I. Gözlemler[1]

Biz şimdi 1999 öncesi ve 1999 ve 2000 üniversiteye giriş sınavlarında hukuk fakültelerin giriş puanları ile iktisadî ve idarî bilimler fakültelerini değişik bölümlerine giriş puanları karşılaştırıldığında şu gözlemlerde bulunulabilir:

1. 1999 Yılına Kadar Hukuk Fakültelerine Girmek, İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültelerine Girmekten Genellikle Daha Zordu

Bu kanımızı aşağıdaki Tablo-C yardımıyla kanıtlayabiliriz. 1998 yılında hukuk fakültelerinin ortalama yüzdelik sırası 2.2 iken aynı yıl, çalışma ekonomisi, ekonometri, iktisat, işletme, kamu yönetimi, maliye ve uluslararası ilişkiler bölümlerinin genel yüzdelik sıralama ortalaması  5.1 idi. Yani hukuk fakültelerini tercih eden adaylardan sadece %2.2’si kazanabilirken, iktisadî ve idarî bilimler fakültelerini tercih eden adayların %.5.5’i kazanabilmekteydi.

TABLO-C: ORTALAMA YÜZDELİK SIRALAR

	Bölümlerin Ortalama Yüzdelik Sıraları		Fakültelerin Ortalama  Yüzdelik Sıraları
BÖLÜMLER	1998	1999	1998	1999
Hukuk	2.2	11.4	2.2	11.4
Çalışma Ekonomisi	7.2	13.8	5.1	10.4
Ekonometri	8.3	12.2
İktisat	4.8	8.3
İşletme	2.2	6.1
Kamu Yönetimi	2.8	11.9
Maliye	8.6	13.2
Uluslararası İlişki.	1.7	7.8

Açıklama: Yukarıdaki “bölümlerin ortalama yüzdelik sıraları” Tablo-B’deki her satırdaki yüzdelik sıra toplanarak sütun sayısına bölünmesiyle bulunmuştur. Yukarıdaki “fakültelerin ortalama yüzdelik sıraları” ise “bölümlerin ortalama yüzdelik sıraları”nın ortalamasının alınmasıyla bulunmuştur.

Bunun sadece iki üniversite de istisnası vardı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinin Uluslararası İlişkiler, Kamu Yönetimi ve İşletme Bölümlerinin giriş puanları bu Üniversitenin Hukuk Fakültesinin giriş puanından yüksekti. Keza İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümünün giriş puanı da bu Üniversitenin Hukuk Fakültesinin giriş puanından yüksekti. Bunların dışında tüm üniversitelerde hukuk fakültesinin giriş puanı diğer iktisadî ve idarî bilimler ve siyasal bilgiler fakültelerinin değişik bölümlerinin giriş puanından daha yüksekti.

Bu fark öğrencilere tercihleri konusunda sorular sorulduğunda da teyit edilmekteydi. Genellikle iktisadî ve idarî bilimler fakültesi öğrencilerinin ilk tercihlerinde hukuk fakülteleri vardı. Hukuk fakültelerini kazanamayan öğrenciler, iktisadî ve idarî bilimler fakültelerinin, uluslararası ilişkiler, kamu yönetimi, maliye, çalışma ekonomisi, iktisat ve işletme gibi bölümlerini kazabilmekteydi. Bu durum, hukuk ve iktisadî-idarî bilimler fakültesi eğitim pratiğinde de doğrulanmaktaydı. Hem hukuk, hem de iktisadî ve idarî bilimler fakültelerinde çalışmış benim gibi öğretim elemanları, hukuk öğrencileri ile iktisadî ve idarî bilimler öğrencileri arasındaki bu farkı pratik olarak da her zaman gözlemlemekteydi. Hukuk öğrencileri pratikte de iktisadî ve idarî bilimler öğrencilerine göre daha başarılı bulunmaktaydı.

2. 1999’dan Beri Hukuk Fakültelerine Girmek, İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültelerini Girmekten Genellikle Daha Kolaydır

Yukarıda bahsettiğimiz durum 1999 ve 2000 ÖSS-Y’de tamamıyla değişmiştir. Artık iktisadî ve idarî bilimler fakültelerinin değişik bölümlerine girmek, hukuk fakültelerine girmekten daha zordur. Örneğin Ankara Üniversitesinin İktisat, İşletme, Kamu Yönetimi, Maliye ve Uluslararası İlişkiler Bölümlerine girmek, bu Üniversitenin Hukuk Fakültesine girmekten daha zordur. Keza Dokuz Eylül Üniversitesinin işletme ve iktisat bölümlerine girmek bu Üniversitenin Hukuk Fakültesine girmekten daha zordur. Aynı şekilde Gazi Üniversitesinin İşletme Bölümüne girmek de bu Üniversitenin Hukuk Fakültesini girmekten daha zordur. Keza bu Üniversitenin İktisat ve Uluslararası İlişkiler Bölümlerine girmek bu Üniversitenin Hukuk Fakültesi girmekle eşit zorluktadır. İstanbul Üniversitesinin ise Ekonometri, İktisat, İşletme ve Uluslararası İlişkiler bölümlerine girmek bu Üniversitenin Hukuk Fakültesine girmekten daha zordur. Marmara Üniversitesinde ise durum daha da bârizdir. Bu Üniversitenin İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesinin tüm bölümlerine (Çalışma Ekonomisi, Ekonometri, İktisat, İşletme, Maliye, vb.) girmek bu Üniversitenin Hukuk Fakültesine girmekten daha zordur. Bu çok ilginç bir durumdur. 1998 yılında bu Üniversitenin Hukuk Fakültesinin yüzdelik sırası 02 iken Çalışma Ekonomisi Bölümünün yüzdelik sırası 07, Ekonometri Bölümüne girmek için yüzdelik sırası 05 idi. Oysa 1999 ÖSS-Y’de aynı Üniversitenin Hukuk Fakültesi ne girmek için 177 EA puan (yüzdelik sıra: 14.2), Çalışma Ekonomisi Bölümüne girmek izin 178 EA puan (yüzdelik sıra: 13.7) ve Ekonometri Bölümüne girmek için 183 EA puan (yüzdelik sıra: 9.7) gerekmiştir.

1999 ve 2000 yılları için genel olarak gözlemleyebiliriz ki, işletme bölümlerine girmek hukuk fakültelerine girmekten çok daha zor hale gelmiştir. Yeni sınav sisteminde hukuk, iktisat, işletme, maliye, kamu yönetimi, uluslararası ilişkiler, çalışma ekonomisi ve ekonometri bölümlerinin hep aynı puan türü (EA) ile öğrenci aldığını, dolayısıyla bunlar arasında karşılaştırma yapılabileceğini bir kez daha hatırlatalım.

Bu görüşümüz yukarıdaki Tablo-C yardımıyla sayısal olarak da kanıtlanabilir. Tablo-C’de görüldüğü gibi 1999 yılında hukuk fakültelerinin ortalama yüzdelik sırası 11.2 iken, iktisat bölümlerinin ortalama yüzdelik sırası  8.3, işletme bölümlerinin ortalama yüzdelik sırası 6.1, uluslararası ilişkiler bölümlerinin yüzdelik ortalaması 7.8 olmuştur. 1998’den 1999’a geçerken bütün bu bölümlerin genel yüzdelik sıralamalarında kötüleşmeler görülmüştür. Ancak bu kötüleşme hukuk fakülteleri yüksek orandayken, iktisadî ve idarî bilimler fakültelerinde daha düşük orandadır. Şöyle ki yukarıda Tablo-C’de görüldüğü gibi, 1998 yılında hukuk fakültelerinin ortalama yüzdelik sırası 2.2 iken, bu sıra 1999’da 11.4’e gerilemiştir. Mutlak sayı olarak 5 kat gerileme vardır. Oysa 1998 yılında, çalışma ekonomisi, ekonometri, iktisat, işletme, kamu yönetimi, maliye ve uluslararası ilişkiler bölümlerinin genel ortalama yüzdelik sıralaması 5.1 iken, 1999’da bu sıra 10.4 olmuştur. Yani sadece 2 kat gerileme vardır.

Yeni sınav sistemi, kaliteli öğrencileri üniversitelerin işletme, iktisat gibi bölümlerine yerleştirmiş, daha az kaliteli öğrencileri ise hukuk fakültelerine yerleştirmiştir.

II. NEDENLER

Şimdiye kadar yeni sınav sistemi sonucunda ortaya çıkan değişiklikleri gözlemlemekle yetindik. Şimdi bu değişikliklerin nedenlerini araştıracağız.

İlk önce bazı saptamalarda bulunalım: Bir kere yerleştirme işlemi öğrencilerin elde ettiği puana ve tercihlerine göre yapılmaktadır. Yani yerleştirmeyi belirleyen iki değişken vardır. Öğrencilerin elde ettikleri puan ve yaptıkları tercihler. Dikkat edileceği üzere her iki değişken de esas itibarıyla öğrencilere bağlıdır. Bu değişkenlerden birincisi, yani puan, bellidir ve tercihlerin yapılmasından önce açıklanmıştır. O halde burada etkisi bilinmeyen değişken tercihlerdir. Yerleştirme işlemi beklenenin dışında sonuçlar vermişse, bunun tek nedeni tercihlerin değişmiş olmasıdır. Buna göre şu soruyu cevaplamamız gerekir: Öğrencilerin tercihleri neden değişmiştir? Bu sorunun somut bir cevabı vardır: Öğrenciler tercihlerini değiştirmek zorunda kalmışlardır. Bu da yeni yerleştirme sisteminde “ağırlıklı orta öğretim başarı puanları (AOBP)”nın hesaplanmasında değişik katsayıların uygulanmasından kaynaklanmıştır.

Yeni yerleştirme sisteminde ağırlıklı orta öğretim başarı puanları hesaplanırken öğrencilerin okudukları lise türleri ve liselerin alanları (bölümleri, kolları) için değişik katsayılar uygulanmaktadır. Yeni sistemin mantığı çok genel olarak şu şekilde özetlenebilir.

1. Belli bir lise türünde okuyan öğrenci kendi lisesiyle ilgili bir üniversite bölümü seçerse, orta öğretim başarı puanı 0.5 ile çarpılacaktır. Eğer kendi alanıyla ilgili olmayan bir bölüm seçerse orta öğretim başarı puanı 0.2 ile çarpılacaktır.

2. Normal liselerin belli bir alanında (kolunda/bölümünde) okuyan öğrenci kendi alanıyla ilgili bir üniversite bölümü tercih ederse orta öğretim başarı puanı 0.5 ile çarpılacaktır. Eğer kendi alanıyla ilgili olmayan bir bölüm seçerse orta öğretim başarı puanı 0.2 ile çarpılacaktır[2].

Bu şekilde hesaplanan ağırlıklı orta öğretim başarı puanı, adayın tek basamaklı ÖSS sınavından elde ettiği puanına eklenerek adayın yerleştirmeye esas teşkil edecek ÖSS-Y puanı bulunmakta, yerleştirme bu puan üzerinden yapılmaktadır. Ağırlıklı orta öğretim başarı puanının ÖSS puanına ilâve edilmesi sonuçları tümden değiştirebilecek etki ve önemdedir. Zira, tek basamaklı ÖSS sınavında elde edilen eşit ağırlıklı (EA) puan ortalaması 130-150 civarındadır. Başarılı öğrencilerin orta öğretim başarı puanları ise genellikle 60-70 civarındadır. Örneğin EA orta öğretim başarı puanı 70 olan bir lise öğrencisi, kendi alanında bir üniversite bölümünü tercih ederse, bu adayın orta öğretim başarı puanı 0.5 ile çarpılarak (70x0.5=35); kendi alanında bir üniversite bölümünü tercih etmezse orta öğretim başarı puanı 0.2 ile çarpılarak (70x0.2=14) bulunacaktır. Aday kendi alanında tercihte bulunursa ÖSS puanına, ağırlıklı orta öğretim başarı puanı olarak 35 puan daha eklenecek, kendi alanı dışında tercihte bulunursa ÖSS puanına ağırlıklı orta öğretim başarı puanı olarak sadece 14 puan ilâve edilecektir.

Varsayalım ki, yukarıda ağırlıklı orta öğretim başarı puanını hesapladığımız adayın (EA) eşit ağırlıklı ÖSS puanı 150’dir. Bu durumda, eğer aday kendi alanıyla ilgili bir üniversite bölümünü tercih etmişse, bu adayın yerleştirmeye esas teşkil edecek olan (ÖSS-Y) puanı, 180+35=185 olacaktır. Buna karşılık aynı aday, kendi alanıyla ilgisiz bir üniversite bölümü tercih ederse, adayın yerleştirmeye esas teşkil edecek olan (ÖSS-Y) puanı 150+14=164 olacaktır. Böylece ÖSS-Y puanları arasında 21 puan fark olacaktır. Bu 21 puan fark yerleştirme sisteminde çok ama çok önemli bir farktır. Sistemde sadece bir-iki puan aralığında on binlerce aday sıralanır. Örneğimizdeki aday kendi alanında bir yer tercih ederse 185 puan ile pek çok önemli bölümü kazanabilecek; ama kendi alanında bir yer tercih etmezse, 164 puanla ya bir yeri kanamayacak ya da kötü yerleri kazanabilecektir. Daha somut olarak, örnekteki aday, normal liselerin Türkçe-Matematik bölümünden mezun ise Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini kazanabilecektir. Ancak ÖSS’de ve lisede aynı başarıyı elde eden bir diğer aday, meslek lisesi mezunu veya normal liselerin sosyal bilimler, edebiyat, fen bilimleri bölümünden mezun ise Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini kazanamayacaktır.

İşte bu nedenle, öğrenciler tercih yaparken, sadece liselerde okudukları kendi alanlarıyla ilgili üniversite bölümlerini tercih etmek zorunda kalmaktadırlar.

O halde burada kritik kavram, “lise alanlarıyla ilgili üniversite bölümleri” kavramıdır. Acaba hangi üniversite bölümleri liselerin hangi alanlarıyla ilgilidir? Bu soruya cevap olarak ÖSYM bir tablo hazırlamış ve bu tabloyu 1999-ÖSS: Öğrenci Seçme Sınavı Kılavuzu’nun[3] 28 vd. ve 2000-ÖSS: Öğrenci Seçme Sınavı Kılavuzu’nun 29 vd. sayfalarında “TABLO-3” başlığı altında yayınlamıştır (TABLO-3’ün fotokopisi bu makaleye ek olarak sunulmuştur). TABLO-3’ün başlığı şöyledir: “Ortaöğretimdeki Alan/Kol/Bölümler İle Aynı Alan/Kol/Bölümlerdeki Lisans ve Önlisans Programları”. Tüm mesele bu TABLO-3’ten kaynaklanmaktadır.

Bu TABLO-3’ü anlayabilmek için ilk önce, “normal lise-meslek lisesi” ayrımı üzerinde durmak gerekir. Öğretmen liseleri, imam hatip liseleri, endüstri meslek, kız meslek, ticaret meslek, sağlık meslek vb. liseler, “meslek lisesi” olarak guruplandırılabilir. Bunların ortak özelliği sadece kendi alanlarıyla ilgili üniversite bölümlerini kazanabilme şanslarının olmalarıdır. Diğer bir ifadeyle, meslek lisesi mezunları, kendi alanları dışında üniversite bölümlerini tercih ederlerse orta öğretim başarı puanları 0.2 ile çarpılacağından buraları kazanmaları mümkün değildir.

Normal liseler ise meslek liselerine göre oldukça avantajlıdır. Zira birçok üniversite bölümünü tercih ederlerse orta öğretim başarı puanları 0.5 ile çarpılacağından kazançlıdırlar. O halde normal lise mezunu olmak, meslek lisesi mezunu olmaya göre büyük bir avantajdır. TABLO-3’e göre bu normal liseler şunlardır: Lise, yabancı dil ağırlıklı lise, özel lise, anadolu lisesi, yabancı dille öğretim yapan özel lise, askerî lise, akşam lisesi, özel akşam lisesi, açıköğretim lisesi, çok programlı lise. Bu listeden görüleceği gibi ilginçtir, “askerî liseler” meslek liseleri arasında değil, normal liseler arasında sayılmıştır. Bunun nedenini anlamak mümkün değildir.

Lise türleri konusunda bu açıklamayı TABLO-3’ten itibaren yaptıktan sonra, şu gözlemlerde bulunabiliriz.

1. Meslek Lisesi Mezunları Bakımından Eşitsizlik.- Bir kere, meslek lisesi mezunlarının hukuk, siyasal bilgiler ve iktisadî-idarî bilimler fakültelerinin değişik bölümlerini tercih etmeleri mümkün değildir. Ederlerse ağırlıklı orta öğretim başarı puanları 0.2 ile çarpılacak ve pratikte bu bölümleri kazanamayacaklardır. Örneğin ağırlık ortaöğretim başarı puanı (AOBP) 70 ve (EA) eşit ağırlıklı ÖSS puanı 150 olan meslek lisesi mezunu bir öğrenci Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini tercih ederse burasını kazanamayacaktır. Zira bu durumda adayın AOBP’nı 0.2 ile çarpılarak ve 14 sayısı elde edilir (70x0.2=14). 150 EA puana 14 puan eklenirse 164 puan eder. Oysa aynı aday normal liseleri Türkçe-Matematik bölümü mezunu olsaydı Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini kazanabilecekti.

O halde meslek liseleri mezunlarıyla, normal lise mezunları arasında bir eşitsizlik vardır. Hukuk fakülteleri için yapılan yarışa meslek lisesi mezunları katılamamıştır. Diğer bir ifadeyle 1999 ve 2000 yıllarında, hukuk fakülteleri için yapılan yarış, 1999’a kadar yapılan yarışa nazaran eksik rekabet koşullarında cereyan etmiştir. Eksik rekabet koşullarında cereyan eden bir yarıştan ise daha az kaliteli kişiler çıkar.

2. Normal Liselerin Değişik Bölümleri Arasında Eşitsizlik.- İkinci olarak, hemen belirtelim ki, TABLO-3 normal liseleri de “alanlar/kollan/bölümler” itibarıyla dörde ayırmıştır. 1. “Sosyal Bilimler, Edebiyat, Genel Kültür”; 2. “Türkçe-Matematik”; 3. “Fen, Matematik, tabiî Bilimler”; 4. “Yabancı Dil”. Normal liselerin bu alanları arasında da hukuk, siyasal bilgiler ve iktisadî-idarî bilimler fakültelerinin değişik bölümlerini tercih etme hakkı bakımından eşitsizlik vardır. Şöyle ki:

a) Hukuk fakültelerini liselerin tek bir bölümü, Türkçe-Matematik bölümü öğrencileri seçebilmektedir.

b) Buna karşılık, iktisat ve işletme bölümlerini liselerin sosyal bilimler, edebiyat, genel kültür, Türkçe-matematik, fen, fen bilimleri, matematik ve tabiî bilimler  bölümleri öğrencileri seçebilmektedir.

c) Ekonometri bölümünü liselerin Türkçe-matematik, fen, matematik ve tabiî bilimler bölümleri öğrencileri tercih edebilmektedir.

d) Çalışma ekonomisi bölümünü liselerin sosyal bilimler ve Türkçe-matematik bölümü öğrencileri tercih edebilmektedir.

e) Uluslararası ilişkiler bölümünü ise, liselerin sosyal bilimler, Türkçe-matematik ve yabancı dil bölümleri öğrencileri tercih edebilmektedir.

f) Kamu yönetimi ve maliye bölümlerini liselerin Türkçe-Matematik bölümü öğrencileri seçebilmektedir.

Bu gözlemleri aşağıda bir tablo halinde şemalaştırabiliriz.

TABLO-D: LİSE BÖLÜMLERİNİN TERCİH EDEBİLECEKLERİ HUKUK,
SİYASAL BİLGİLER, İKTİSADÎ-İDARÎ BİLİMLER FAKÜLTELERİ BÖLÜMLERİ

ÜNİVERSİTE BÖLÜMLERİ	MES- LEK LİSE- LERİ	NORMAL LİSELER
		Sosyal Bilimler, Edebiyat	Tükçe- Matematik	Fen Bilimler, Matematik	Yabancı Dil
Hukuk	-	-	+	-	-
İktisat	-	+	+	+	-
İşletme	-	+	+	+	-
Ekonometri	-	-	+	+	-
Çalışma Ekonomisi	-	+	+	-	-
Uluslararası İlişkiler	-	+	+	-	+
Kamu Yönetimi	-	-	+	-	-
Maliye	-	-	+	-	-

Açıklama:

 (+) işareti sütunda yer alan lise bölümünün, satırda yer alan üniversite bölümünü tercih ederse, ağırlıklı orta öğretim başarı puanının 0.5 ile çarpılacağı ve dolayısıyla o bölümü tercih edebileceğine işaret etmektedir.

(-) işareti sütunda yer alan lise bölümünün, satırda yer alan üniversite bölümünü tercih ederse, ağırlıklı orta öğretim başarı puanının 0.2 ile çarpılacağı ve dolayısıyla o bölümü tercih edemeyeceğine işaret etmektedir.

Kaynak: ÖSYM, 1999-ÖSS, Öğrenci Seçme Sınavı Kılavuzu, Ankara, ÖSYM, 1999, s.28 vd. yer alan TABLO-3 (Makalenin sonundaki fotokopiye bakınız).

ÖSYM, 2000-ÖSS, Öğrenci Seçme Sınavı Kılavuzu, Ankara, ÖSYM, 2000, s.29 vd. yer alan TABLO-3. (Bu Tablo  OSYM’nin internet sitesinde http://www.osym.gov.tr/ 2000oss/kılavuz/pdf/tablo3.pdf adresinde de bulunmaktadır. 30.10.2000).

 

Yukarıdaki açıklamalarımızdan ve Tablo-D’den görüldüğü gibi:

a) Hukuk fakülteleri için 1999 ve 2000 yıllarında sadece normal liselerin “Türkçe-matematik” bölümü öğrencileri yarışmışlardır. Liselerin sosyal bilimler, edebiyat, fen bilimleri, matematik ve yabancı dil bölümlerinin öğrencileri hukuk fakültesi için yarışa katılamamışlardır. Liselerin “Türkçe-matematik” öğrencilerinin sayısı hakkında bir bilgiye sahip değiliz. Ancak bu sayının, en iyi ihtimalle normal lise öğrenci sayısının dörtte birini geçmeyeceği tahmin edilebilir. Dolayısıyla hukuk fakülteleri için 1999 ve 2000 yıllarında eksik rekabet koşullarında yarış yapılmıştır. Bu yarışa, 1998’den farklı olarak, meslek liseleri öğrencilerinin sokulmadığı gibi, liselerin sosyal bilimler, edebiyat, fen bilimleri, matematik ve yabancı dil öğrencileri de sokulmamışlardır. 1999 yılına kadar hukuk fakülteleri için potansiyel rakiplerin sayısı 600.000[4] civarında iken, 1999 ve 2000 yıllarında hukuk fakülteleri için potansiyel rakiplerin sayısı 100.000-200.000 civarında olduğu tahmin edilebilir[5]. Eksik rekabet koşullarında yapılan bu yarış neticesinde, hukuk fakültelerinin giriş puanları ve yüzdelik sıralarının düşmüş olması şaşırtıcı değildir.

b) İktisat ve işletme bölümleri için, 1999 ve 2000 yıllarında liselerin sosyal bilimler, edebiyat, Türkçe-matematik, fen bilimleri, matematik bölümleri yarışa katılmışlardır. Yani hukuk fakülteleri için liselerin tek bölümü yarışırken, iktisat ve işletme bölümleri için liselerin yabancı dil dışında bütün bölümleri yarışmıştır. İktisat ve işletme bölümü için yarışa katılanların sayısı hukuk fakülteleri için yarışa katılanların sayısından muhtemelen üç kat fazladır. Rakiplerin fazla olduğu bir yarışın çetin geçmesi ve yarış neticesinde elde edilen puanların yüksek olması doğaldır. 1999 ve 2000 yıllarında pek muhtemelen bu nedenle, iktisat ve işletme bölümlerinin giriş puanı, hukuk fakültelerinin giriş puanlarından yüksek olmuştur.

c) Ekonometri bölümü için yapılan yarışa 1999 ve 2000 yıllarında liselerin Türkçe-matematik, fen bilimleri, matematik bölümleri katılmışlardır. Ekonometri bölümü için yarışa katılanların sayısı bile, hukuk fakülteleri için yarışa katılanların sayısından fazladır. Bu nedenle de, bazı üniversitelerin (örneğin İstanbul Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi) ekonometri bölümlerinin giriş puanları o üniversitelerin hukuk fakültesinin giriş puanından daha yüksek olmuştur.

d) Çalışma ekonomisi bölümü için yapılan yarışa ise 1999 ve 2000 yılları liselerin toplam iki bölümü (“sosyal bilimler”, “Türkçe-matematik”) katılmışlardır. Çalışma ekonomisi bölümü için yarışa katılanların sayısı bile, hukuk fakülteleri için yarışa katılanların sayısından yüksek olmuştur. Bu nedenle de, bazı üniversitelerin (örneğin Marmara Üniversitesi) çalışma ekonomisi bölümlerinin minimum giriş puanının o üniversitelerin hukuk fakültesinin giriş puanından daha yüksek olmuştur.

e) Uluslararası ilişkiler bölümü için yapılan yarışa ise 1999 ve 2000 yıllarında, liselerin toplam üç bölümü (sosyal bilimler, Türkçe-matematik, yabancı dil) katılmışlardır. Uluslararası ilişkiler bölümü için yarışa katılanların sayısı, hukuk, kamu yönetimi, maliye, ekonometri, çalışma ekonomisi bölümleri için yarışa katılanların sayısından yüksek olmuştur. Bu nedenle de, genelde, uluslararası ilişkiler bölümlerini giriş puanı, hukuk fakültelerinin giriş puanlarından yüksek olmuştur.

f) Kamu yönetimi ve maliye bölümleri için 1999 ve 2000 yıllarında sadece normal liselerin “Türkçe-matematik” bölümü öğrencileri yarışmışlardır. Liselerin sosyal bilimler, edebiyat, fen bilimleri, matematik ve yabancı dil bölümlerinin öğrencileri kamu yönetimi ve maliye bölümleri için yapılan yarıştın saf dışı edilmişlerdir. Dolayısıyla da az kişinin katılması nedeniyle kamu yönetimi ve maliye bölümlerinin giriş puanları iktisat, işletme, ekonometri gibi bölümlere oranla düşmüştür.

g) 1999 ve 2000 yıllarında hukuk, siyasal bilgiler ve iktisadî-idarî bilimler fakültelerinin tüm bölümleri için yapılan yarışa sadece normal lise mezunları katılabilmiş, meslek lisesi mezunları ise katılamamıştır. Bu nedenle bu fakülteler için bu 1999 ve 2000 yıllarında yapılan yarış, 1998 yılında yapılan yarışa nazaran eksik rekabet koşullarında cereyan etmiştir. 1999 ve 2000 yılında hukuk, iktisadî ve idarî bilimler fakülteleri ve siyasal bilgiler fakültelerine alınan öğrencilerin 1998 yılında bu fakültelere alınan öğrencilerden daha az kaliteli olduklarını söyleyebiliriz.

Yarışa katılanların sayısı arttıkça, yarışın daha çetin geçeceği ve yarıştan daha yüksek puanlar elde edileceği, yarışa katılanların sayısı düştükçe yarışın daha az çekişmeli geçeceği ve daha düşük puanlar elde edileceği çalışmamızda varsayılmıştır. Eğer bu varsayım doğruysa, giriş puanı yüksek, dolayısıyla kaliteli öğrenciler almak isteyen fakülteler ve bölümler, kendileri için yapılan yarışa en yüksek sayıda adayın katılmasını istemeleri gerekir. Yarışa katılanların sayısı düştükçe, yarışı kazananların kalitesi de düşecektir.

III. Eleştiriler

ÖSYM Kılavuzlarında[6] yer alan TABLO-3[7]’ten kaynaklanan meslek liseleri ile normal liseler arasında ve normal liselerin kendi içindeki bölümler arasında yaptığı bu eşitsizlik kanımızca birçok bakımdan eleştiriyi hak etmektedir.

1. Meslek Lisesi-Normal Lise Ayrımının Eleştirisi

Bir kere, ÖSYM hazırladığı TABLO-3’ün meslek liseleriyle normal liseler arasında eşitsizlik yaratması kanımca eleştirilebilir niteliktedir. Bir baba 14 yaşındaki çocuğunu, normal liseye değil de, meslek lisesine yazdırdı diye, çocuğun tüm hayatı değişmektedir. Çocuk, çok zeki olsa ve fevkalade gayret sarf etse bile artık babasının yaptığı hatayı düzeltme imkanına sahip olamayacaktır. Reşit olmayan kişiler üzerinde onların velilerini yaptığı bir tercihin tüm ömür boyunca düzeltilemez nitelikte olması eğitimdeki modern eğilimlerle uyuşur nitelikte değildir. Zeki ve gayretli gençlere eğitim alanı bakımından geçiş imkanı tanınmalıdır. Üniversitelerin değişik bölümleri arasında dikey geçiş imkanlarının gittikçe artan oranda tanındığı bir dünya da, liselerin değişik türlerinden ve bölümlerinden üniversitelerin değişik bölümlerine geçiş imkanın kısıtlanmasını anlamak mümkün değildir.

Diğer yandan kanımca, normal liselerde görülen eğitimin hukuk, siyasal bilgiler ve iktisadî-idarî bilimler fakültelerindeki eğitime hazırlayıcı nitelikte olduğu, buna karşılık meslek liselerinde görülen eğitimin bu fakültelerdeki eğitim için yetersiz olduğu düşüncesi pratikte pek tutarlı değildir. Ülkemizde, her halükârda, orta öğretim düzeyinde fevkalade yetersiz bir sosyal bilimler eğitimi vardır. Hukuk, kamu yönetimi veya işletme eğitimi için normal lise mezunlarının, meslek lisesi mezunlarına nazaran daha iyi donanımlı olduğunu söylemek abartılı bir iddia olacaktır.

“Normal lise”-“meslek lisesi” ayrımı konusunda yukarıda da belirttiğimiz gibi, tuhaf bir istisna da vardır. TABLO-3, askerî liseleri meslek liseleri arasında değil, normal liseler arasında saymıştır[8]. Yani askerî lise mezunları hukuk, siyasal bilgiler, iktisadî-idarî bilimler fakültelerini kazanabilecek konumdadırlar. Tekel olarak bir meslek adamı yetiştiren askerî liselerin, meslek lisesi niteliğinde oldukları herhalde tartışma götürmez. Diğer meslek liselerine bu kadar acımasızca yaklaşan ÖSYM’nin askerî liselere bu ayrıcalığı tanımış olmasının sebebini anlamak pek mümkün değildir. Makul ve mantıklı bir hukuk sisteminde kurallar iki tarafı keskin bıçaklar gibidir. Bir tarafı kestiği gibi, diğer tarafı da keser. İyi niyetli ve orta zekalı birine, hemşire yetiştiren bir lisenin “meslek” lisesi, astsubay yetiştiren bir lisenin ise “meslek” lisesi olmadığını anlatmak olanaksızdır. Bu ayrımı yapan kişilerin zekasından kuşku duyulmayacağına göre, iyi niyetlerinden kuşku duymak gerekir.

2. Normal Lise Bölümleri Arasındaki Ayrımın Eleştirisi

İkinci olarak ÖSYM Kılavuzlarında[9] yer alan TABLO-3, normal lise alanları/kolları/bölümleri arasında da eşitsizlik yaratmıştır. Yukarıda açıkladığımız gibi, yeni sistemde liselerin bazı bölümleri, üniversitelerin bazı bölümlerini seçebiliyor, ancak liselerin diğer bazı bölümleri, üniversitelerin o bölümlerini seçemiyorlar. Bu ayrım yapılırken uygulanan kriter pek anlaşılamamaktadır. Bu ayrımın objektif bir kriteri yoktur. Bu ayrım büyük ölçüde “keyfi”dir.

Örneğin niçin liselerin Türkçe-matematik öğrencileri hukuk fakültelerini seçebiliyorlar da, sosyal bilimler, fen bilimleri, matematik bölümü öğrencileri hukuk fakültelerini tercih edemiyorlar? Bunun ölçüsü nedir? Somut olarak, liselerin Türkçe-matematik bölümü öğrencileri hukuk fakültesini seçebilirken, neden sosyal bilimler öğrencileri hukuk fakültesini seçememektedirler? Türkçe-matematik öğrencilerinin hukuk eğitimi için yeterli, sosyal bilimler öğrencilerinin ise yetersiz görülmesinin sebebi nedir? Aslında bunun tam tersinin yapılması daha doğru olmaz mıydı?

Keza iktisat bölümünü liselerin sosyal bilimler, Türkçe-matematik, fen bilimleri, matematik bölümleri mezunları tercih edebilirken, maliye bölümünü neden sadece Türkçe-matematik bölümü öğrencileri tercih edebiliyor? İktisat öğrenimi görmek için yeterli görülen sosyal bilimler öğrencileri, neden, hukuk ve maliye öğrenimi görmek için yetersiz görülmüşlerdir? Keza, iktisat öğrenimi görmek için yeterli görülen liselerin fen bilimleri, matematik öğrencileri, neden maliye öğrenimi görmek için yetersiz görülmüşlerdir? Oysa bilindiği maliye öğrenimi ile iktisat öğrenimi arasında büyük bir benzerlik vardır. Her ikisi de kısmen sosyal bilimler, kısmen de matematik donanımı gerektirmektedir. İktisat için yeterli görülen liselerin fen ve matematik bölümü öğrencilerinin maliye öğrenimi için yetersiz görülmelerinin nedenini anlamak mümkün değildir.

Kanımızca TABLO-3’te yapılan ayrımlar objektif kriterden mahrumdur. Tamamıyla keyfi bir tasnif ürünüdür. TABLO-3 kendi içinde de pek tutarlı değildir. Örneğin liselerin sosyal bilimler bölümü öğrencilerine “kamu yönetimi” bölümünü kapatan TABLO-3 aynı öğrencilere “siyaset bilimi” bölümünü serbest bırakmıştır. Oysa bilindiği gibi klasik üniversitelerimizde kamu yönetimi olarak isimlendirilen bölüm, İngilizce eğitim yapan bazı üniversitelerimizde[10] “siyaset bilimi” veya “siyaset bilimi ve kamu yönetimi” ismini taşımaktadır. Bunu pek muhtemelen TABLO-3’ü hazırlayanlar fark edememişlerdir. TABLO-3’te bölümlerin bulunduğu yerin, bazen rastlantısal, bazen de yapay olduğu hemen anlaşılmaktadır. Örneğin liselerin sosyal bilimler öğrencileri kamu yönetimi öğrenimi için yetersiz görülürken, uluslararası ilişkiler öğrenimi için yeterli görülmüşlerdir. Hem kamu yönetimi, hem de uluslararası ilişkiler bölümüne ders veren öğretim üyelerine herhalde bunun nedenini izah etmek pek kolay olmayacaktır. Keza, TABLO-3, liselerin yabancı dil bölümlerine sadece üniversitelerin yabancı dil bölümlerini tercih etme hakkı tanırken, buna bir de istisna getirmiştir: Uluslararası ilişkiler bölümü. Yani liselerin yabancı dil bölümleri de uluslararası ilişkiler bölümünü tercih edebilmektedirler. Bu bence çok zorlama, yapmacık bir düşüncenin eseridir.

İtiraf etmek gerekir ki, liselerdeki bölümlerle üniversitelerdeki bölümler arasında ilgi kurmak ve ona göre ayrımlarda bulunmak çok zor ve hatta imkânsız bir iştir. Bu iş ne kadar iyi niyetli kişilere verilirse verilsin, bu işte yanlışlık yapılacaktır. Zira liselerdeki bölümler ile üniversitelerdeki bölümler arasında hiçbir zaman bir “ayniyet” yoktur. Çünkü lise eğitimi ile üniversite eğitimi arasında mahiyet farkı vardır. Liselerdeki bölümler ile üniversitelerdeki bölümler arasında çeşitli açılardan sonsuz sayıda benzerlikler ve sonsuz sayıda farklılıklar kurulabilir. Bunların içinde çıkmak mümkün değildir. Kanımca, TABLO-3’ü yapanlar da bu işin içinden başarıyla çıkamamışlardır.

Bu işin içinden çıkabilmenin tek yolu, liselerdeki bölümler ile üniversiteye giriş sınavında uygulanan puan türleri arasında paralellik kurmaktır. Şu anki duruma göre, üniversiteye giriş sınavında eşit ağırlıklı, sözel ve sayısal olmak üzere üç çeşit puan türü olduğuna göre, liselerde de, eşit ağırlıklı, sözel ve sayısal olmak üzere üç çeşit bölüm oluşturulmalıdır. Böyle bir bölümleşme, sorunun makul ve mantıklı bir çözüm tarzı olacaktır. Ancak bu da orta öğretim sisteminde bir geriye dönüşü ifade edecektir. Böyle bir bölümlemeye pek muhtemelen Millî Eğitim Bakanlığı razı olmayacaktır.

3. Yeni Sistemin Derhal Uygulanmasından Kaynaklanan Haksızlıklar

Yeni sınav sisteminin 1999’da derhal uygulanması nedeniyle de çeşitli haksızlıklar ortaya çıkmıştır. 1996 yılında, çocuğunu meslek lisesine gönderen baba, eğer çocuğunun üniversiteye giremeyeceğini bilseydi, herhalde çocuğunu meslek lisesine göndermezdi. YÖK ve ÖSYM, istikrar kazanmış bir uygulamasından, öğrencilerin “kazanılmış” olmasa bile “beklenen” haklarına pek de saygı göstermeyerek vazgeçmiş, böylece hukuk güvenliğini ve dolayısıyla hukuk devleti ilkesini zedelemiştir.

Diğer yandan aynı şekilde liselerdeki 1996 ve 1997 yıllarında belli bölümleri seçen öğrencilere de haksızlık yapılmıştır. 1996 ve 1997 yıllarında, hukuk fakültesine gitmek isteyen öğrenci lisede sosyal bilimler bölümünü tercih etmiştir. Ancak, bu tercihinden üç yıl sonra, üniversiteye giriş sınavı aşamasına gelindiğinde, bu öğrenciye “sen bir sosyal bilimler öğrencisisin, hukuk fakültesini tercih edemezsin” denmiştir. Böyle bir öğrencinin devlete olan güveni sarsılmıştır. Devlet üç yıl önce verdiği sözü tutmamıştır.

4. Yeni Sınav Sistemi, Puan Türlerini Değiştirerek de Haksızlık Yaratmıştır

Yeni sınav sistemi eskiden S (sosyal bilimler) veya TM (Türkçe-matematik) puan türüyle öğrenci alan hukuk, siyasal bilgiler ve iktisadî-idarî bilimler fakültelerinin değişik bölümlerinin puan türünü EA (eşit ağırlıklı) olarak değiştirmiştir. EA puan türünde yüksek puanlar alabilmek için, aynı oranda hem sözel, hem de sayısal testinden başarılı olmak gerekir. Oysa liselerin sosyal bilimler öğrencileri bütünüyle, Türkçe-matematik öğrencileri de kısmen sayısal testine hazırlıksızdır. Lise öğrenimleri bu alanları hakkıyla kapsamamaktadır. Diğer yandan, EA puan elde etmek bakımından liselerin matematik ve fen bilimleri öğrencileri daha avantajlıdır. Zira, bu sözel testi büyük ölçüde uzmanlık bilgisi gerektirmeyen sorulardan oluşur. Liselerin fen ve matematik öğrencileri de sözel testinden başarılı olabilmektedir. Ama liselerin sosyal bilimler öğrencileri aynı oranda sayısal testinden başarılı olamamaktadırlar. Zira sayısal testinin tamamına yakını uzmanlık gerektiren spesifik sorulardan oluşmaktadır.

Bu nedenle, bu sınav sistemi değişmezse, lise öğrencilerinin, liselerin sosyal bilimler bölümlerinden Türkçe-matematik, fen bilimleri ve matematik bölümlerine doğru kayacakları tahmin edilebilir. Liselerin sosyal bilimler bölümlerinden ciddî bir kaçış yaşanacaktır. Ülkemizde orta öğretim düzeyinde zaten yetersiz düzeyde olan sosyal bilimler eğitimi, gittikçe daha da yetersiz hale gelecektir. Pek muhtemelen, liselerin en kötü öğrencileri sosyal bilimler bölümünü tercih edeceklerdir.

IV. Öneriler

Eğer, hukuk fakültelerine kaliteli öğrenciler alınması isteniyorsa, yapılması gereken şey, bu fakülteler için yarışa katılacak öğrenci sayısını sınırlandırmak değil, yarışa katılanların sayısını olabildiği ölçüde artırmak ve yarışın tam rekabet koşullarında cereyan etmesini sağlamaktır. Bütün lise mezunlarının katıldığı bir yarışta, yarışı kazananlar pek muhtemelen daha kaliteli öğrenciler olacaklardır. Buna göre:

1. TABLO-3 aracılığıyla meslek liseleri mezunlarının bu yarıştan dışlanması yarışın kalitesini düşürür niteliktedir. Yarışın tam rekabet koşullarında cereyan etmesi için önceki yıllarda olduğu gibi meslek lisesi mezunlarının da bu yarışa katılmalarına izin verilmesi gerekir.

2. TABLO-3 aracılığıyla hukuk fakülteleri için liselerin sosyal bilimler, matematik, fen bilimleri bölümlerinin öğrencilerinin yarıştan dışlanması, hukuk fakülteleri için yapılan yarışın kalitesini düşürmüştür. TABLO-3 düzeltilerek, liselerin bütün bölümleri mezunlarının hukuk fakültelerini tercih edebilmesine imkân sağlanmalıdır. Hiç değilse, hukuk fakültelerini liselerin sosyal bilimler bölümleri öğrencileri tarafından tercih edilebilmesine olanak yaratılmalıdır. Bu yapılmadıkça, hukuk fakültelerinin giriş puanları ve dolayısıyla öğrenci kalitesi diğer iktisadî ve idarî bilimler fakültelerinin giriş puanlarından, özellikle iktisat ve işletme bölümlerinden düşük kalacaktır.

SONUÇ.- Bu ikinci amaç, sistemin bütününe dokunmadan yukarıda bahsedilen TABLO-3’te yapılacak bir iki küçük değişikle gerçekleştirilebilir. Kanımızca, hukuk fakültelerinin yüzdelik sıralamalarını eski seviyesine çıkarabilmek için, 1999 öncesi olduğu gibi, hukuk fakültelerini liselerin sosyal bilimler bölümleri öğrencilerinin de tercih edebilmesine imkân tanınması gerekmektedir.

Somut olarak, TABLO-3’ün bu yönde değiştirilmesi amacıyla, başta hukuk fakülteleri dekanlarını, öğretim üyelerini, hakimleri, savcıları, avukatları ve genelde bütün hukuk fakültesi mezunlarını YÖK ve ÖSYM nezdinde gerekli teşebbüslerde bulunmaya çağırıyoruz.

 

EK:

 

 

 

 

---

Bu makalenin aslı Ankara Barosu Dergisinde yayınlanmıştır. Buraya konulmasına izin verdiği için Ankara Barosu Başkanlığına teşekkür ederiz. (İzin Yazısı: 17.06.2004 tarih ve 11-117/20488 sayılı yazı).

---

Copyright

(c) Ankara Barosu Dergisi + Kemal Gözler. Bu makaleye izin almadan link verilebilir. Ancak, bu makale, önceden izin almaksızın ne suretle olursa olsun, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, tekrar yayınlanamaz, başka internet sitelerine metin olarak konulamaz. İzin için ABD''ye + yazarına E-Mail: kgozler[at]hotmail.com başvurunuz.

Alıntılar (İktibas) Konusunda Açıklamalar

Bu makaleden yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinde öngörülen şu şartlara uyulmalıdır: (1) İktibas, bir eserin “bazı cümle ve fıkralarının” bir başka esere alınmasıyla sınırlı olmalıdır (m.35/1). (2) İktibas, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadıyla yapılmalıdır (m.35/3). (3) İktibas, belli olacak şekilde yapılmalıdır (m.35/5) [Bilimsel yazma kurallarına göre, aynen iktibasların tırnak içinde verilmesi ve iktibasın üç satırdan uzun olması durumunda iktibas edilen satırların girintili paragraf olarak dizilmesi gerekmektedir]. (4) İktibas ister aynen, ister mealen olsun, eserin ve eser sahibinin adı belirtilerek iktibasın kaynağı gösterilmelidir (m.35/5). (5) İktibas edilen kısmın alındığı yer belirtilmelidir (m.35/5).

5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 21.2.2001 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişik 71’inci maddesinin 4’üncü fıkrası, 35’inci maddeye aykırı olarak “kaynak göstermeyen veya yanlış yahut kifayetsiz veya aldatıcı kaynak” göstererek iktibas yapan kişileri, 4 (dört) yıldan 6 (altı) yıla kadar hapis veya 50 (elli) milyar liradan 150 (yüzelli) milyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırmaktadır.

Ayrıca Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun 18 Şubat 1981 tarih ve E.1980/1, K.1981/2 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararına göre kararına göre, “iktibas hususunda kullanılan eser sahibinin ve eserinin adı belirtilse bile eser sahibi, haksız rekabet hükümlerine dayanarak Borçlar Kanununun 49. maddesindeki koşulların gerçekleşmesi halinde manevi tazminat isteyebilir”.

Yukarıdaki şartlara uygun olarak alıntı yapılırken bu makaleye şu şekilde atıf yapılması önerilir

Kemal Gözler, "Hukuk Fakültelerinin Giriş Puanları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme", Ankara Barosu Dergisi, Yıl 58, Sayı 2000/4, s.39-61. (wwww.anayasa.gen.tr/hfpuan.htm; erişim tarihi).

---

Bu Sayfa: www.anayasa.gen.tr/hfpuan.htm  (Son Değişiklik: 20 Mayıs 2004)

---

Editör: Kemal Gözler

E-Mail: kgozler[at]hotmail.com

Ana Sayfa: www.anayasa.gen.tr