 73
6. Cumhurbaşkanlarının Malî Hakları.......................................................................... 74
7. Cumhurbaşkanlarının Kişisel Statüleri..................................................................... 74
II. Devlet Başkanlarının Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu............................................... 77
A. Devlet Başkanının Siyasal Sorumsuzluğu.................................................................... 77
1. Monarşilerde........................................................................................................ 78
2. Cumhuriyetlerde................................................................................................... 78
B. Devlet Başkanının Cezaî Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu............................................... 82
1. Parlâmenter Monarşilerde..................................................................................... 83
2. Parlâmenter Cumhuriyetlerde................................................................................ 84
a) Kişisel Suçlarından Dolayı Cumhurbaşkanlarının Sorumluluğu............................. 84
b) Göreviyle İlgili Suçlarından Dolayı Cumhurbaşkanlarının Cezaî Sorumluluğu......... 87
aa) Tam Sorumsuzluk: İsrail............................................................................ 88
bb) Tam Sorumluluk: Portekiz.......................................................................... 88
cc) İstisnaî Sorumluluk: Almanya, Avusturya, Finlandiya, Fransa,
İrlanda, İtalya, Türkiye ve
Yunanistan......................................................... 88
aaa) Kural: Sorumsuzluk........................................................................... 88
bbb) İstisna: Anayasayı İhlâl, Vatana İhanet, vb. Suçlardan Sorumluluk........ 90
c) Cumhurbaşkanlarının Göreviyle İlgili Suçlarından Dolayı Suçlandırılması ve Yargılanması Usûlü 92
aa) Suçlandırma.............................................................................................. 92
bb) Yargılama................................................................................................ 95
Ek Başlık: "Vatana İhanet" Suçu Üzerine Bir Not............................................................ 99
Fransa’da XE "Fransa’da" “Yüksek İhanet (Haute Trahison XE "Yüksek İhanet (Haute Trahison" )” Kavramı............................................. 99
Türkiye’de.............................................................................................................. 100
Suçların ve Cezaların Kanunîliği İlkesi Karşısında Vatana İhanet Suçu........................ 100 XE "Suçların ve Cezaların Kanunîliği İlkesi Karşısında Vatana İhanet Suçu"
a) “Cezacı” Görüş XE "Cezacı\” Görüş" .............................................................................................. 100
b) “Anayasacı” Görüş........................................................................................ 100 XE "Anayasacı Görüş Vatana İhanet"
c) Karma Görüş................................................................................................. 101
d) Görüşümüz.................................................................................................... 102
C. Devlet Başkanının Hukukî Sorumluluğu........................................................... 105
1. Parlâmenter Monarşilerde Devlet Başkanının Hukukî Sorumluluğu........................ 105
2. Parlâmenter Cumhuriyetlerde Devlet Başkanının Hukukî Sorumluluğu................... 108
a) Kişisel Eylem ve İşlemlerinden Dolayı Cumhurbaşkanının Hukukî Sorumluluğu..... 108
b) Göreviyle İlgili Eylem ve İşlemlerinden Dolayı Cumhurbaşkanının Hukukî Sorumluluğu 109
TOC \o "1-4" \u III. Devlet Başkanlarının Görev ve Yetkileri.............................................................. 112
A. Devlet Başkanlarının
“Devletin Başı” Olması Sıfatıyla Sahip Olduğu
Görev ve
Yetkiler....................................................................................................
113
1. Temsil Görev ve Yetkisi...................................................................................... 114
2. Gözetme Görev ve Yetkisi................................................................................... 114 XE "Gözetme Görev ve Yetkisi"
3. Hakemlik Görev ve Yetkisi.................................................................................. 115 XE "Hakemlik Görev ve Yetkisi"
4. Bilgilendirilme Hakkı............................................................................................ 115
5. Uyarma ve Görüş Bildirme Görev ve Yetkisi......................................................... 115
B. Devlet Başkanlarının Yasamayla İlgili Görev ve Yetkileri........................................... 116
1. Fesih Yetkisi....................................................................................................... 116
Feshin Tanımı.................................................................................................... 117
Fesih Hakkının Tarihsel Kökeni........................................................................... 117
Fesih Hakkının Sahibi......................................................................................... 118 XE "Fesih Hakkının Sahibi"
Karşı-İmza........................................................................................................ 119
Görüş Alma....................................................................................................... 120
Fesih Sebepleri.................................................................................................. 120
Fesih Yasakları.................................................................................................. 121 XE "Fesih Yasakları"
Fesih İşleminin Hukukî Niteliği............................................................................ 123
Fesih İşleminin Hukukî Biçimi............................................................................. 123
Fesih İşleminin Denetimi Sorunu......................................................................... 123
Feshin Sonuçları................................................................................................. 124
Değerlendirme: Fesih Hakkı ve Parlâmenter Sistem XE "Fesih Hakkı ve Parlâmenter Sistem" ............................................. 126
Fesih ve Hâlkın Hakemliği.................................................................................. 410
Taktik Fesihler................................................................................................... 128
Anayasal Düzenlemeler...................................................................................... 128
2. Parlâmentoyu Toplantıya
Çağırma, Toplantılarını Erteleme, Toplantılarını
Kapatma
Hakkı..................................................................................................
136
4. Mesaj Hakkı....................................................................................................... 138
5. Kanunları Onaylama Yetkisi................................................................................ 140
6. Kanunları Geri Gönderme Yetkisi......................................................................... 140
7. Kanunları Isdar Yetkisi........................................................................................ 141
8. Kanunları Yayın Yetkisi....................................................................................... 141
9. Referanduma Sunma........................................................................................... 142
10. Devlet Başkanlarının Anayasa Değişikliği Sürecindeki Yetkileri............................ 143
C. Devlet Başkanlarının Yürütmeyle İlgili Görev ve Yetkileri.......................................... 145
1. Başbakanı Atamak.............................................................................................. 145
2. Başbakanı Azletmek............................................................................................ 146
3. Bakanları Atamak ve Azletmek............................................................................ 146
4. Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmek.................................................................... 147
5. Bazı Kamu Görevlilerini Atama Yetkisi................................................................. 148
8. Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi......................................................................... 152
a) Kanunların Uygulanmasına İlişkin Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi.................. 153
b) Teşriî Devir Yoluyla Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi.-................................... 154
c) Özerk Düzenleme Yetkisi............................................................................... 155
9. Bakanlar Kurulu İşlemlerini İmzalamak................................................................. 156
10. Devlet Başkanlarının Silahlı Kuvvetlerin Komutasıyla İlgili Yetkileri..................... 159
a) Baş Komutanlık: Sembolik Temsil Yetkisi........................................................ 159
b) Silahlı Kuvvetlerin “Yüksek Komutası”: Silahlı Kuvvetlere Emir Verme Yetkisi....... 160
c) Silahlı Kuvvetlerin “Teknik Komutası”: Silahlı Kuvvetleri Yönetme Yetkisi......... 162
11. Devlet Başkanlarının Kriz Dönemlerinde Olağanüstü Yetkileri.............................. 164
a) Hükûmetlere ve Parlâmentolara Verenler........................................................ 165
b) Devlet Başkanlarına Verenler......................................................................... 166
D. Devlet Başkanlarının Yargıyla İlgili Olan Görev ve Yetkileri....................................... 168
1. Gras Yetkisi........................................................................................................ 169
Türk Hukuk Literatüründe “Genel Af-Özel Af XE "Genel Af-Özel Af" ” Ayrımı........................................ 169
Fransız Hukukunda “Amnistie- Grâce” Ayrımı.................................................... 170
.... a) Amnisti..................................................................................................... 170
.... b) Gras......................................................................................................... 171
Farkları............................................................................................................. 171
Yetkili Organ..................................................................................................... 173
Temelleri........................................................................................................... 173
.... a) Amnisti Yetkisinin Temeli.......................................................................... 173
.... b) Gras Yetkisinin Temeli.............................................................................. 174
Anayasal Düzenlemeler...................................................................................... 175
1. Yetkili Organ XE "Gras Yetkili Organ" ............................................................................................ 175
2. Gras Yetkisinin Bakanlar Hakkında Kullanılması Yasağı XE "Gras Yetkisinin Bakanlar Hakkında Kullanılması Yasağı" (Impeachment Usûlünde Gras Yasağı XE "İmpeachment Usûlünde Gras Yasağı" ) 175
.... a) Mutlak Sınırlandırma............................................................................. 176
.... b) Parlâmentonun İzni Şartı....................................................................... 176 XE "Gras Parlâmentonun İzni Şartı"
3. Sebep XE "Gras Sebep" Bakımından Sınırlandırma................................................................. 176
4. Yargısal Bir Organının Görüşünün Alınması Şartı......................................... 176
5. Devlet Başkanları Gras Yetkilerini Tek Başına Kullanabilirler mi?................ 176
.... a) Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Tek Başına Kullanılabildiği Ülkeler XE "Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Tek Başına Kullanılabildiği Ülkeler" ........ 176
..... b) Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Tek Başına Kullanılamadığı Ülkeler....... 177 XE "Gras Yetkisinin Devlet Başkanı Tarafından Tek Başına Kullanılamadığı Ülkeler"
2. Hâkimleri Atamak Yetkisi.................................................................................... 181
3. Savcıları Atamak................................................................................................. 184
4. Yüksek Mahkemelere Üye Seçmek..................................................................... 185
5. Hakimler Yüksek Kuruluna Başkanlık Etmek ve Bu Kurula Üye Seçmek.............. 188
6. Anayasa Mahkemesinde İptal Davası Açmak....................................................... 190
E. Devlet Başkanlarının Dış İlişkiler Alanındaki Görev ve Yetkileri................. 191
1. Yabancı Devletlere Temsilci Göndermek ve Yabancı Temsilcileri Kabul Etmek...... 192
2. Uluslararası Andlaşma Yapmak........................................................................... 194
a) Akdetme Yetkisi............................................................................................ 194
b) Onay Yetkisi................................................................................................. 195
aa) Yetkili Makam........................................................................................ 195
bb) Karşı-İmza Kuralı................................................................................... 196
cc) Parlâmentonun “Uygun Bulması” Şartı..................................................... 196
dd) Devlet Başkanları Parlâmentoların Uygun Bulduğu Andlaşmaları
Onaylamayı Reddedebilir
mi?.................................................................... 198
Yürürlüğe Girme................................................................................................ 199
İlân ve Yayın..................................................................................................... 199
3. Savaş ve Barış İlân Etmek................................................................................... 201
a) Monarşilerde................................................................................................. 201
b) Cumhuriyetlerde............................................................................................ 202
F. Devlet Başkanlarının Diğer Görev ve Yetkileri........................................................... 203
1. Bazı Kurullara Başkanlık Etmek........................................................................... 203
2. Onursal Payeler Vermek..................................................................................... 204
3. Para Basmak...................................................................................................... 205
4. Medenî Hukuk Alanındaki Yetkiler....................................................................... 205
5. Yurt Dışına Çıkma Yasağı................................................................................... 205
TOC \o "1-4" \u
IV.
Parlâmenter Sistemlerde Devlet Başkanının Yetkilerini Kullanabilmesinin
Şartı: Karşı-İmza Kuralı...........................................................................................
206
A. Karşı-İmza Kuralının Tanımı, Fonksiyonu, Müeyyidesi ve Tarihsel Kökeni................... 206
B. Karşı-İmza Kuralı Hakkında Anayasal Düzenlemeler................................................. 208
C. Karşı-İmza Kuralının Kapsamı................................................................................. 214
1. Karşı-İmza Kuralını Mutlak Olarak Tanıyan Ülkeler.............................................. 214
2. Karşı-İmza Kuralını Genel
Olarak Tanıyıp Bundan Bazı İşlemleri İstisna
Tutan
Ülkeler.....................................................................................................
215
3. Karşı-İmza Kuralının İstisnaî Olarak Tanıyan Ülke: Portekiz.................................. 216
D. Anayasalar Devlet Başkanının Hangi İşlemlerini Karşı-İmza Kuralından İstisna Tutmaktadırlar? 217
İstisnaların Dar Yorumlanması Kuralı (Yorum Yoluyla Yeni İstisna Yaratma Yasağı)........ 217
E. Karşı-İmza Atma Yetkisi......................................................................................... 222
F. “Bakanın Refakati” İlkesi......................................................................................... 223
G. Türkiye’de Karşı-İmza Kuralı ve cumhurbaşkanının Tek Başına işlem Yapıp Yapamayacağı Sorunu 226
1. Anayasal Düzenleme........................................................................................... 226
2. Doktrinin Ürettiği İstisnalar.................................................................................. 227
a) Yasama ve Yargıya İlişkin Yetkiler Karşı-İmza Kuralına Tâbi Değildir.............. 228
b) Cumhurbaşkanının Yürütmeyle İlgili İcraî Olmayan Yetkileri Karşı-İmza Kuralına Tâbi Değildir 229
Doktrinin Ürettiği İstisnaların Eleştirisi................................................................. 230
3. Görüşümüz......................................................................................................... 230
4. Bazı İddialar ve Bu İddialara Cevaplarımız............................................................ 233
a) Teklif Usûlüne XE "Teklif Usûlü-Karşı İmza" Tâbi Olmayan İşlemler de Karşı-İmza XE "Karşı-İmza – Teklif Usulü" Kuralına Tâbidir.............. 233
b) Teklif Usûlüne Tâbi Olan İşlemler de Karşı-İmza Kuralına Tâbidir.................... 234
5. Cumhurbaşkanının Başbakan
veya İlgili Bakanın Karşı-İmzasını Almadan
Yaptığı İşlemlerin Müeyyidesi
Nedir?.................................................................. 235
V. Devlet Başkanı-Hükümet Çatışması....................................................................... 236
A. Devlet Başkanları yetkilerini Tek başına kullanabilir mi?............................................. 237
1. Başkanlık Sistemlerinde: Evet............................................................................... 237
2. Parlâmenter Sistemlerde: Hayır............................................................................ 238
B. Devlet Başkanları Hükûmetin İşlemlerini İmzalamayı Reddedebilir mi?........................ 239
1. Birinci Neden: Devlet Başkanı Sorumsuzdur......................................................... 239
2. İkinci Neden: Devlet Başkanı Demokratik Meşruluktan Mahrumdur...................... 241
3. Üçüncü Neden: Devlet Başkanının İmza Yetkisi, Bir Tevsik Etme Yetkisinden İbarettir 241
C. Devlet Başkanları
Hükûmetin Kendisinden Yapmasını İstedikleri İşlemleri
Yapmayı Reddedebilir
mi?.......................................................................................
243
İki-Başlılık Sorunu XE "İki-Başlılık Problemi" ve Çözümü ........................................................................... 244
Hangi Baş Etkisiz Bırakılmalı?............................................................................ 244
D. Devlet Başkanının Bu Yükümlülüklerinin Müeyyidesi Nedir?...................................... 246
1. Devlet Başkanının,
Başbakan veya İlgili Bakanın Karşı-İmzasını Almadan
İşlem Yapmasının Müeyyidesi
Nedir?.................................................................. 245
2. Devlet Başkanının Bakanlar Kurulunun İşlemlerini İmzalamayı Reddetmesinin Müeyyidesi Nedir? 248
3. Devlet Başkanının Hükûmetin Kendisinden Kullanılmasını İstediği Yetkiyi Kullanmayı Reddetmesinin Müeyyidesi Nedir?............................................................................................................... 248
- Müeyyidesizlik Durumunda Devlet Başkanına Karşı Yapılacak Bir Şey Yok mudur?....... 249
1. Tali Kurucu İktidarın Tepkisi........................................................................... 249 XE "Tali Kurucu İktidarın Tepkisi"
2. Yasama Organının Tepkisi.............................................................................. 250
3. Anayasayı İhlâlle Suçlandırma......................................................................... 250
4. Vatana İhanetle Suçlandırma.......................................................................... 250
5. İstifaya Zorlama............................................................................................. 251
.... a) Sistematik Güvensizlik Oyu XE "Sistematik Güvensizlik Oyu" ........................................................................ 251
.... b) Bakanlar Kurulunun Grevi ........................................................................ 252
6. Bütçe Kısma.................................................................................................. 252
7. Halkın Hakemliğine Başvurma........................................................................ 252
8. Bakanlar Kurulunun İstifası............................................................................. 252 XE "Bakanlar Kurulunun İstifası"
TOC \o "1-4" \u I. Bakanlar Kurulu.................................................................................................... 257
A. Bakanlar Kurulunun Oluşumu.................................................................................. 257
B. Bakanlar kurulunun İngiltere'de Ortaya Çıkışı ve gelişimi............................................ 258
C. Bakanlar Kuruluna Hâkim Olan İlkeler..................................................................... 260
1. Başbakanın Üstünlüğü İlkesi................................................................................ 260 XE "Başbakanın Üstünlüğü İlkesi"
2. Bakanlar Kurulunun Kolektif Sorumluluğu İlkesi.................................................... 261
3. Bakanlar Kurulunun Kolejyalliği İlkesi................................................................... 261
4. Bakanlar Kurulunun Birliği İlkesi.......................................................................... 262 XE "Bakanlar Kurulunun Birliği İlkesi"
5. Bakanlar Kurulunun Homojenliği İlkesi................................................................. 262
6. Bakanlar Kurulunun Dayanışması İlkesi................................................................ 263 XE "Bakanlar Kurulunun Dayanışması İlkesi"
7. Bakanlar Kurulu Toplantılarının Gizliliği Esası........................................................ 264 XE "Bakanlar Kurulu Toplantılarının Gizliliği Esası"
8. Bakanların Sır Saklama Yükümlülüğü................................................................... 265
9. Eleştirmeme Yükümlülüğü................................................................................... 265 XE "Eleştirmeme Yükümlülüğü"
D. Bakanlar Kurulunun Kurulması ve Göreve Başlaması................................................ 266
1. Birinci Sistem: Önce Başbakanın Atanması........................................................... 266
2. İkinci Sistem: Başbakan ve Bakanların Birlikte Atanması....................................... 268
E. Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi.............................................................. 271
1. İstifa.................................................................................................................. 272
2. Başbakanın Görevinin Sona Ermesi...................................................................... 272
3. Yeni Genel Seçimler............................................................................................ 273
4. Güvensizlik Oyu.................................................................................................. 273 XE "Güvensizlik Oyu"
a) Anayasa Gereği Göreve Başlarken Yapılan Güven Oylaması............................ 274
XE "Anayasa Gereği Göreve Başlarken Yapılan Güven Oylaması" b) Bakanlar Kurulunun Kendi İstemi Üzerine Güven Oylaması.............................. 274
c) Parlâmento Üyelerinin
İstemi Üzerine Yapılan Güven Oylaması:
Güvensizlik
Önergesi.....................................................................................
275 XE "Parlâmento Üyelerinin İstemi Üzerine Yapılan Güven Oylaması\:
Güvensizlik Önergesi"
Güvensizlik Oyunun Sonucu:
Bakanlar Kurulunun Görevinin Otomatik
Olarak Sona Ermesi veya İstifa
Yükümlülüğü.................................................. 276
5. Bütçenin Reddi................................................................................................... 278
Devlet Başkanı Bakanlar Kurulunu Görevden Alabilir mi XE "Devlet Başkanı Bakanlar Kurulunu Görevden Alabilir mi" ?......................................... 278
F. Geçici Bakanlar Kurulu ve “Hükûmetin Devamlılığı İlkesi”......................................... 279
G. Bakanlar kurulunun Görev ve Yetkileri...................................................................... 280
1. Genel Yürütme Yetkisi........................................................................................ 280
Hükûmet, Devletin Genel Yetkili Organı mıdır XE "Hükûmet, Devletin Genel Yetkili Organı mıdır" ?.................................................... 282
2. Ülkenin Genel Siyasetini Belirlemek ve Yürütmek................................................. 282
3. Kanunları Yürütmek............................................................................................ 283
4. Bakanlar Kurulunun Düzenleme Yetkisi................................................................ 283
5. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarmak.............................................................. 285 XE "Kanun Hükmünde Kararname Çıkarmak"
6. Kanun Tasarısı Hazırlamak.................................................................................. 285 XE "Kanun Tasarısı Hazırlamak"
7. Bütçeyi Hazırlamak............................................................................................. 285
8. Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim ile İlgili Yetkileri.................................................... 285
9. Bakanlar Kurulunun Silahlı Kuvvetler ve Savaş ile İlgili Yetkileri............................ 285
10. Atama Yetkileri................................................................................................. 286
11. Dış İlişkiler Alanında Yetkileri............................................................................ 286 XE "Bakanlar kurulunun Dış İlişkiler Alanında Yetkileri"
12. Anayasada ve Kanunlarla Verilmiş Diğer Görev ve Yetkiler................................ 286
H. Bakanlar Kurulunun Kolektif Sorumluluğu................................................................. 287
Örnekler................................................................................................................. 287
Anlamı................................................................................................................... 288
Kolektif Sorumluluğun İngiltere’de Ortaya Çıkışı....................................................... 288 XE "Kolektif Sorumluluğun İngiltere’de Ortaya Çıkışı"
Kolektif Sorumluluğun Tahrik Yöntemi XE "Kolektif Sorumluluğun Tahrik Yöntemi" : Güvensizlik Oyu............................................ 289
Kolektif Sorumluluğun Müeyyidesi........................................................................... 289 XE "Kolektif Sorumluluğun Müeyyidesi"
Kolektif Sorumluluğun Sebebi XE "Kolektif Sorumluluğun Sebebi" : “Hükûmetin Genel Siyaseti XE "Hükûmetin Genel Siyaseti" ”........................................ 290
Kolektif Sorumluluk İlkesinden Kaynaklanan Diğer İlkeler..................... 290
a) Dayanışma Yükümlülüğü XE "Dayanışma Yükümlülüğü" ............................................................................... 291
b) Gizlilik XE "Gizlilik" ve Sır Saklama Yükümlülüğü................................................................ 291 XE "Sır Saklama Yükümlülüğü"
c) Eleştirmeme Yükümlülüğü XE "Eleştirmeme Yükümlülüğü" .............................................................................. 291
II. Başbakan............................................................................................................... 292
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 292
Başbakanın Tarihsel Olarak Ortaya Çıkması XE "Başbakanın Tarihsel Olarak Ortaya Çıkması" ............................................................. 292
Başbakanın Diğer Bakanlar Karşısındaki Üstün Konumu........................................... 293 XE "Başbakanın Diğer Bakanlar Karşısındaki Üstün Konumu"
Başbakanlık Bağdaşmazlıkları.................................................................................. 294
Başbakanlık............................................................................................................ 294
Başbakan Yardımcısı.............................................................................................. 295
B. Başbakanın Atanması.............................................................................................. 295
1. Birinci Sistem: Devlet
Başkanının Başbakanı Doğrudan Ataması+Parlâmen-
tonun
Güvenoyu.................................................................................................
296
2. İkinci Sistem: Devlet Başkanının Önerisi+Parlâmentonun Kabulü+Devlet Başkanının Ataması 297
3. Başbakanın Parlâmento Başkanı Tarafından Atanması.......................................... 299
4. Halk Tarafından Seçim........................................................................................ 299
5. Karşı-İmza Kuralı............................................................................................... 299
6. Devlet Başkanı İstediği Kişiyi Başbakan Olarak Atayabilir mi?............................... 300
7. İngiltere’de Başbakanın Atanması........................................................................ 302
C. Başbakanın Görevinin Sona Ermesi........................................................................... 303
1. Azil.................................................................................................................... 303
2. Ölüm.................................................................................................................. 306
3. İstifa.................................................................................................................. 306
4. Parlâmento Üyeliği Sıfatının Sona Ermesi.............................................................. 306
5. Parlâmento Seçimlerinin Yenilenmesi................................................................... 307 XE "Parlâmento Seçimlerinin Yenilenmesi"
6. Başbakanın Cezaî Sorumluluğu ile İlgili Olarak Görevinin Sona Ermesi.................... 308 XE "Başbakanın Cezaî Sorumluluğu ile İlgili Olarak Görevinin Sona Ermesi"
7. Güvensizlik Oyu.................................................................................................. 308
8. Cumhurbaşkanlığına Seçilme................................................................................ 308
9. Parti Liderliğini Yitirme........................................................................................ 309 XE "Parti Liderliğini Yitirme"
Geçici Başbakan..................................................................................................... 309 XE "Geçici Başbakan"
D. Başbakana Vekâlet................................................................................................. 309
E. Başbakanın Görev ve Yetkileri................................................................................. 312
1. Temel Görev ve Yetkisi: Hükûmetin Genel Siyasetini Sevk ve İdare Etmek............. 312
2. Bakanları Seçmek ve Görevlerinden Alınmalarını Önermek.................................... 312 XE "Bakanları Seçmek ve Görevlerinden Alınmalarını Önermek"
3. Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmek.................................................................... 314 XE "Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmek"
4. Bakanlıklar Arasında Koordinasyonu Sağlamak..................................................... 314 XE "Bakanlıklar Arasında Koordinasyonu Sağlamak"
5. Bakanların Görevlerinin Yerine Getirilmesini Gözetmek.......................................... 314 XE "Bakanların Görevlerinin Yerine Getirilmesini Gözetmek"
6. Karşı-İmza Yetkisi.............................................................................................. 315 XE "Karşı-İmza Yetkisi"
7. Düzenleme Yetkisi.............................................................................................. 315
8. Atama Yetkisi..................................................................................................... 315
9. Silahlı Kuvvetlere Emir Verme Yetkisi.................................................................. 315 XE "Silahlı Kuvvetlere Emir Verme Yetkisi"
F. Başbakanın Sorumlulukları........................................................................................ 316
III. Bakanlar.................................................................................................................. 316
A. Genel Olarak Bakanlar............................................................................................ 316
Bakan ve Bakanlıklar XE "Bakan ve Bakanlıklar" .............................................................................................. 316
Bakanlıkların Kuruluşu ve Sayısı.............................................................................. 317
Bakan Sayısı........................................................................................................... 317
Bakanlar Arasında Eşitlik İlkesi................................................................................ 317 XE "Bakanlar Arasında Eşitlik İlkesi"
Bakanlık Bağdaşmazlıkları....................................................................................... 317 XE "Bakanlık Bağdaşmazlıkları"
Bakan Çeşitleri....................................................................................................... 318 XE "Bakan Çeşitleri"
a) Bakanlık Sahibi Bakanlar XE "Bakanlık Sahibi Bakanlar" ................................................................................ 318
b) Bakanlık Sahibi Olmayan Bakanlar.................................................................. 317 XE "Bakanlık Sahibi Olmayan Bakanlar"
Bakanlar Kurulu Üyesi Olmayan Bakanlar.......................................................... XE "Bakanlar Kurulu Üyesi Olmayan Bakanlar" 319
B. Bakanların Atanması............................................................................................... 319
Bakan Atanma Yeterliliği........................................................................................ 319
Atama Yetkisi ve Usûlü.......................................................................................... 321
1. Başbakanın Önerisini Öngören Anayasalar...................................................... 322
2. Başbakanın Önerisini Öngörmeyenler.............................................................. 322
3. Bakan Atama Yetkisini Başbakana Verenler................................................... 323
C. Bazı Ek Sorunlar..................................................................................................... 324
Devlet Başkanı, Başbakanın Önerdiği Kişiyi Bakan Olarak Atamayı Reddedebilir mi? XE "Devlet Başkanı, Başbakanın Önerdiği Kişiyi Bakan Olarak Atamayı Reddedebilir mi?" ....... 324
Devlet Başkanı, Başbakanın
Görevden Alınmasını Önerdiği Bakanı Görevden
Almayı Reddedebilir
mi?.....................................................................................
325 XE "Devlet Başkanı, Başbakanın Görevden Alınmasını Önerdiği Bakanı
Görevden Almayı Reddedebilir mi?"
Yargı Denetiminin Yapılamaması............................................................................. 325
D. Bakanların Görevlerinin Sona Ermesi........................................................................ 325
1. Azil XE "Azil, bakan" :
Bakanın Görevine Başbakanın Önerisi Üzerine Devlet Başkanınca Son
Verilmesi XE "Bakanın Görevine Başbakanın Önerisi Üzerine son verilmesi"
...........................................................................................................
325
2. Ölüm.................................................................................................................. 326
3. İstifa.................................................................................................................. 327
4. Parlâmento Üyesi Seçilme Yeterliliğinin Kaybı...................................................... 327
5. Cezaî Sorumluluğu ile İlgili Olarak........................................................................ 328
6. Güvensizlik Oyu.................................................................................................. 328 XE "Güvensizlik Oyu"
Geçici Bakan.......................................................................................................... 329 XE "Geçici Bakan"
Bakanlara Vekâlet.................................................................................................. 329 XE "Bakanlara Vekâlet"
E. Bakanların Görev ve Yetkileri................................................................................... 330
1. Bakanların Siyasî Nitelikte Görev ve Yetkileri....................................................... 330
2. Bakanların İdarî Nitelikteki Görev ve Yetkileri....................................................... 331
F. Bakanların Sorumlulukları......................................................................................... 332
1. Bakanların Siyasî Sorumluluğu.............................................................................. 333
a) Kolektif Sorumluluk........................................................................................ 335
b) Bireysel Sorumluluk....................................................................................... 336
2. Bakanların Cezaî Sorumluluğu.............................................................................. 337
a) Bakanların Kişisel Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu................................. 338
b) Bakanların Görevleriyle İlgili Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu................. 339
3. Bakanların Hukukî Sorumluluğu............................................................................ 340
a) Bakanların Kişisel Eylem
ve İşlemlerinden Kaynaklanan Hukukî
Sorumluluğu..................................................................................................
340
b) Bakanların Görevleriyle İlgili İşlemlerinden Dolayı Hukukî Sorumluluğu............. 341
IV. Diğer Hükûmet Üyeleri: Devlet Sekreterleri ve Parlâmento Müsteşarları......... 343
A. Çeşitleri.................................................................................................................. 344
1. Devlet Sekreterleri.............................................................................................. 344
2. Parlâmento Müsteşarları...................................................................................... 345
B. Atanmaları.............................................................................................................. 345
C. Görevlerinin Sona Ermesi......................................................................................... 346
D. Bağlılık Statüleri...................................................................................................... 346
E. Görev ve Yetkileri................................................................................................... 346
F. Sorumlulukları.......................................................................................................... 347
G. Örnekler................................................................................................................. 348
1. Beşinci Fransız Cumhuriyeti................................................................................. 348
a) Delege Bakanlar (Ministres délégués)........................................................... 348
b) Devlet Sekreterleri (Secrétaires d’Etat)......................................................... 349
2. İngiltere.............................................................................................................. 349
a) Kabine Üyesi Bakanlar (Cabinet Ministers)..................................................... 349
b) Kabine Üyesi Olmayan Bakanlar (Non-Cabinet Ministers)............................... 350
c) Junior Ministers............................................................................................. 351
TOC \o "1-4" \u I. Yürütme Fonksiyonunun Tanımı ve Diğer Devlet Fonksiyonlarından Ayrılması.... 353
A. Yürütme Fonksiyonunun Yasama Fonksiyonundan Ayrılması..................................... 354
B. Yürütme Fonksiyonunun Yargı Fonksiyonundan Ayrılması.......................................... 354
II. Yürütme Fonksiyonunun Özellikleri....................................................................... 354
A. Kanuna Dayanma: Yürütme Fonksiyonunun “Secundum Legem” Niteliği.................. 355
B. Kanuna Aykırı Olmama: Yürütme Fonksiyonunun “Intra Legem” Niteliği................... 355
III. Yürütme Fonksiyonunun Alanı............................................................................... 356
IV. Yürütme İşlemleri................................................................................................... 356
A. Yürütme İşleminin Tanımı........................................................................................ 356
B. Yürütme İşlemlerinin Türleri..................................................................................... 357
V. Yürütme Organının Düzenleme Yetkisi................................................................... 357
A. Yürütme Organının Düzenleme Yetkisinin Kaynağı................................................... 358
1. Düzenleme Yetkisi Anayasadan Kaynaklanabilir................................................... 358
2. Düzenleme Yetkisi Kanundan Kaynaklanabilir...................................................... 359
3. Düzenleme Yetkisi Eşyanın Tabiatından Kaynaklanabilir........................................ 360
a) Kanun Koyucunun Her Şeyi Düzenleme İmkânsızlığı........................................ 360
b) Kamu Hizmetinin İyi İşlemesi İhtiyacı.............................................................. 361
c) Kamu Düzeninin Sağlanması İhtiyacı............................................................... 362
d) Takdir Yetkisinin Objektifleştirilmesi İhtiyacı.................................................... 362
B. Yürütme Organının Düzenleme Yetkisinin Özellikleri................................................. 363
1. İntra Legem Olma Özelliği.................................................................................. 363
2. Secundum Legem Olma Özelliği......................................................................... 364
VI. Yürütme Organının Düzenleyici İşlemleri.............................................................. 366
A. Kanunları Uygulama
Yönetmelikleri (Kanunların Uygulanmasını Göstermek
Amacıyla Düzenleyici İşlem Yapma
Yetkisi)............................................................. 366
B. Kanun Hükmünde Kararnameler (Teşriî Devir Yoluyla Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi) 366
C. Özerk Kararnameler (Aslî Düzenleme Yetkisi).......................................................... 367
VII. ABD’de Başkanın Düzenleme Yetkisi (Düzenleyici İşlemleri)............ 367
VIII. Fransa’da Yürütme organının düzenleyici İşlemleri............................................ 368
A. Cumhurbaşkanının Olağanüstü Hâl Kararnameleri (m.16).......................................... 369
B. Ordonanslar (m.38)................................................................................................. 370
C. Özerk Yönetmelikler (m.37)..................................................................................... 371
D. Kanunları Uygulama Yönetmelikleri......................................................................... 372
E. Başbakanın Kolluk Yönetmelikleri............................................................................. 374
F. Bakan Yönetmelikleri............................................................................................... 375
G. Mahallî İdarelerin Düzenleyici İşlemleri..................................................................... 376
H. Diğer Makamların Düzenleyici İşlemleri.................................................................... 377
TOC \o "1-4" \u I. Genel Olarak............................................................................................................. 380
A. Tanım ve Terminoloji............................................................................................... 380
B. İstisnaî Hal (Kriz Hâli) Kavramı............................................................................... 380
1. Tehdit Unsuru..................................................................................................... 381
2. Ağırlık Unsuru.................................................................................................... 382
3. Öngörülemezlik Unsuru....................................................................................... 382
4. Geçicilik Unsuru.................................................................................................. 383
C. İstisnaî Hâl veya Kriz Hâli ile Nasıl Baş Edilir?.......................................................... 383
D. Temel Sorun: Devlet İstisnaî Hâl veya Kriz Hâllerinde Kendi Anayasasının Dışına Çıkabilir mi? 384
1. Anayasa Öngörmüşse: Evet................................................................................. 384
2. Anayasa Öngörmemişse...................................................................................... 384
a) Birinci Cevap: Hayır....................................................................................... 385
b) İkinci Cevap: Evet (Zaruret Hâli Teorisi)......................................................... 385
c) Görüşümüz.................................................................................................... 386
II. Olağanüstü Yönetim Usûllerinin Çeşitleri.............................................................. 388
A. Savaş Hâli.............................................................................................................. 388
B. Sıkıyönetim Hâli...................................................................................................... 388
C. Olağanüstü Hâl....................................................................................................... 388
III. Olağanüstü Yönetim Usûllerinin İlan Edilmesi (Uygulamaya Konulması)............ 389
A. Yetki Unsuru.......................................................................................................... 389
1. İlan Yetkisinin Yürütme Organına Verilmesi......................................................... 390
2. İlân Yetkisinin Yasama Organına Verilmesi.......................................................... 391
B. Sebep Unsuru......................................................................................................... 392
C. Usûl ve Şekil Unsuru............................................................................................... 393
Danışma Usûlü....................................................................................................... 393 XE "Danışma Usûlü oüh"
Teklif Usûlü............................................................................................................ 393
İzin Usûlü............................................................................................................... 394 XE "İzin Usûlü oüh"
Onay Usûlü............................................................................................................ 394 XE "Onay Usûlü oüh"
Duyuru (Resmî Gazetede Yayın)............................................................................. 394
Olağanüstü Yönetim Usûllerinin Yürürlüğe Girmesi XE "Olağanüstü Yönetim Usûllerinin Yürürlüğe Girmesi" ................................................... 394
D. Süre Unsuru........................................................................................................... 395
Kademeli Onay Sistemi XE "Kademeli Onay Sistemi -oyu" (Artan Çoğunlukla Onay Sistemi XE "Artan Çoğunlukla Onay Sistemi -oyu" )......................................... 396
E. Yer Unsuru............................................................................................................. 397
F. Konu Unsuru........................................................................................................... 397
G. Amaç Unsuru......................................................................................................... 397
H. Yargısal Denetim.................................................................................................... 398
I. Siyasal Denetim........................................................................................................ 398
IV. Olağanüstü Yönetim Usûllerinin Sonuçları............................................................. 399
A. Temel Hak ve Hürriyetler Kısmen veya Tamamen Askıya Alınabilir........................... 399
1. Olağanüstü Yönetim Usûllerinden Biri İlan Edilmiş Olmalıdır.................................. 399
2. Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır.............................................................................. 400
3. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülükler İhlal Edilmemelidir............................ 401
4. Bazı Temel Hak ve Hürriyetler Askıya Alınamaz.................................................. 401
a) Negatif Liste Usûlü........................................................................................ 402
b) Pozitif Liste Usûlü.......................................................................................... 403
5. Temel Hak ve Hürriyetler
Sadece Olağanüstü Yönetim Usûlünün İlan Edildiği
Yerde Askıya
Alınabilir......................................................................................
405
6. Temel Hak ve Hürriyetler Sadece Olağanüstü Yönetim Usûlünün İlan Süresince Askıya Alınabilir 405
B. Vatandaşlar İçin Para, Mal ve Çalışma Yükümlülükleri Getirilebilir............................. 405
C. Yürütme Organına Kanuna Dayanmadan ve Kanun Düzeyinde Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi Verilmesi (Yürütme Organının Düzenleme Yetkisini Genişlemesi)............................................................. 406
D. Savaş ve Sıkıyönetim Halinde Kolluk Yetkileri Askerî Makamlara Geçebilir................ 407
E. Savaş ve Sıkıyönetim Halinde Bazı Suçları İşleyenler Askerî Mahkemelerde Yargılanabilir 407
F. Diğer Sonuçlar......................................................................................................... 408
G. Yasak Sonuçlar....................................................................................................... 408
V. Olağanüstü Yönetim Usûllerinin Uygulanması........................................................ 409
VI. Olağanüstü Yönetim Usûllerinin Sona Ermesi....................................................... 409
TOC \o "1-4" \u I. Yargı Fonksiyonu (Fonksiyonel Anlamda Yargı)...................................................... 412
A. Yargı Fonksiyonunun Tanımı.................................................................................... 412
1. Yargı Fonksiyonunun Maddî Açıdan Tanımlanması (Maddî Kriter)......................... 412
a) Uyuşmazlık Kavramı ..................................................................................... 415
b) Çözme Kavramı ............................................................................................ 415
2. Yargı Fonksiyonunun Organik Açıdan Tanımlanması (Organik Kriter).................... 416
Değerlendirme................................................................................................... 417
Maddî ve Organik Kriterin birlikte Kullanılması.................................................... 420
B. Yargılama Yetkisi.................................................................................................... 420
D. Yargı Fonksiyonunun Yerine Getiriş Usûlü: Dava Kavramı........................................ 422
1. Tanım................................................................................................................. 422
2. İtham Sistemi – Tahkik sistemi............................................................................. 423
a) İtham Sistemi................................................................................................. 423
aa) İtham Sistemine Hâkim Olan İlkeler......................................................... 423
(1) Taraflarca Tasarruf İlkesi.................................................................. 423
(2) Taraflarca Hazırlama İlkesi................................................................ 424
(3) Kanunî Delil İlkesi............................................................................. 424
(4) Çelişme İlkesi.................................................................................... 425
(5) Sözlülük İlkesi.................................................................................... 425
(6) Alenîlik İlkesi..................................................................................... 425
bb) İtham Sisteminin Avantaj XE "İtham Sisteminin Avantaj" ve Dezavantajları............................................... 425
b) Tahkik Sistemi............................................................................................... 427
aa) Tahkik Sistemine Hâkim Olan İlkeler XE "Tahkik Sistemine Hâkim Olan İlkeler" ........................................................ 427
(1) Tasarruf Edilmezlik İlkesi................................................................... 427
(2) Re'sen Araştırma İlkesi...................................................................... 428
(3) Vicdanî Delil İlkesi............................................................................. 428
(4) Çelişme İlkesinin Yokluğu XE "Çelişme İlkesinin Yokluğu" .................................................................. 428
(5) Yazılılık İlkesi.................................................................................... 428
(6) Gizlilik İlkesi...................................................................................... 428
bb) Tahkik Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları............................................. 428
3. Başlıca Yargılama Usûlleri: Hukuk, Ceza ve İdarî Yargılama Usûlü........................ 429
a) Hukuk Usûlü................................................................................................. 430
b) Ceza Usûlü.................................................................................................... 430
c) İdarî Yargılama Usûlü.................................................................................... 431
4. Yargılama Usûlüne Hâkim Olan İlkeler (Davayı Yöneten İlkeler)........................... 431
a) Çelişme İlkesi................................................................................................ 431
b) Alenîlik İlkesi................................................................................................. 433
c) Sözlülük/ Yazılılık İlkeleri................................................................................ 435
D. Yargı İşlemi (Mahkeme Kararı)............................................................................... 436
1. Yargı İşlemi Kavramının Tanımı........................................................................... 436
2. Yargı İşlemlerinin Biçimi...................................................................................... 437
a) Hüküm Fıkrası............................................................................................... 437
b) “Gerekçe....................................................................................................... 437
Karşı Oy, Ayrışık Oy, vs.................................................................................... 438
Opinio Seriatim................................................................................................ 438
3. Yargı İşlemlerinin (Mahkeme Kararlarının) Sonuçları (Etkileri)............................... 438
a) İcraîlik........................................................................................................... 438
b) Hâkimin İşten El Çekmesi.............................................................................. 439
c) Res Iudicata.......................................................................... 439
Kavram........................................................................................................ 439
Terminoloji................................................................................................... 439
Emr-i Makzî........................................................................................... 440
Kaziye-i Mahkûmunbiha.......................................................................... 441 XE "Kaziye-i Mahkûmunbiha"
Kaziye-i Muhakeme................................................................................ 442 XE "Kaziye-i Muhakeme"
Kaziye-i Muhkeme XE "Kaziye-i Muhkeme" .................................................................................. 442
Kaziye-i Muhkem XE "Kaziye-i Muhkem" ................................................................................... 443
Muhkem Kaziye..................................................................................... 444 XE "Muhkem Kaziye"
Res Iudicata Terimi Neden Türkçeye Doğru Bir Şekilde Çevrilemedi?............ 444
Res Judicata’nın Başlangıç Anı XE "Res Judicata’nın Başlangıç Anı" : Hükmün Kesinleşmesi.................................. 446 XE "Hükmün Kesinleşmesi"
Res Judicata Gücü (Autorité de la chose jugée XE "Res Judicata Gücü (Autorité de la chose jugée" ).......................................... 446
Res Judicata Gücünden Çıkan Sonuçlar XE "Res Judicata Gücünden Çıkan Sonuçlar" (Res Judicata’nın Etkileri XE "Res Judicata’nın Etkileri" )................ 447
(1) Tekrar Yargılama Yasağı XE "Tekrar Yargılama Yasağı" ................................................................... 447
(2) Bağlayıcılık........................................................................................ 448
(a) Nispî Bağlayıcılık (Inter Partes Bağlayıcılık)................................. 448
(b) Mutlak Bağlayıcılık XE "Mutlak Bağlayıcılık" (Erga Omnes Bağlayıcılık XE "Erga Omnes Bağlayıcılık" ).............................. 448
(3) Kesin Delil........................................................................................ 449 XE "Kesin Delil"
II. Yargı Organı (Organik Anlamda Yargı)................................................................... 449
A. Yargı Organının Tanımı ve Diğer Devlet Organlarından Ayrılması.............................. 450
1. Fonksiyonel (İşlevsel) Açıdan Yargı Organı Tanımı............................................... 450
2. Yapısal Açıdan Yargı Organının Tanımı................................................................ 451
Yargı Organı..................................................................................................... 451
Mahkeme.......................................................................................................... 451 XE "Mahkeme"
Hâkim............................................................................................................... 452 XE "Hâkim"
Değerlendirme................................................................................................... 452
Yargı Fonksiyonu ve Organının Tanımı Konusunda Sonuç.......................................... 454
B. Yargı Organının Dereceli Yapısı............................................................................... 454
1. İlk Derece Mahkemeleri...................................................................................... 455
2. İkinci Derece Mahkemeler.................................................................................. 456
3. Üçüncü Derece Mahkemeler............................................................................... 456
C. Yargı Organının
Örgütlenmesi Bakımından Sistemler: Yargı Birliği ve
Yargı Ayrılığı Sistemleri (Yargı
Kolları)....................................................................
457
1. Yargı Birliği Sistemi............................................................................................. 457
2. Yargı Ayrılığı Sistemi........................................................................................... 458
D. Tek Hâkimli Mahkeme – Kurul Halinde Mahkeme.................................................... 459
E. Hâkim Kavramı....................................................................................................... 460
1. Hâkim Kavramının Tanımı................................................................................... 460
2. Hâkim Çeşitleri: Meslekten Hâkimler - Meslekten Olmayan Hâkimler................... 462
3. Hâkimlerin Bağımsızlığı........................................................................................ 464
4. Hâkimlik Teminatı............................................................................................... 466
a) Azledilmeme Teminatı XE "a) Azledilmeme Teminatı" .................................................................................... 466
b) Malî Teminat................................................................................................. 467
c) Coğrafî Teminat............................................................................................. 467 XE "Coğrafî Teminat"
5. Hâkimlerin Atanması ve Özlük İşleri..................................................................... 467
a) Birinci Sistem: Yürütme Organına Yetkili Olması............................................. 467
b) İkinci Sistem: Hâkimler Yüksek Kurulu Kurulması........................................... 468
F. Jüri......................................................................................................................... 470
I. Kavramlar.................................................................................................................. 474
A. Hürriyet, Hak ve Ödev Kavramlarının Tanımı........................................................... 474
1. Hürriyet Kavramı................................................................................................ 474
2. Hak Kavramı...................................................................................................... 475
a) İrade Teorisi.................................................................................................. 475
b) Menfaat Teorisi............................................................................................. 476
c) Sonuç............................................................................................................ 476
d) Hakların Çeşitleri........................................................................................... 478
e) “Hürriyet”-“Hak” Ayrımı............................................................................... 480
3. Ödev Kavramı.................................................................................................... 481
Borç Kavramı.................................................................................................... 481
Hak-Ödev İlişkisi.................................................................................................... 482
Temel Ödevler veya Bağımsız Ödevler................................................................ 482
B. İnsan Hakları, Kamu Hürriyetleri ve Temel Hak ve Hürriyetler Kavramları................. 483
1. İnsan Hakları...................................................................................................... 484
a) İnsan Unsuru................................................................................................. 484
.... İnsan Haklarının Bireyselliği........................................................................... 485
b) Hak Unsuru................................................................................................... 486
2. Kamu Hürriyetleri............................................................................................... 487
3. Temel Hak ve Hürriyetler.................................................................................... 487
C. Temel Hak ve Hürriyetler
Kavramı ile İnsan Hakları ve Kamu Hürriyetleri
Kavramları Arasında
Farklar....................................................................................
487
1. “Kamu Hürriyetleri” ile “Temel Hak ve Hürriyetler” Arasındaki Farklar................. 488
2. “İnsan Hakları” ile “Kamu
Hürriyetleri” ve “Temel Hak ve Hürriyetler”
Kavramları Arasındaki
Farklar............................................................................
488
Anayasa Hukuku Alanında Temel Hak ve Hürriyetler Tabirinin Kullanılması Gerekir......... 489
D. Diğer Kavramlar..................................................................................................... 490
1. Anayasal Haklar................................................................................................. 490 XE "Anayasal Haklar"
2. Medenî Haklar.................................................................................................... 490 XE "Medenî Haklar, civil rights"
3. Vatandaş Hakları................................................................................................ 490 XE "Vatandaş Hakları"
4. Kişi Hak ve Hürriyetleri (Ferdî Hak ve Hürriyetler XE "Ferdî Hak ve Hürriyetler" )............................................... 491
5. Siyasal Haklar..................................................................................................... 491 XE "Siyasal Haklar"
6. Sosyal Haklar XE "Sosyal Haklar" ..................................................................................................... 491
II. Temel Hak ve Hürriyetlerin Tarihsel ve Düşünsel Gelişimi................................ 491
A. Eski Çağda Temel Hak ve Hürriyetlerin Gelişimi....................................................... 492
1. Doktrin............................................................................................................... 492
a) Platon........................................................................................................... 492 XE "Platon"
b) Aristo............................................................................................................ 492
c) Stoacılar........................................................................................................ 492 XE "Stoacılar"
2. Uygulama........................................................................................................... 493
B. Orta Çağda Temel Hak ve Hürriyetlerin Gelişimi....................................................... 494
1. Genel Olarak...................................................................................................... 494
a) Hıristiyanlığın Ortaya Çıkması ve Yayılması..................................................... 494
b) Feodalitenin Ortaya Çıkması XE "Feodalitenin Ortaya Çıkması" ........................................................................... 495
2. Doktrin............................................................................................................... 495
a) Thomas Aquinas............................................................................................ 495
b) Marsilius Patavinus........................................................................................ 497
3. Uygulama........................................................................................................... 498
C. Mutlak Monarşiler Devrinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Gelişimi .............................. 498
D. 17 ve 18’inci Yüzyıllarda Tabiî Hukuk Akımı (Tabii Hak Doktrini).............................. 498
1. Tabiat Hâli Hipotezi............................................................................................. 499
2. Sosyal Sözleşme Hipotezi..................................................................................... 499
E. Ferdiyetçi Doktrin.................................................................................................... 500
F. Sosyal Haklar Doktrini............................................................................................. 502
G. Çağdaş Hürriyet Anlayışı......................................................................................... 504
Marksist Özgürlük Anlayışı...................................................................................... 504
III. Hürriyet Karinesi: “Hürriyet Asıldır”................................................................... 505
IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması........................................................ 507
A. Jellinek’in Sınıflandırması......................................................................................... 507
1. Negatif Statü Hakları........................................................................................... 508
2. Pozitif Statü Hakları............................................................................................ 508
3. Aktif Statü Hakları.............................................................................................. 509
B. Konularına Göre Tasnif:
Fizik Hürriyetler, Düşünce Hürriyetleri ve Kolektif
Hürriyetler..............................................................................................................
509
1. Fizik Hürriyetler ................................................................................................. 509
2. “Düşünce Hürriyetleri ......................................................................................... 509
3. “Kolektif Hürriyetler............................................................................................ 509
C. Kullanılış Biçimlerine Göre Tasnif: Bireysel Hürriyetler ve Kolektif Hürriyetler Ayrımı........ 510
1. Bireysel Hürriyetler ............................................................................................ 510
2. Kolektif Hürriyetler............................................................................................. 510
D. Ortaya Çıkış Sıralarına Göre Tasnif (İnsan Haklarının Üç Kuşağı).............................. 511
1. Birinci Kuşak Haklar: Bireysel ve Siyasal Haklar.................................................. 511
2. İkinci Kuşak Haklar: Sosyal ve Ekonomik Haklar.................................................. 512
3. Üçüncü Kuşak Haklar: Yeni İnsan Hakları........................................................... 512
Üç Kuşak Arasında Farklar..................................................................................... 513
Üç Kuşak Haklar Ayrımının Eleştirisi....................................................................... 514
Hürriyetlerin Bütünlüğü (Monizmi)........................................................................... 515
E. Bağlayıcılıklarına Göre
Temel Hakların Tasnifi: “Program Haklar”-
“Normatif Haklar”
Ayrımı.......................................................................................
515
V. Temel Hak ve Hürriyetlerin Pozitif Hukuk Tarafından Tanınması......................... 517
A. Tanıma Kavramı..................................................................................................... 517
B. Tanıma Çeşitleri...................................................................................................... 518
1. Anayasayla Tanıma............................................................................................. 518
Bildirgelerle Tanıma............................................................................................. 519
Hak ve Hürriyetler, Anayasa Altı Normlar (Kanun, Yönetmelik) ile Tanınabilir mi?....... 520
2. Kanunla Tanıma.................................................................................................. 521
3. Kanun Altı Normlarla Tanıma.............................................................................. 521
4. Uluslararası Andlaşma ve Sözleşmeler ile Tanıma................................................. 522
Tanıma Çeşitleri Arasında Ne Fark Var?.................................................................. 522
C. Pozitif Hukuk Tarafından Tanınmamış Hak ve Hürriyetler Dışlanmış mıdır? (“Sayılmamış Hürriyetler” veya “İsimsiz Hürriyetler” Meselesi)............................................................................................. 523
D. Kapsayan Hürriyet: “Kişiliğini Serbestçe Geliştirme Hakkı”........................................ 525
E. “Depo Madde”........................................................................................................ 526
VI. Temel Hak ve Hürriyetlerin Süjeleri..................................................................... 527
A. İnsanlar (=Herkes, Kimse)....................................................................................... 527
B. Vatandaşlar............................................................................................................ 528
C. Belli Kategoriler...................................................................................................... 528
D. Yabancılar.............................................................................................................. 528
E. Hak ve Hürriyet Süjeliği Bakımından Gerçek Kişiler ile Tüzel Kişiler........................... 529
1. Gerçek Kişiler..................................................................................................... 529
2. Tüzel Kişiler....................................................................................................... 530
VII. Temel Hak ve Hürriyetlerin “Yükümlüleri” (“Muhatapları”)............................. 532
A. Devlet.................................................................................................................... 532
B. Özel Kişiler............................................................................................................. 533
C. Temel Hakların dikey ve yatay Etkisi Meselesi.......................................................... 538
1. Dikey Etki.......................................................................................................... 538
2. Yatay Etki.......................................................................................................... 538
a) Doğrudan Yatay Etki..................................................................................... 539
b) Dolaylı Yatay Etki.......................................................................................... 539
VIII. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasında Sistemler.................................... 540
A. İzin Usûlü............................................................................................................... 540
B. Bildirim Usûlü......................................................................................................... 541
C. Serbestlik Usûlü...................................................................................................... 541
D. Hangi Usûl Tercih Edilmeli...................................................................................... 542
IX. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlılığı ve Sınırlanması Kavramları...................... 543
a. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlılığı......................................................................... 543
1. Anayasal Sınırlar................................................................................................. 543
2. Nesnel (Objektif) Sınırlar..................................................................................... 544
3. İçkin Sınırlar....................................................................................................... 545
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması................................................................... 546
X. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması Sistemi (Şartları)................................... 547
A. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin sınırlandırılması Sistemi.................... 548
1. Sınırlama, Yasama Organı Tarafından Kanunla Yapılmalıdır................................... 548
2. Sınırlama Belli Sebeplere Dayanmalıdır................................................................. 549
3. Sınırlamada Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır............................................................ 549
a) Elverişlilik İlkesi............................................................................................. 550
b) Gereklilik İlkesi.............................................................................................. 550
c) Oranlılık İlkesi................................................................................................ 551
4. Sınırlama, Anayasanın Sözüne Aykırı Olmamalıdır................................................. 551
5. Ek Şartlar........................................................................................................... 552
a) Hakkın Özüne Dokunma Yasağı..................................................................... 552
b) Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Aykırı Olmama.............................. 554
B. Olağanüstü Hal rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması.................... 556
1. Olağanüstü Yönetim Usûllerinden Biri İlan Edilmiş Olmalıdır.................................. 557
2. Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır.............................................................................. 557
3. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülükler İhlal Edilmemelidir............................ 557
4. Çekirdek Alana (Negatif Listeye) Dokunulmamalıdır............................................. 557
5. Veya Pozitif Listede Yer Almayan Hak ve Hürriyetlere Dokunulmamalıdır............. 559
6. Olağanüstü Yönetim
Usûlünün İlan Edilmediği Yerlerde Temel Hak ve
Hürriyetlere
Dokunulamaz..................................................................................
559
7. Olağanüstü Yönetim Usûlünün İlan Süresi Dışında Temel Hak ve Hürriyetlere Dokunulamaz. 560
XI. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması................................................................ 561
A. İç Koruma.............................................................................................................. 562
1. Yasama Organına Karşı Koruma......................................................................... 562
2. Yürütme Organına (İdareye) Karşı Koruma.......................................................... 562
a) Teşriî Başvuru Yoluyla Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması....................... 563
b) İdarî Başvuru Yoluyla Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması.......................... 563
c) İnsan Hakları Komisyonlarına Başvuru Yoluyla Koruma................................... 564
d) Kamu Denetçisine (Ombudsmana) Başvurma Yoluyla Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması 564
e) Yargısal Başvuru (Dava) Yoluyla Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması......... 564
3. Özel Kişilere Karşı Koruma................................................................................. 566
a) Özel Hukuk Yolları: Hukuk Davası Yoluyla..................................................... 566
b) Ceza Hukuku Yolları...................................................................................... 567
- Temel Hak ve Hürriyetlerin Yargı Yoluyla Korunmasında Yargısal Güvencelerin Önemi 567
B. Uluslararası Koruma................................................................................................ 568
1. Birleşmiş Milletler Çerçevesinde İnsan Haklarının Korunması................................ 568
2. Avrupa Konseyi Çerçevesinde İnsan Haklarının Korunması: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi............................................................................................ 570
I. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi............................................................................. 574
II. Tarihsel Süreç İçinde
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (Avrupa İnsan
Hakları Komisyonu ve
Divanı).................................................................................
277
A. Avrupa İnsan Hakları Komisyonu............................................................................. 278
B. Avrupa İnsan Hakları Divanı.................................................................................... 278
C. 11 Nolu Protokolün Getirdiği yenilikler....................................................................... 280
III. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kuruluşu................................................... 280
A. Hâkimleri................................................................................................................ 281
b. Mahkemenin Birimleri.............................................................................................. 281
IV. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Çeşitleri....................................... 283
A. Devlet Başvurusu.................................................................................................... 283
B. Bireysel Başvuru..................................................................................................... 284
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Karar ve Hükümlerine Atıf Usûlü .................................. 585
V. Bireysel Başvuru HAKKI........................................................................................ 589
A. Başvuru Hakkına Sahip Olanlar................................................................................ 589
B. Mağdur Olma Şartı.................................................................................................. 590
VI. Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik Koşulları............................................. 594
A. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi Gerekir................................................................... 959
B. Başvurunun Altı Aylık Süre İçinde Yapılması Gerekir................................................ 602
1. Tüketilmesi Gereken İç Hukuk Yolunun Olması Durumunda Sürenin Başlangıcı...... 603
2. İç Hukuk Yolunun Mevcut Olmaması Durumunda Sürenin Başlangıcı.................... 604
C. Başvurunun Anonim Olmaması Gerekir.................................................................... 605
D. Başvurunun Daha Önce İncelenmiş Bir Başvuru ile Aynı Olmaması Gerekir............... 605
E. Başvurunun Uluslararası Diğer Bir Soruşturma veya Çözüm Merciine Sunulmuş Bir Başvuru ile Aynı Olmaması Gerekir.............................................................................................................................. 607
F. Başvurunun, Başvuru Hakkının Kötüye Kullanımı Niteliğinde Olmaması Gerekir.......... 609
G. Başvurunun Sözleşme veya Protokollerin Hükümleriyle Bağdaşmazlık İçinde Olmaması Gerekir 611
1. Kişi Bakımından (Ratione Personae) Bağdaşmazlık............................................. 615
a) Başvurucuyla İlgili Ratione Personae Bağdaşmazlık Sebepleri........................... 612
b) Aleyhine Başvuru Yapılan Tarafla İlgili Ratione Personae Bağdaşmazlık Sebepleri 613
2. Yer Bakımından (Ratione Loci) Bağdaşmazlık..................................................... 614
3. Zaman Bakımından (Ratione Temporis) Bağdaşmazlık......................................... 615
4. Konu Bakımından (Ratione Materiae) Bağdaşmazlık............................................ 616
Kutu: Otonom Kavramlar Doktrini veya Özerk Yorum Tekniği.................................. 617
Kutu: Ratione Materiae Bağdaşmazlık Açısından Adil yargılanma Hakkı (m.6).......... 618
H. Başvurunun Açıkça Temelden Yoksun Olmaması Gerekir......................................... 619
Temelden Açıkça Yoksun Olma Hâlleri.................................................................... 620 XE "Temelden Açıkça Yoksun Olma Hâlleri"
1. “Dördüncü Merci” Başvuruları ............................................................................ 620
2. İhlalin Apaçık Bir Şekilde Yokluğu ...................................................................... 620
3. Delillendirilmemiş Başvurular .............................................................................. 621
4. Müphem veya Fantezist Başvurular...................................................................... 621
I. Başvurucu Önemli Bir Zarar Görmüş Olmalıdır........................................................... 621
VII. Mahkemeye Başvuru Usûlü....................................................................................... 622
A. Başvuru Dilekçesinde Bulunması Gereken Hususlar.................................................. 622
B. Başvurunun Yapılması............................................................................................. 625
VIII. Bireysel Başvuruların İncelenmesi Usûlü.................................................................... 626
A. Kabul Edilebilirlilik İncelemesi.................................................................................. 626
1. Tek Hâkimin Yapacağı Kabul Edilebilirlik İncelemesi............................................. 627
2. Komitenin Yapacağı Kabul Edilebilirlik İncelemesi................................................. 627
a) Kabul Edilemezlik Kararı................................................................................ 627 XE "Kabul Edilemezlik Kararı"
b) Kabul Edilebilirlik Kararı................................................................................. 627 XE "Kabul Edilebilirlik Kararı"
c) Kabul Edilebilirlik Kararı+Esas Hakkında Hüküm............................................. 628 XE "Kabul Edilebilirlik Kararı+Esas Hakkında Hüküm"
3. Dairenin Yapacağı Kabul Edilebilirlik İncelemesi................................................... 628
a) Kabul Edilebilirlik Kararı ve Esas Hakkında Hükmün Birlikte Verilmesi............. 629
b) Kabul Edilebilirlik Kararı ve Esas Hakkında Hükmün Ayrı Ayrı Verilmesi.......... 630
B. Esas Bakımından İnceleme...................................................................................... 629
1. Olayların İncelenmesi.......................................................................................... 630
2. Dostça Çözüm.................................................................................................... 630
3. Esas Hakkında Hüküm Aşaması.......................................................................... 631
a) İhlal Olmadığı Hükmü..................................................................................... 632
b) İhlal Hükmü................................................................................................... 632 XE "İhlal Hükmü"
Adil Tatmin....................................................................................................... 632 XE "Adil Tatmin"
D. Esas Hakkında Hükümlere Karşı Başvuru Yolları...................................................... 634
IX. AİHM Hükümlerinin Yerine Getirilmesi ve Yerine Getirmenin Denetlenmesi... 635
A. Hükümlerin Devletlerce Yerine Getirilmesi (İnfazı).................................................... 636
1. Tazminatın Ödenmesi.......................................................................................... 636 XE "Tazminatın Ödenmesi"
2. Bireysel Tedbirler................................................................................................ 636
3. Genel Tedbirler................................................................................................... 637
B. Yerine Getirmenin Bakanlar Komitesi Tarafından Gözetimi (Denetlenmesi)................. 637
TOC \o "1-4" \u I. Uluslararası Andlaşmaların Akdedilmesi.................................................................. 642
A. Anayasal Düzenlemeler........................................................................................... 643
B. Karşılaştırma........................................................................................................... 646
1. Akdetme Yetkisini Yürütme Organına Verilmiştir.................................................. 646
2. Akdetme Yetkisini Devlet Başkanına Verenler...................................................... 646 XE "Akdetme Yetkisini Devlet Başkanına Verenler"
3. Hükûmete Verenler............................................................................................. 646
4. Karşı-İmza Kuralı............................................................................................... 647 XE "Karşı-İmza Kuralı –uluslararası anldlaşmalar"
II. Uluslararası Andlaşmaların Onaylanması................................................................ 647
A. Anayasal Düzenlemeler........................................................................................... 648
B. Karşılaştırma........................................................................................................... 655
1. Onay Yetkisinin Verildiği Organlar....................................................................... 655
a) Parlâmentolara Verenler................................................................................ 655 XE "Parlâmentolara Verenler uluslararası andlaşmaların onaylanması"
b) Devlet Başkanlarına Verenler......................................................................... 655
c) Hükûmete Verenler....................................................................................... 656
d) Karşı-İmza Kuralı.......................................................................................... 656 XE "Karşı-İmza Kuralı"
2. Parlâmentonun “Uygun Bulması” Şartı................................................................. 656
a) Bütün Andlaşmalar İçin Parlâmentonun Uygun Bulması Şartını Arayanlar......... 657
b) Bazı Andlaşmalar İçin Parlâmentonun Uygun Bulması Şartını Arayanlar............ 657 XE "Bazı Andlaşmalar İçin Parlâmentonun Uygun Bulması Şartını Arayanlar"
aa) Kanunlarda Değişiklik Yapan Andlaşmalar............................................... 657
XE "Kanunlarda Değişiklik Yapan Andlaşmalar" bb) Siyasal Nitelikteki Andlaşmalar XE "Siyasal Nitelikteki Andlaşmalar" ................................................................ 658
cc) Ülke Sınırlarının Değişikliğe, Ülke Terkine veya Kazanılmasına İlişkin Andlaşmalar XE "Ülke Sınırlarının Değişikliğe, Ülke Terkine veya Kazanılmasına İlişkin Andlaşmalar" 658
dd) Vergilendirmeye İlişkin Andlaşmalar veya Devletin Maliyesine Yük
Getiren Andlaşmalar XE "Vergilendirmeye İlişkin Andlaşmalar veya Devletin
Maliyesine Yük Getiren Andlaşmalar"
.................................................................................
658
ee) Uluslararası Örgütlere İlişkin Andlaşmalar XE "Uluslararası Örgütlere İlişkin Andlaşmalar" ................................................ 659
ff) “Önemli Andlaşmalar XE "Önemli Andlaşmalar" ”.............................................................................. 659
gg) Diğer Andlaşmalar XE "Diğer Andlaşmalar" .................................................................................. 659
c) Özel Karar Yetersayısı................................................................................... 660 XE "Özel Karar Yetersayısı"
3. Uluslararası Andlaşmaların Anayasaya Uygunluğu Sorunu ve Çözümü................... 660
4. Devlet Başkanları veya Hükûmetler Parlâmentoların Uygun Bulduğu Andlaşmaları Onaylamayı Reddedebilirler mi?......................................................................................................................... 662
Yürürlüğe Girme................................................................................................ 663 XE "Özel Karar Yetersayısı"
Yayın................................................................................................................ 663 XE "Özel Karar Yetersayısı"
Sonuç.......................................................................................................................... 667
III. Uluslararası Andlaşmaların Ulusal Normlar Hiyerarşisindeki Yeri....................... 668
A. Teori...................................................................................................................... 669
1. Birinci Önermemiz: Yürütme organı tarafından onaylanan uluslararası andlaşmalar XE "Yürütme organı tarafından onaylanan uluslararası andlaşmalar" , iç hukuk normlar hiyerarşisinde yürütme organının işlemleriyle aynı seviyede yer alırlar......................................................... 672
2. İkinci Önermemiz: Yasama organının olağan çoğunluğuyla onaylanan uluslararası andlaşmalar, iç hukuk normlar hiyerarşisinde kanunlarla aynı seviyede yer alırlar.................................................... 672
3. Üçüncü Önermemiz: Yasama organı tarafından
kanunların kabulü için gerekenden
daha fazla bir çoğunlukla onaylanan uluslararası andlaşmalar, iç hukuk
normlar
hiyerarşisinde kanunlardan daha üst düzeyde yer alırlar............................................
673
4. Dördüncü Önermemiz: Tali kurucu iktidar
tarafından onaylanan uluslararası
andlaşmalar, iç hukuk normlar hiyerarşisinde anayasa ile aynı düzeyde yer
alırlar......... 673
B. Pratik..................................................................................................................... 674
1. Birinci Önermemizin Sınanması............................................................................ 674
Amerika Birleşik Devletleri: Executive Agreement’lar ........................................ 674
2. İkinci Önermemizin Sınanması.............................................................................. 677
Almanya........................................................................................................... 678
İtalya................................................................................................................ 678
Türkiye............................................................................................................. 679
ABD: Andlaşmalar (Treaties XE "Andlaşmalar (Treaties, ABD" )............................................................................ 680
İkinci Önermemizin Aleyhine Örnekler................................................................ 681
3. Üçüncü Önermemizin Sınanması.......................................................................... 688
Hollanda............................................................................................................ 688
Portekiz............................................................................................................. 689
Gürcistan........................................................................................................... 689
4. Dördüncü Önermemizin Sınanması....................................................................... 690
Avusturya.......................................................................................................... 690
Finlandiya.......................................................................................................... 691
Yunanistan......................................................................................................... 692
Sonuç.......................................................................................................................... 692
Bölüm 39
KANUNLARIN
ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ:
ANAYASA
YARGISI XE "anayasa Yargısı"
XE "anayasa Yargısı"
TOC \o "1-4" \u I. Anayasa Yargısının Anlamı, Varlık Nedeni ve
Meşruluğu Sorunu...................................... 696
A. Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi Kavramlarının Tanımı................................ 696
1. Anayasa Yargısı................................................................................................. 696
Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal Denetimi ....................................... 697
2. Anayasa Mahkemesi Kavramı............................................................................. 698
B. Anayasa Yargısının Varlık Nedeni............................................................................ 698
1. Anayasanın Üstünlüğü İlkesi................................................................................ 698
2. Anayasanın Katılığı İlkesi..................................................................................... 699
C. Anayasa Yargısının Ön Koşulları: Yazılı ve Katı Anayasa.......................................... 700
1. Yazılı Anayasa Koşulu........................................................................................ 700
Dr. Bonham Davası [1610] ................................................................................ 701
2. Katı Anayasa Şartı.............................................................................................. 701
İsrail Yüksek Mahkemesinin 14 Ekim 1999 Tarihli Kararı .................................... 702
D. Anayasa Yargısının Varlık Koşulu: Anayasa Tarafından Öngörülmesi......................... 702
1. Anayasa, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimini Öngörebilir (Anayasa, Öngörmüşse, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi Yapılabilir)........................................... 703
2. Anayasa, Kanunların
Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimini Yasak-
layabilir (Anayasa Yasaklamışsa, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun
Yargısal Denetimi Yapılamaz)................................................................................
704
3. Anayasa, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun
Yargısal Denetimini Konusunda
Bir Hüküm İçermeyebilir (Anayasa, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal
Denetimini Konusunda Bir Hüküm İçermiyorsa, Böyle Bir Denetim
Yapılamaz)............................................................ 705
a) Görüşümüz: Anayasa
Öngörmemiş ise Kanunların Anayasaya
Uygunluğunun Yargısal Denetimi
Yapılamaz................................................... 705
..... İspirto ve Meşrubat-ı Kûuliye Şirketi Kararı (1927) (Türk Bonham Kararı)...................... 707
..... Hazine v. Kurt Davası.............................................................................................................. 708
b) John Marshall’ın Görüşü (Marbury v. Madison Kararı): Anayasa Öngörmemiş Olsa Bile, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi Genel Mahkemeler Tarafından Yapılabilir...... 711
Marbury v. Madison Kararı.................................................................... 711
Marbury v. Madison Kararına Yol Açan Olaylar..................................... 717
Dred Scott v. Sanford Kararı.................................................................. 723
Anayasa Tarafından Kendisine Yetki Verilmemiş Olmasına Rağmen
Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi Konusunda Kendisini
Yetkili Gören Diğer Yüksek Mahkemeler
.......................................................................................
725
E. Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu...................................................................... 725
Birkaç Ay İçinde İçtihat Değişiklikleri...................................................................... 727
ABD Yüksek Mahkemesinin Plessy (1896) ve Brown (1954) Kararları .................... 728
Anayasa Mahkemesi Yanılmaz
Değil ise, Anayasa Mahkemesi Kararlarının
Bağlayıcılığı Nereden
Geliyor?............................................................................
729
II. Anayasa Mahkemelerinin Yapıları (Üyelerin Sayısı, Görev süresi ve Seçilmeleri) 730
A. Üyelerin Sayısı, Görev Süresi ve Seçilmeleri.............................................................. 730
1. ABD............................................................................................................................................................ 730
2. Almanya..................................................................................................................................................... 731
3. Avusturya................................................................................................................................................. 731
4. Fransa......................................................................................................................................................... 732
5. İspanya...................................................................................................................................................... 732
6. İtalya........................................................................................................................................................... 732
7. Portekiz....................................................................................................................................................... 732
8. Türkiye....................................................................................................................................................... 733
B. Anayasa Mahkemelerinde Üye Profili....................................................................... 735
Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Akademik Birikimleri .............................................. 735
C. Anayasa Mahkemesinin Tek Kuruldan ve Dairelerden Oluşması................................ 739
III. Anayasa Yargısı Modelleri..................................................................................... 739
A. Genel Mahkeme Sistemi: Amerikan Modeli............................................................... 740
B. Özel Mahkeme Sistemi: Avrupa Modeli.................................................................... 743
IV. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Türleri.............................................................. 746
A. A Priori Denetim (Önleyici Denetim)....................................................................... 747
B. A Posteriori Denetim (Düzeltici Denetim)................................................................ 748
V. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Yolları................................................................ 749
A. Soyut Norm Denetimi (İptal Davası)......................................................................... 749
B. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu).......................................................................... 750
C. Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti)......................................... 751 TOC \o "1-4" \u
VI. Anayasa Mahkemelerinin Görev ve Yetkileri....................................................... 753
A. Temel Görev ve Yetki: Bazı Normların Anayasaya Uygunluğunu Denetlemek............. 753
B. Anayasa Mahkemelerinin Ek Görev ve Yetkileri........................................................ 754
1. Federal Devletlerde Yetki Uyuşmazlıkları Hakkında Karar Vermek....................... 754
2. Bölgesel Devletlerde
Merkezî İdare ile Bölgeler Arasındaki Yetki
Uyuşmazlıkları Hakkında Karar
Vermek.............................................................. 755
3. Siyasî Partilerin Yasaklanmasına Karar Vermek................................................... 755
4. Impeachment Davalarına Bakmak (Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Bakanları Görevleriyle İlgili Suçlarından Dolayı Yargılamak)....................................................................................................... 757
5. Parlâmento Üyeliğinin Düşmesi Kararlarını Denetlemek........................................ 758
6. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararlarını Denetlemek............................ 758
7. Seçim Uyuşmazlıkları Hakkında Karar Vermek (Seçim Yargısı)............................. 758
8. Devlet Organları Arasında Uyuşmazlıklarda Karar Vermek................................... 759
9. Temel Hak ve Hürriyetlerin Düşmesine Karar Vermek......................................... 760
10. Yargı Organları Arasındaki Görev Uyuşmazlıklarını Karara Bağlamak (Uyuşmazlık Mahkemesi Görevi) 760
11. Devlet Başkanının Sağlık Durumuna İlişkin Karar Vermek................................... 760
12. Diğerleri........................................................................................................... 761
VII. Anayasaya Uygunluk
Denetiminin Konusu: Anayasa Mahkemelerinin
Denetimine Tabi Olan Norm ve
İşlemler........................................................................
761
A. Anayasa Değişiklikleri, Anayasa Mahkemeleri Tarafından Denetlenebilir mi?.............. 761
1. Anayasada Hüküm Varsa.................................................................................... 763
a) Anayasa Mahkemesinin 18 Haziran 1987 Tarih ve K.1987/15 XE "1987/15" Sayılı Kararı.............................. 763
b) Anayasa Mahkemesinin 5 Temmuz 2007 Tarih ve K.2007/68 XE "K.2007/68" Sayılı Kararı.............................. 763
c) Anayasa Mahkemesinin 27 Kasım 2007 tarih ve K.2007/86 XE "K.2007/86" Sayılı Kararı.................................. 764
d) Anayasa Mahkemesinin 5 Haziran 2008 Tarih ve K.2008/116 XE "K.2008/116" Sayılı Kararı.............................. 764
2. Anayasada Hüküm Yoksa................................................................................... 765
a) Anayasa Değişiklikleri “Kanun” Kavramına Dâhil Edilemez ve Dolayısıyla Anayasa Mahkemeleri Anayasa Değişikliklerini Denetleyemezler.................................................................... 765
b) Anayasa Değişiklikleri “Kanun” Kavramına dâhil Edilebilirler ve Dolayısıyla Anayasa Mahkemeleri Anayasa Değişikliklerini Denetleyebilirler..................................................................... 766
aa) Anayasa Mahkemeleri Anayasa Değişikliklerini Şekil Bakımından Denetleyebilirler mi? 768
bb) Anayasa Mahkemeleri Anayasa Değişikliklerini Esas Bakımından Denetleyebilirler mi? 770
Anayasa Değişikliklerinin Anayasaların Değiştirilemeyecek İlke ve Hükümlerine Uygunluğunun Denetimi Yapılabilir mi?............................................................................................................... 770
B. Kanunlar................................................................................................................. 772
C. Milletlerarası Andlaşmalar........................................................................................ 773
D. Kanun Hükmünde Kararnameler.............................................................................. 774
E. Parlâmento İçtüzükleri............................................................................................. 774
F. Parlâmento Kararları................................................................................................ 774
G. Devlet Başkanı Kararları......................................................................................... 775
H. İdari İşlemler.......................................................................................................... 775
I. Federal Devletlerde Federe Devletlerin İşlemleri......................................................... 775
İ. Mahkeme Kararları.................................................................................................. 776
VIII. Anayasaya Uygunluk
Denetiminin Ölçüsü: Anayasa Yargısında “Ölçü
Normlar”
Sorunu......................................................................................................
776
A. Ölçü Norm Anayasadır............................................................................................ 776
B. Anayasanın Göndermede Bulunduğu Normlar........................................................... 777
C. “Ara normlar” Ölçü Norm Olabilir mi?...................................................................... 778
D. Uluslararası Hukuk Normları.................................................................................... 778
- Uluslararası Hukukun Genel Kabul Görmüş İlkeleri ................................................ 782
- Uluslararası Hukuk Normlarına Uygun Yorum İlkesi............................................... 783
- Uluslararası Andlaşmaların
Kanunlardan Üstün Değerde Olması Onların
Anayasa Yargısında Ölçü Norm Olduğu Anlamına Gelir
mi?................................. 783
D. Hukukun Genel İlkeleri Ölçü Norm Olarak Kullanılabilir mi?...................................... 784
- Fransa’da Hukukun Genel İlkeleri Tartışması.......................................................... 786
E. Ölçü Normlar, “Bağımsız Ölçü Norm - Destek Ölçü Norm” Şeklinde Ayrılabilir mi?...... 787
“Ratio Decidendi - Obiter Dictum” Ayrımı ............................................................ 768
IX. Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetiminin Kapsamı.................. 789
A. Şekil Bakımından Denetim....................................................................................... 789
B. Esas Bakımından Denetim....................................................................................... 790
1. Sebep Unsuru..................................................................................................... 791
2. Amaç Unsuru..................................................................................................... 792
3. Konu Unsuru...................................................................................................... 794
a) Kanunun Düzenlediği Konu, Anayasada Öngörülmüştür................................... 795
b) Kanunun Düzenlediği Konu, Anayasada Öngörülmemiştir................................. 796
X. Anayasa Mahkemelerinin Yargılama Usûlleri......................................................... 799
A. Davanın Açılması.................................................................................................... 799
1. Dava Açma Yetkisi............................................................................................. 799
2. Dava Açma Süresi.............................................................................................. 800
3. Bireysel Başvuruda Diğer Başvuru Yollarının Tüketilmesi...................................... 801
4. Dava Dilekçesi................................................................................................... 801
B. Davanın Görüşülmesi............................................................................................... 802
1. Görüşme İçin Hazırlık.......................................................................................... 802
2. Mahkemenin Toplanması..................................................................................... 802
3. Görüşme (Müzakere), Oylama ve Karar Yetersayıları........................................... 803
C. Kararların Yazılması................................................................................................ 806
D. Kararların Çeşitleri.................................................................................................. 808
1. Ret Kararı.......................................................................................................... 808
a) İlk İncelemeden (İptidaen) Ret Kararı............................................................. 809
b) Esastan Ret Kararı........................................................................................ 810
2. İptal Kararı......................................................................................................... 810
Kanunların Anayasa Uygunluğu Karinesi ............................................................ 810
E. Kararların Yayınlanması........................................................................................... 812
F. Kararların Kesinleşmesi........................................................................................... 812
XI. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları...................... 813
A. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yürürlüğe Girmesi
(Kararların Zaman
Bakımından
Etkisi)..................................................................................................
813
1. Geçmişe Etkili Olarak Yürürlüğe Girme................................................................ 813
2. Geleceğe Etkili Olarak Yürürlüğe Girme............................................................... 814
B. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Sonuçları.............................................................. 816
1. Amerikan Modeli Anayasa Yargısında.................................................................. 816
2. Avrupa Modeli Anayasa Yargısında..................................................................... 818
a) Ret Kararının Sonuçları.................................................................................. 818
b) İptal Kararları................................................................................................ 820
C. Anayasa Mahkemesi Kararlarının İcrası (Uygulanması)............................................. 820
XII. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı (Res İudicata Gücü).................. 821
1. Genel Olarak Res Iudicata (Kesin Hüküm) Kavramı............................................ 821
2. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Res İudicata Teşkil Etmesinin Sonuçları............ 823
3. Anayasa Mahkemesi Kararlarının “Bağlayıcılığı” Ne Anlama Gelir?...................... 824
4. Res Iudicatanın Kapsamı: Kararın Hangi Kısmı, Res Iudicata Teşkil Eder, yani Bağlayıcıdır? 825
5. Anayasa Mahkemesi Kararları Yasama Organını Bağlar mı?................................. 828
6. Anayasa Mahkemesi Kararları Tali Kurucu İktidarı Bağlar mı?.............................. 830
XIII. Bazı Ek Sorunlar............................................................................................. 832
A. Anayasa Mahkemeleri “Yokluk” Kararı Verebilir mi?............................................... 832
Yokluk XE "Yokluk" Kavramı .................................................................................................... 832
Türk Anayasa Mahkemesinin 2007 Yılında Yokluk ile İlgili İçtihadı............................. 826
B. Anayasa Mahkemeleri “Yorumlu Ret Kararı” Verebilir mi?....................................... 837
“Ortalama Karar XE "Ortalama Karar" ”................................................................................................... 838
“Yorum”................................................................................................................ 838
Asıl Sorun 1: Anayasa Mahkemesi Diğer Mahkemelerin Yorumlarıyla Bağlı mıdır XE "Anayasa Mahkemesi Diğer Mahkemelerin Yorumlarıyla Bağlı mıdır" ?..... 839
Asıl Sorun 2: Diğer Mahkemeler Anayasa Mahkemesinin Yorumuyla Bağlı mıdır?...... 839 XE "Diğer Mahkemeler Anayasa Mahkemesinin Yorumuyla Bağlı mıdır?"
C. Anayasa Yargısında “İhmal” sorunu veya anayasa
Hükümleri Doğrudan
Doğruya Uygulanabilir
mi?.......................................................................................
841
D. Anayasa Mahkemeleri yürürlüğü Durdurma Kararı Verebilir mi?............................... 842
1. Anayasa veya Kanunla Yürütmeyi Durdurma Yetkisi Anayasa Mahkemesine Verilmiş ise Anayasa Mahkemesi Yürütmeyi Durdurma Kararı Verebilir................................................................. 842
2. Anayasa veya Kanunla
Yürütmeyi Durdurma Kararı Verme Yetkisi Anayasa Mahkemesine Verilmemiş ise
Anayasa Mahkemesi Yürütmeyi Durdurma
Kararı
Veremez.................................................................................................
843
Bibliyografya.................................................................................................................. 845
Dizin............................................................................................................................... 887
Özdeyişler Dizini ............... 935
Türkçeden İngilizce ve Fransızcaya Anayasa Hukuku Terimleri Sözlüğü........................................................................................................................ 941
İngilizce ve Fransızcadan Türkçeye Anayasa Hukuku Terimleri Sözlüğü .................. 985
Copyright
(c) Kemal Gözler. 2011. Bu sayfaya izin almadan link verilebilir. Ancak, bu web sayfası, önceden izin almaksızın ne suretle olursa olsun, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, tekrar yayınlanamaz, dağıtılamaz, başka internet sitelerine metin olarak konulamaz. İzin için kgozler[at]hotmail.com adresine başvurunuz. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 3.3.2004 tarih ve 5101sayılı kanunla değişik 71 ve 72’nci maddeleri, bir kitabı herhangi bir yöntemle (fotokopi dahil) çoğaltanları, dağıtanları, satanları, elinde bulunduranları, paraya çevrilmeksizin, 2 (iki) yıldan 4 (dört) yıla kadar hapis cezası veya 50 (elli) milyar liradan 150 (yüzelli) milyar liraya kadar ağır para cezasıyla veya zararın ağırlığı dikkate alınarak bunların her ikisiyle birden cezalandırmaktadır.
Alıntılar (İktibas) Konusunda Açıklamalar
Bu kitaptan yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinde öngörülen şu şartlara uyulmalıdır: (1) İktibas, bir eserin “bazı cümle ve fıkralarının” bir başka esere alınmasıyla sınırlı olmalıdır (m.35/1). (2) İktibas, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadıyla yapılmalıdır (m.35/3). (3) İktibas, belli olacak şekilde yapılmalıdır (m.35/5) [Bilimsel yazma kurallarına göre, aynen iktibasların tırnak içinde verilmesi ve iktibasın üç satırdan uzun olması durumunda iktibas edilen satırların girintili paragraf olarak dizilmesi gerekmektedir]. (4) İktibas ister aynen, ister mealen olsun, eserin ve eser sahibinin adı belirtilerek iktibasın kaynağı gösterilmelidir (m.35/5). (5) İktibas edilen kısmın alındığı yer belirtilmelidir (m.35/5).
5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 21.2.2001 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişik 71’inci maddesinin 4’üncü fıkrası, 35’inci maddeye aykırı olarak “kaynak göstermeyen veya yanlış yahut kifayetsiz veya aldatıcı kaynak” göstererek iktibas yapan kişileri, 4 (dört) yıldan 6 (altı) yıla kadar hapis ve 50 (elli) milyar liradan 150 (yüzelli) milyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırmaktadır.
Ayrıca Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun 18 Şubat 1981 tarih ve E.1980/1, K.1981/2 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararına göre kararına göre, “iktibas hususunda kullanılan eser sahibinin ve eserinin adı belirtilse bile eser sahibi, haksız rekabet hükümlerine dayanarak Borçlar Kanununun 49. maddesindeki koşulların gerçekleşmesi halinde manevi tazminat isteyebilir”.
Ana Sayfa: www.anayasa.gen.tr
Email. kgozler[at]hotmail.com
Konuluş Tarihi: 10 Temmuz 2011