Türk Anayasa Hukuku Sİtesİ  
(http://www.anayasa.gen.tr)

 

---

 

Anayasa MahkemeSİ ÜYELERİNİ SEÇİLMELERİ
(Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi)

 

Kemal Gözler

 

(Bu çalışma hazırlık aşamasında olan Anayasa Hukukunun Genel Esasları isimli kitabımızdan alınmıştır. Copyright ve alıntı koşulları hakkında bu belgenin sonundaki uyarılara bakınız.

 

Karşılaştırmalı hukuka baktığımızda Anayasa Mahkemesi üyelerinin şu şekillerde seçildiği görülmektedir:

1. ABD[1]

ABD Yüksek mahkemesi dokuz üyeden oluşur. Üyeler “iyi hâlleri (good behavior)”ni sürdürmeleri şartıyla ömür boyu görevde kalırlar[2]. İyi hâlin kaybı, yani üyenin suç işlemesi durumunda impeachment usûlünün işletilmesiyle senatonun üçte ikisinin oyuyla görevden alınması mümkündür. Ancak kuruluşundan bugüne görevden bu şekilde alınmış bir Yüksek Mahkeme üyesi yoktur[3]. ABD Yüksek Mahkemesine üye atanabilmenin eğitim, meslek vb. koşulları yoktur. Bununla birlikte uygulamada genellikle ülkenin en seçkin hukukçularının üye olarak atandıkları görülmektedir. Üyelerin hepsini atama yetkisi Başkana aittir. Ancak, başkanın ataması “Senatonun görüş ve onayı (advice and consent of the Senate)”na bağlıdır (1787 ABD Anayasası, m.2, sek.2, par. 2). Uygulamada, Başkanların kendi siyasal görüşüne yakın kişileri Yüksek Mahkemeye üye olarak atadıklarına şahit olunmaktadır. Başkanın partisi Senatoda çoğunluğa sahip değil ise, Senatonun atanan kişinin atamasını onaylamadığı da görülmektedir. Uygulamada başkan tarafından atanan üyelerin beşte birine yakın kısmının Senato tarafından onaylanmadığı not edilmektedir[4]. Senato onaylamadan önce Başkan tarafından önerilen adayın sorgulamasını yapmak için bir komite oluşturur. Komitede sorgulama sözlü ve kamuya açıktır. Sorgulamada Komite, adayın siyasal eğilimlerini ve hatta özel hayatını dahi araştırır. Örneğin Başkan Bush tarafından önerilen R. H. Bork’un üyeliğini Senato siyasal görüşleri nedeniyle onaylamamıştır. Bork’tan sonra aday olan D. H. Ginsburg da gençliğinde marihuana içtiği için çekilmek zorunda kalmıştır[5]. Sonuç olarak ABD Yüksek Mahkemeye üye atanması ve onanması işinde siyasal faktörlerin rol oynadığını söyleyebiliriz[6].

2. Almanya

Alman Federal Anayasa Mahkemesi 16 hakimden oluşur. Hakimlerin yarısı Bundestag (birinci meclis [millet meclisi]), diğer yarısı da Bundestrat (ikinci meclis [senato]) tarafından seçilir (AY, m.94/1). Mahkeme Başkanı ve Başkan Vekili dönüşümlü olarak Bundestag ve Bundesrat tarafından seçilir. Görev süreleri 12 yıldır. Tekrar seçilmeleri mümkün değildir. Üye seçilebilmek için 40 yaşını doldurmuş olmak ve hakim olma yeterliliğine sahip olmak gerekir. Üniversite öğretim üyeliği dışında başka bir işle Anayasa Mahkemesi üyeliği bağdaşmaz.

3. Avusturya

Avusturya Anayasa Mahkemesi bir başkan, bir başkan vekili, 12 asıl ve 6 yedek üyeden oluşur (AY, m.147). Başkan, Başkanvekili, 6 asıl üye ve üç yedek üye Federal Hükümet tarafından; 3 asıl ve 2 yedek üye Ulusal Konsey (=Millet meclisi) tarafından, 3 asıl ve 1 yedek üye Federal Konsey (=Senato) tarafından seçilir. Seçilen adaylar Federal başkan tarafından atanırlar. Federal hükümet tarafından seçilen üyelerin hakim, kamu görevlisi, veya hukuk profesörü olması gerekir.

4. Fransa[7]

Fransız Anayasa Konseyi dokuz üyeden oluşur. Eski Cumhurbaşkanları da -dilerlerse- Mahkemenin doğal üyesidirler. Üyeler dokuz yıl görevde kalır. Bir defa seçilen üye tekrar seçilemez. Üyelerin üçte biri her üç yılda bir yenilenir. Fransız Anayasa Konseyine üye atanabilmenin eğitim, meslek vb. koşulları yoktur. Üyelerin üçü Cumhurbaşkanı, üçü Millet Meclisi ve üçü de Senato Başkanı tarafından atanır (1958 Anayasası, m.56). Fransa’da gerek Cumhurbaşkanı, gerek Millet Meclisi Başkanı, Gerekse Senato Başkanı, kendisine yakın kişileri Anayasa Konseyine üye olarak atamaktadırlar. Atanan kişilerin çoğunluğu eski politikacılar veya yüksek bürokratlardır. Atanan kişilerin yaş ortalaması da hayli yüksektir (1980’lerde yaş ortalaması 74 idi). O nedenle Anayasa Konseyi bir “emekliler hükûmeti” olarak nitelendirilmiştir[8].

5. İspanya

1978 İspanyol Anayasasının 160’ıncı maddesine göre, Anayasa Mahkemesi, 12 üyeden oluşur. Dört üye Kongre (Millet Meclisi) tarafından üyelerinin üçte iki çoğunluğuyla, dört üye Senato tarafından aynı çoğunlukla, iki üye Hükümet tarafından, iki üyede “Yargı Genel Kurulu (Consejo General del Poder Judicial) tarafından seçilir. Üyelerin mesleklerinde tanınmış yetkinliğe ve en az 15 yıllık tecrübeye sahip hakim, savcı, üniversite profesörü, kamu görevlisi, avukat ve hukukçular arasından seçilmesi gerekmektedir. Üyeler dokuz yıllığına seçilir ve tekrar seçilmeleri mümkün değildir.

6. İtalya

1947 İtalyan Anayasasının 135’inci maddesine göre İtalyan Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşur. Üyelerden üçte biri Cumhurbaşkanı, üçte biri Parlamento, ve üçte biri de adlî ve idarî yargı yüksek mahkemeleri tarafından seçilir (m.135). Seçilen üyelerin yüksek mahkeme üyesi, üniversite profesörü veya en az 20 yıl deneyime sahip avukat olmaları gerekir. Üyelerin görev süresi 9 yıldır. Tekrar seçilmeleri mümkün değildir. Mahkeme başkanı üyeleri arasından kendi üyeleri tarafından seçilir.

7. Portekiz

1978 Portekiz Anayasanın 222’nci maddesine göre, Portekiz Anayasa Mahkemesi 13 üyeden oluşur. 10 üye Meclis tarafından, üç üye ise Anayasa Mahkemesinin kendi üyeleri tarafından seçilir. Üyelerin altısı hakimler, geri kalanları ise hukukçular arasından seçilmelidir. Üyelerin görev süresi 9 yıldır. Tekrar seçilemezler. Mahkemenin başkanı, üyeleri tarafından seçilir.

8. Türkiye

1982 Türk Anayasasının 146’ncı maddesine göre Anayasa Mahkemesi 11 asıl ve 4 yedek üyeden oluşur. Cumhurbaşkanı, iki asıl ve iki yedek üyeyi Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi Danıştay, birer asil üyeyi Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeler arasında üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir asil üyeyi ise Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan Yükseköğretim Kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından; üç asil ve bir yedek üyeyi üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçer. Buna göre, Anayasa Mahkemesi üyelerini XE "Anayasa Mahkemesi üyelerini"  her halükârda Cumhurbaşkanı seçmektedir. Ancak, 11 üyeden 8’i için birtakım makamlar (Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi, Sayıştay, Yükseköğretim Kurulu) Cumhurbaşkanına üç aday göstermekte, Cumhurbaşkanı da bu adaylardan birisini Anayasa Mahkemesi üyesi olarak atamaktadır. Burada aday gösterme yetkisinin çok önemli bir yetki olduğu kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Cumhurbaşkanı, 11 üyeden 3’ünü ise belli şartları taşıyan kimseler arasından doğrudan doğruya kendisi seçmektedir.

Yukarıda tek tek incelenen ülkelerde ve diğer bazı ülkelerde Anayasa Mahkemesine üye seçme yetkisi konusunda şu şekilde bir tablo yapabiliriz:

TABLO 7.1: ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELERİNİN SEÇİM ŞEKİLLERİ[9]

ÜLKE ADI	SAYI*	SÜRE **	TEKRAR ***	SEÇEN MAKAM (VE SEÇTİĞİ ÜYE SAYISI)
ABD	9	ÖmürBoyu		Tümü Senatonun onayıyla Federal Başkan tarafından seçilir.
Almanya	16	12 yıl	Hayır	Federal Meclis (8), Federal Konsey (8)
Arnavutluk	9	9 yıl	Hayır	Meclisin onayıyla Cumhurbaşkanı tarafından
Avusturya	14	70 yaş	-	Federal Hükümet (6 asıl, 3 yedek), Ulusal Konsey (3+2), Federal Konsey (3+1)
Azerbaycan	9	10 yıl	Evet	Cumhurbaşkanının önermesiyle Parlamento tarafından
Belçika	12	70 yaş	-	6 Walon, 6 Flemenk, Temsilciler Meclisi ve Senato tarafından
Ermenistan	9	70 yaş	-	Parlamento (5), Devlet Başkanı (4)
Fransa	9	9 yıl	Hayır	Devlet Başkanı (3), Meclis Başkanı (3) ve Senato Başkanı (3)
Güney Kore	9	6 yıl	Evet	Tamamı Devlet Başkanı tarafından; ancak 3’ünü Parlamento önerir
İspanya	12	9 yıl	Hayır	Kongre (4), Senato (4), Hükümet (2), Yargı Genel Kurulu (2)
İtalya	15	9 yıl	Hayır	Parlamento (5), Devlet Başkanı (5), Temyiz Mahkemesi (3), Danıştay (1), Sayıştay (1)
Macaristan	11	9 yıl	Evet	Parlamentonun hukuk, idari ve yargı komiteleri tarafından seçilir
Polonya	15	9 yıl	Hayır	Tamamı Parlamento tarafından
Portekiz	13	9 yıl	Hayır	Meclis Genel Kurulu (10) ve Anayasa Mahkemesi Yargıçları (3)
Romanya	9	9 yıl	Hayır	Bakanlar Kurulu (3), Senato (3) ve Devlet Başkanı (3)
Rusya	19	12 yıl	Hayır	Tamamı Devlet Başkanı tarafından (70 yaş üst görev limiti)+Federal meclisin onayı
Slovakya	10	7 yıl	7 yıl	Yasama organı (Ulusal Konsey) tarafından seçilen 20 kişilik liste içerisinden Devlet Başkanı
Slovenya	9	9 yıl	Hayır	Devlet Başkanının tavsiye ettiği adaylar arasından Parlamento tarafından
Türkiye	11	65 Yaş		Yargıtay (2), Danıştay (2), Askeri Yargıtay (1), AYİM (1), Sayıştay (1), YÖK (1) önerdiği 3 kişi arasından Cumhurbaşkanı tarafından ve doğrudan doğruya Cumhurbaşkanı tarafından (3)

* Üye sayısı. ** Görev süresi. ***Görevdeki üyenin tekrar seçilmesi mümkün mü?

Yukarıdaki tablodan şu sonuçları çıkarabiliriz:

1. Almanya, Belçika, Macaristan, Polonya gibi bazı ülkelerde Anayasa Mahkemesine üye seçmede bütün yetki doğrudan doğruya yasama organına verilmektedir. Bu seçime yürütme organı veya yargı organı herhangi bir şekilde karıştırılmamaktadır.

2. ABD, Rusya, Arnavutluk, Azerbaycan, Slovenya, Slovakya, Fransa, Ermenistan, Güney Kore, Romanya gibi bazı ülkelerde ise anayasa mahkemelerine üye seçme yetkisi yasama ve yürütme organları arasında paylaştırılmıştır. Bu ülkelerin bazılarında bu iki organın arasında denge kurulmaya çalışılmış, bazılarında ise yasamaya, diğer bazılarında ise yürütmeye üstünlük tanınmıştır. Ancak hiçbir şekilde bu ülkelerde yargı organı devreye sokulmamıştır.

3. İtalya ve İspanya’da Anayasa Mahkemesine üye seçme yetkisi yasama, yürütme ve yargı organları arasında paylaştırılmıştır. İtalya’da bu paylaştırma eşit bir şekilde yapılmıştır. (Üyelerden üçte biri Cumhurbaşkanı, üçte biri Parlamento ve üçte biri de adlî ve idarî yargı yüksek mahkemeleri tarafından seçilmektedir). İspanya’da ise paylaştırma yasama ağırlıklı yapılmıştır (12 üyeden sekizi yasama organı, ikisi Hükûmet ve ikisi de yargı organı tarafından seçilmektedir).

Türkiye’de Anayasa Mahkemesinin 11 üyesinden 7’si yargı organları tarafından seçilmektedir. Bir üye YÖK, 3 üye de Cumhurbaşkanı tarafından seçilmektedir. Türkiye'de yasama organının Anayasa Mahkemesi üye seçme yetkisi yoktur. Bu tamamıyla alışılmadık bir durumdur. Ayrıca belirtelim ki, yargı organı tarafından seçilen 7 üyeden 2’sinin askerî yargı organları tarafından seçilmektedir. Ülke genelinde fevkalade küçük bir kitleyle alakalı olan Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesine ülkenin kanunları üzerinde böylesine söz söyleme yetkisine sahip bir organa üye seçme yetkisinin niçin verildiğini anlamak imkânsızdır. Yeryüzünde bizim bildiğimiz kadarıyla Anayasa Mahkemesine üye seçmede askerî yargı organlarına yetki veren bir ülke Türkiye haricinde mevcut değildir. Kemal Başlar’ın bildirdiğine göre Türkiye dışında sadece Endonezya Anayasa Mahkemesinde bir asker üye bulunmaktadır[10].

 

 

 

Copyright

(c) Kemal Gözler  2007. Bu sayfaya izin almadan link verilebilir. Ancak, bu web sayfası, önceden izin almaksızın ne suretle olursa olsun, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, tekrar yayınlanamaz, dağıtılamaz, başka internet sitelerine metin olarak konulamaz. İzin için kgozler[at]hotmail.com adresine başvurunuz. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 3 Mart 2004 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişik 71 ve 72’nci maddeleri, bir fikir ve sanat eserini herhangi bir yöntemle çoğaltanları, dağıtanları, satanları, elinde bulunduranları, paraya çevrilmeksizin, 2 (iki) yıldan 4 (dört) yıla kadar hapis cezası veya 50.000 YTL'den 150.000 YTL'ye  kadar ağır para cezasıyla veya zararın ağırlığı dikkate alınarak bunların her ikisiyle birden cezalandırmaktadır.

Alıntılar (İktibas) Konusunda Açıklamalar

Bu çalışmadan yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinde öngörülen şu şartlara uyulmalıdır: (1) İktibas, bir eserin “bazı cümle ve fıkralarının” bir başka esere alınmasıyla sınırlı olmalıdır (m.35/1). (2) İktibas, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadıyla yapılmalıdır (m.35/3). (3) İktibas, belli olacak şekilde yapılmalıdır (m.35/5) [Bilimsel yazma kurallarına göre, aynen iktibasların tırnak içinde verilmesi ve iktibasın üç satırdan uzun olması durumunda iktibas edilen satırların girintili paragraf olarak dizilmesi gerekmektedir]. (4) İktibas ister aynen, ister mealen olsun, eserin ve eser sahibinin adı belirtilerek iktibasın kaynağı gösterilmelidir (m.35/5). (5) İktibas edilen kısmın alındığı yer belirtilmelidir (m.35/5).

5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 3 Mart 2004 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişik 71’inci maddesinin 4’üncü fıkrası, 35’inci maddeye aykırı olarak “kaynak göstermeyen veya yanlış yahut kifayetsiz veya aldatıcı kaynak” göstererek iktibas yapan kişileri, 2 (iki) yıldan 4 (dört) yıla kadar hapis cezası veya 50.000 YTL'den 150.000 YTL'ye  kadar ağır para cezasıyla veya zararın ağırlığı dikkate alınarak bunların her ikisiyle birden cezalandırmaktadır.

Ayrıca Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun 18 Şubat 1981 tarih ve E.1980/1, K.1981/2 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararına göre kararına göre, “iktibas hususunda kullanılan eser sahibinin ve eserinin adı belirtilse bile eser sahibi, haksız rekabet hükümlerine dayanarak Borçlar Kanununun 49. maddesindeki koşulların gerçekleşmesi halinde manevi tazminat isteyebilir”.

Yukarıdaki şartlara uygun olarak alıntı yapılırken bu çalışmaya şu şekilde atıf yapılması önerilir:

Kemal Gözler, “Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Seçilmeleri: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi”, <www.anayasa.gen.tr/aym-uyesecimi.htm> (6.5.2007).

 

Editör: Kemal Gözler

E.mail: kgozler[at]hotmail.com

Ana sayfa: www.anayasa.gen.tr

Bu sayfa: www.anayasa.gen.tr/ aym-uyesecimi.htm

Konuluş Tarihi: 6 Mayıs 2007