TÜRK ANAYASA HUKUKU SİTESİ
"Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, 32+1072 s." Künyeli Kitabın "İçindekiler" listesidir.
Aynı "İçindekiler"i PDF olarak görmek için burasını tıklayınız.
Kitabın tamamını PDF olarak okumak için burasını tıklayınız.
Bölüm 1
osmanlı anayasal Gelİşmelerİ
I. Sened-i İttifak (1808)............................................................................................................... 3
1. Hazırlanışı.......................................................................................................................... 3
2. Hükümleri.......................................................................................................................... 4
3. Getirdikleri......................................................................................................................... 6
4. Değeri................................................................................................................................. 8
5. Sened-i İttifakın Hukukî Biçimi....................................................................................... 10
6. Sened-i İttifakın Anayasal Niteliği................................................................................... 11
II. Tanzimat Fermanı: Gülhane Hattı Hümayunu (1839)......................................................... 12
1. Hükümleri........................................................................................................................ 12
2. Temel Haklar Beyannamesi............................................................................................. 16
3. Anayasacılık Özelliği....................................................................................................... 16
4. Hukukî Biçimi.................................................................................................................. 17
5. Anayasal Niteliği............................................................................................................. 17
6. Tanzimat Fermanının Müeyyidesi.................................................................................. 18
III. Islahat Fermanı (1856)........................................................................................................ 19
1. Hazırlanışı........................................................................................................................ 19
2. Hükümleri........................................................................................................................ 20
3. Hukukî Biçimi.................................................................................................................. 22
4. Anayasal Niteliği............................................................................................................. 22
IV. Kanun-u Esasî (1876)......................................................................................................... 23
A. Hazırlanışı....................................................................................................................... 23
B. Anayasal Niteliği............................................................................................................. 24
C. Temel İlkeleri.................................................................................................................. 26
D. Temel Hak ve Özgürlükler.............................................................................................. 26
E. Devletin Temel Organları................................................................................................ 28
1. Yasama Organı: Meclis-i Umumî............................................................................... 29
2. Yürütme Organı.......................................................................................................... 31
a) Padişah.................................................................................................................. 31
b) Heyet-i Vükelâ...................................................................................................... 34
3. Yargı Organı................................................................................................................ 34
F. Kanun-u Esasînin Üstünlüğü ve Değiştirilmesi............................................................... 35
G. Kanun-u Esasînin Değeri................................................................................................ 36
H. Uygulama........................................................................................................................ 36
V. 1909 Kanun-u Esasî Değişiklikleri (İkinci Meşrutiyet)....................................................... 36
A. Olaylar............................................................................................................................ 37
B. Temel Hak ve Özgürlükler ile ilgili değişiklikler.............................................................. 38
C. Devletin Temel Organları................................................................................................ 39
1. Yasamayla İlgili Değişiklikler..................................................................................... 39
2. Yürütmeyle İlgili Değişiklikler.................................................................................... 39
3. Yargı........................................................................................................................... 40
D. 1909 Değişikliklerinin Değerlendirilmesi........................................................................ 41
1876 Kanun-u Esasîsinde Yapılan Değişiklikler.................................................................. 41
Osmanlı Anayasal Gelişmeleri Hakkında Bir Genel Değerlendirme......................................... 42
Bölüm 2
1921 Teşkİlât-ı Esasîye Kanunu
1. Olaylar.................................................................................................................................. 45
2. Hazırlanışı............................................................................................................................. 46
3. Hukukî Niteliği...................................................................................................................... 47
4. 1876 Kanun-u Esasîsinin Yürürlüğü Sorunu......................................................................... 48
5. 1921 Teşkilât-ı Esasîye Kanununun Üstünlüğü ve Katılığı Sorunu...................................... 48
6. “Türk Devleti” mi, “Türkiye Devleti” mi?........................................................................... 49
7. Millî Egemenlik İlkesi........................................................................................................... 50
8. Hükûmet Sistemi: Meclis Hükûmeti..................................................................................... 50
9. Devlet Başkanlığının Yokluğu............................................................................................... 51
10. İcra Vekilleri Heyetinin Meclis Tarafından Seçilmesi......................................................... 52
11. Milletlerarası Andlaşma Yapma Yetkisi............................................................................. 52
12. Yargı Organının Durumu..................................................................................................... 52
13. Yerinden Yönetim............................................................................................................... 52
14. Saltanatın Kaldırılması........................................................................................................ 53
15. Birinci Meclisin Sonu.......................................................................................................... 54
16. Cumhuriyetin İlânı.............................................................................................................. 55
17. Hilâfetin Kaldırılması.......................................................................................................... 55
Bölüm 3
1924 Teşkİlât-ı Esasîye Kanunu
1. Hazırlanışı............................................................................................................................. 57
2. Anayasanın Üstünlüğü.......................................................................................................... 58
3. Anayasanın Katılığı............................................................................................................... 61
4. 1924 Teşkilât-ı Esasîye Kanununun Anayasal Niteliği........................................................ 62
5. Genel Hükümler.................................................................................................................... 62
6. Yasama.................................................................................................................................. 63
7. Yürütme................................................................................................................................ 64
8. Hükûmet Sistemi: Kuvvetler Birliği ve Görevler Ayrılığı Sistemi........................................ 65
9. Yargı...................................................................................................................................... 66
10. Temel Hak ve Hürriyetler................................................................................................... 68
11. Çok Partili Döneme Geçiş................................................................................................... 71
12. 1924 Teşkilât-ı Esasîye Kanununun Demokrasi Anlayışı.................................................. 71
13. “1945 Anayasası”............................................................................................................... 72
1924 Teşkilât-ı Esasîye Kanununda Yapılan Değişiklikler....................................................... 74
Bölüm 4
1961 Anayasası
A. 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi............................................................................................ 77
B. Yeni Anayasanın Hazırlanması............................................................................................ 82
C. 1961 Anayasasının İçeriği.................................................................................................... 84
1. Genel Esaslar................................................................................................................... 84
2. Temel Hak ve Özgürlükler............................................................................................... 86
3. Yasama............................................................................................................................. 86
4. Yürütme........................................................................................................................... 87
5. Yargı................................................................................................................................. 88
D. 1961 Anayasasının Uygulanması......................................................................................... 89
1. 12 Mart Muhtırası ve 1971-1973 Anayasa Değişiklikleri............................................... 89
2. 1961 Anayasasının Yıkılışı.............................................................................................. 91
1961 Anayasasında yapılan Değişikliklerinin Listesi.......................................................... 92
Bölüm 5
1982 Anayasasının Hazırlanması
I. 12 Eylül Askerî Müdahalesi.................................................................................................. 93
II. Anayasa Düzeni Hakkında Kanun....................................................................................... 94
III. Kurucu Meclis Hakkında Kanun........................................................................................ 96
IV. 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması........................ 97
A. Benzerlikleri.................................................................................................................... 97
B. Farkları............................................................................................................................ 98
V. 1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri................................................................................. 99
Anayasanın Resmî Kaynakları ve Değişiklikleri..................................................................... 103
Bölüm 6
Temel İlkeler
I. Cumhuriyetçilik İlkesi......................................................................................................... 105
A. Cumhuriyet Nedir?....................................................................................................... 106
1. Dar Anlamda Tanım: Cumhuriyet Monarşinin Tersidir.......................................... 107
2. Geniş Anlamda Tanım: “Cumhuriyet = Demokrasi”............................................... 108
3. Hangi Anlayış Doğru: Ampirik Veriler.................................................................... 109
B. Türkiye’de Cumhuriyet Anlayışı................................................................................. 110
1. Türk Anayasa Hukuku Doktrininin Cumhuriyet Anlayışı...................................... 110
2. Türk Anayasa Mahkemesinin Cumhuriyet Anlayışı............................................... 114
Sonuç................................................................................................................................. 115
II. Üniter Devlet İlkesi............................................................................................................ 115
A. Genel Olarak Üniter Devlet.......................................................................................... 116
B. Türkiye Devletinin Üniter Niteliği................................................................................ 117
1. Ülkenin Bölünmez Bütünlüğü.................................................................................. 117
2. Milletin Bölünmez Bütünlüğü.................................................................................. 118
III. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi................................................................................ 119
A. “İnsan Hakları” Terimi................................................................................................. 119
B. “Saygılı” Terimi............................................................................................................ 120
C. “İnsan Haklarına Dayalı” Terimi ile “İnsan
Haklarına Saygılı” terimi Arasında
Fark Var
mıdır?.............................................................................................................
121
D. İnsan Haklarına Saygı “Toplumun Huzuru, Millî Dayanışma ve
Adalet” Anlayışı
ile Çerçevelendirilmiş
midir?.........................................................................................
121
IV. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet................................................................................ 123
A. Millet Kavramı............................................................................................................. 124
1. Objektif Millet Anlayışı........................................................................................... 125
2. Sübjektif Millet Anlayışı.......................................................................................... 126
B. Atatürk’ün Milliyetçilik Anlayışı Nedir?..................................................................... 127
1. Atatürk’ün Yazılarında............................................................................................. 127
2. Anayasada................................................................................................................ 128
3. Anayasa Mahkemesi Kararlarında........................................................................... 129
Hukukumuzdaki Objektif Milliyetçilik Unsurları............................................................. 130
V. Demokratik Devlet İlkesi................................................................................................... 131
A. Demokrasi Nedir?......................................................................................................... 132
1. Normatif Demokrasi Teorisi.................................................................................... 132
2. Ampirik Demokrasi Teorisi..................................................................................... 133
B. 1982 Anayasasına Göre Demokratik Devlet................................................................ 135
VI. Lâik Devlet ilkesi.............................................................................................................. 137
A. Din Hürriyeti................................................................................................................ 139
1. İnanç Hürriyeti......................................................................................................... 139
2. İbadet Hürriyeti........................................................................................................ 142
B. Din ve Devlet işlerinin Ayrılığı..................................................................................... 143
1. Devletin Resmî Bir Dini Olmamalıdır...................................................................... 143
2. Devlet Bütün Dinler Karşısında Tarafsız Olmalıdır................................................. 145
3. Devlet Bütün Din Mensuplarına Eşit Davranmalıdır............................................... 145
4. Din Kurumları ile Devlet Kurumları Birbirinden Ayrı Olmalıdır............................. 146
5. Hukuk Kuralları Din Kurallarına Uymak Zorunda Olmamalıdır.............................. 148
Lâiklik Konusunda Değerlendirmeler................................................................................. 150
1. Dünya Devletleri Anayasalarında Lâiklik İlkesi....................................................... 150
2. Lâiklik ile Demokrasi Arasında Bir İlişki Var mıdır?................................................ 152
VII. Sosyal Devlet İlkesi......................................................................................................... 154
A. Genel Olarak Sosyal Devlet Anlayışı........................................................................... 155
1. Tanım....................................................................................................................... 155
2. Tarihsel Gelişim: Jandarma Devletten Sosyal Devlete............................................. 155
3. Sosyal Devlet - Sosyalist Devlet.............................................................................. 155
4. Sosyal Devlet - Devletçilik....................................................................................... 156
5. Sosyal Devletin Hürriyet Anlayışı: “Özgürleştirme”.............................................. 156
6. Anayasa Mahkemesinin Sosyal Devlet Anlayışı..................................................... 157
B. Anayasada Ekonomik Sistem Tercihi Var mıdır?.......................................................... 158
C. Sosyal Devleti Gerçekleştirmeye Yönelik Tedbirler..................................................... 160
1. Herkese İnsan Onuruna Yaraşan Asgarî Bir Yaşam Düzeyi
Sağlamaya Yönelik
Tedbirler: Sosyal Haklar 160
2. Gelir ve Servet Farklılıklarının Azaltılmasına Yönelik Tedbirler.............................. 163
Değerlendirmeler................................................................................................................ 164
1. Sosyal Devlet Hakkında........................................................................................... 164
2. “Anayasal İktisat” veya “İktisat Politikası Anayasası” Hakkında.......................... 168
VIII. Hukuk Devleti................................................................................................................ 169
A. Genel Olarak Hukuk Devleti İlkesi............................................................................... 169
1. Tanım....................................................................................................................... 169
2. Tarihsel Gelişim: Polis Devleti ve Hazine Teorisi................................................... 170
3. Anayasa Mahkemesinin Hukuk Devleti Anlayışı.................................................... 171
B. Hukuk Devletinin Gerekleri.......................................................................................... 173
1. Yasama Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır................................................................... 173
2. Yürütme Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır................................................................. 174
3. Yargı Organı da Hukuka Bağlı Olmalıdır.................................................................. 176
Hukuk Devleti Kavramı Hakkında Değerlendirme....................................................... 178
IX. Eşitlik İlkesi...................................................................................................................... 180
A. Hukukî Niteliği............................................................................................................. 180
B. Muhatapları.................................................................................................................. 181
1. Kanunun Uygulayıcıları........................................................................................... 181
2. Kanun Koyucu......................................................................................................... 181
C. Çeşitleri......................................................................................................................... 181
1. Mutlak Eşitlik.......................................................................................................... 182
2. Nispî Eşitlik............................................................................................................. 182
D. Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetiminde Eşitlik İlkesi.............................. 185
1. Mutlak Eşitlik İlkesi Bakımından Denetim.............................................................. 185
2. Nispî Eşitlik İlkesi Bakımından Denetim................................................................. 185
E. “Eşitsizlik” - “Eksik Düzenleme” İlişkisi ve Anayasa
Mahkemesinin Eksik
Düzenleme Nedeniyle İptal Kararı Vermemesi
Gerekliliği........................................... 189
X. Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler.................................................................................... 193
Atatürk İlke ve İnkılâpları Üzerine Bir not....................................................................... 196
1. Atatürk İlkeleri......................................................................................................... 197
2. Atatürk İnkılâpları.................................................................................................... 200
Temel İlkeler Hakkında Genel Bir Değerlendirme................................................................... 201
Bölüm 7
Temel Hak ve Hürrİyetler
I. Kavramlar............................................................................................................................ 203
A. Hürriyet........................................................................................................................ 204
B. Hak................................................................................................................................ 205
C. İnsan Hakları................................................................................................................. 206
D. Kamu Hürriyetleri........................................................................................................ 207
E. Kişi Hak ve Hürriyetleri................................................................................................ 207
F. Vatandaş Hakları........................................................................................................... 207
G. Temel Hak ve Hürriyetler............................................................................................. 208
H. Anayasal Haklar........................................................................................................... 209
İ. Tercihimiz...................................................................................................................... 209
II. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması..................................................................... 210
A. Jellinek’in Sınıflandırması............................................................................................. 210
1. Negatif Statü Hakları................................................................................................ 210
2. Pozitif Statü Hakları................................................................................................. 211
3. Aktif Statü Hakları................................................................................................... 211
B. 1982 Anayasasının Sınıflandırması............................................................................... 211
1. Kişinin Hakları ve Ödevleri...................................................................................... 212
2. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler................................................................... 212
3. Siyasî Haklar ve Ödevler.......................................................................................... 214
4. Anayasada Düzenlenmemiş Hürriyetler: “İsimsiz Hürriyetler” Sorunu.................. 214
III. 1982 Anayasasının Temel Hak Ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı............... 216
A. Tabiî Hak Anlayışı mı, Pozitivist Hak Anlayışı mı?.................................................... 216
B. İnsan Haklarına “Dayalı” Devlet - İnsan Haklarına “Saygılı” Devlet........................... 217
C. İnsan Haklarına Saygı “Toplumun Huzuru, Millî Dayanışma ve
Adalet” Anlayışı
ile Çerçevelendirilmiş
midir?.........................................................................................
218
D. Devletin “Özgürleştirme” Ödevi.................................................................................. 218
E. Hak - Ödev İlişkisi........................................................................................................ 218
F. Hürriyet - Otorite Dengesi............................................................................................ 219
IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlılığı ve sınırlanması...................................................... 220
A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlılığı........................................................................... 221
1. Anayasal Sınırlar...................................................................................................... 221
2. Nesnel (Objektif) Sınırlar......................................................................................... 222
3. İçkin Sınırlar............................................................................................................. 222
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması...................................................................... 223
V. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin sınırlandırılması Sistemi........................ 225
A. Sınırlama Kanunla Yapılmalıdır.................................................................................... 225
B. Sınırlama Genel veya Özel Sebeplere Dayanmalıdır..................................................... 227
1. Genel Sınırlama Sebepleri......................................................................................... 227
a) Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bölünmez Bütünlüğünün Korunması.................. 229
b) Millî Egemenliğin Korunması............................................................................. 229
c) Cumhuriyetin Korunması................................................................................... 229
d) Millî Güvenliğin Korunması............................................................................... 230
e) Kamu Düzeninin Korunması.............................................................................. 230
f) Genel Asayişin Korunması................................................................................. 230
g) Kamu Yararının Korunması................................................................................ 231
h) Genel Ahlâkın Korunması.................................................................................. 231
i) Genel Sağlığın Korunması.................................................................................... 231
2. Özel Sınırlama Sebepleri........................................................................................... 232
C. Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır......................................... 233
1. Anayasanın Sözüne Uygunluk................................................................................. 233
2. Anayasanın Ruhuna Uygunluk................................................................................ 234
D. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk............................................... 235
1. Getiriliş Nedeni: Belirginlik, Kullanışlılık ve Uluslararası Sözleşmelerde Geçme.... 235
a) Belirginlik............................................................................................................ 235
b) Kullanışlılık......................................................................................................... 236
c) Uluslararası Sözleşmelerde Kabul Edilmişlik...................................................... 237
2. Hangi “Demokratik Toplum”?................................................................................. 237
a) “1982 Anayasasının Benimsediği Demokratik Toplum” Görüşü....................... 237
b) “Batılı Demokratik Toplum” Görüşü................................................................. 238
c) Anayasa Mahkemesinin Benimsediği “Demokratik Toplum” Anlayışı............. 239
d) Görüşümüz......................................................................................................... 240
3. Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri Nelerdir?................................................ 241
4. “Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri” ile “Hakkın Özü”
Kavramları
Özdeş Kavramlar
mıdır?..........................................................................................
242
E. Sınırlama Öngörüldüğü Amaç Dışında Kullanılmamalıdır............................................. 246
F. Ölçülülük İlkesi Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanmasında Geçerli Bir İlke midir?.. 248
1. m.13/2....................................................................................................................... 248
2. m.15/1....................................................................................................................... 249
3. m.2: Hukuk Devleti İlkesi........................................................................................ 250
VI. Olağanüstü Hal rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması...................... 252
A. Savaş, Seferberlik, Sıkıyönetim veya Olağanüstü Hallerden Biri Mevcut Olmalıdır.... 255
B. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlâl Edilmemesi Kaydı................... 256
C. Ölçülülük İlkesine Uyulması Şartı................................................................................ 258
1. Elverişlilik İlkesi....................................................................................................... 258
2. Gereklilik İlkesi........................................................................................................ 259
3. Oranlılık İlkesi.......................................................................................................... 259
D. Çekirdek Alana Dokunma Yasağı................................................................................. 260
Bölüm 8
TBMM üyelerİnİn Seçİmİ
Ön Bilgiler............................................................................................................................... 263
I. Milletvekili Seçilme Yeterliliği............................................................................................. 265
A. Olumlu Şartlar............................................................................................................... 265
1. Türk Vatandaşlığı..................................................................................................... 265
2. Yaş............................................................................................................................ 267
3. Öğrenim.................................................................................................................... 267
4. Askerlik.................................................................................................................... 267
B. Olumsuz Şartlar............................................................................................................ 268
1. Kısıtlı Olmamak....................................................................................................... 268
2. Kamu Hizmetlerinden Yasaklı Olmamak................................................................. 268
3. Toplam Bir Yıldan Fazla Hapis Cezasına Hüküm Giymiş Olmamak...................... 268
4. Ağır Hapis Cezasına Hüküm Giymiş Olmamak...................................................... 270
5. “Yüz Kızartıcı Suçlar”dan Hüküm Giymiş Olmamak.............................................. 270
6. Belirli Suçlardan Hüküm Giymemiş Olmak............................................................. 271
7. Seçilme Yeterliliğine Sahip Olup da İstifa Etmedikçe Aday Olamayanlar............... 272
C. Milletvekili Seçilme Yeterliliği Şartları Konusunda Yüksek
Seçim Kurulunun
Denetimi.......................................................................................................................
273
II. Seçimlerin Başlangıcı.......................................................................................................... 274
A. Meclisin Seçim Döneminin Sona Ermesiyle................................................................. 275
B. Meclisin “Seçimin yenilenmesi”ne karar vermesiyle.................................................... 275
c. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi (Fesih).. 278
D. Cumhurbaşkanının Dördüncü Turda Seçilememesi...................................................... 279
III. Seçimlerin Geriye Bırakılması........................................................................................... 280
IV. Ara Seçimler...................................................................................................................... 280
V. Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi.............................................................................. 282
VI. Seçmen Olabilmenin Şartları.............................................................................................. 282
A. Olumlu Şartlar............................................................................................................... 282
1. Vatandaşlık............................................................................................................... 282
2. Yaş............................................................................................................................ 283
3. Seçmen Kütüğüne Yazılı Olmak............................................................................... 283
B. Olumsuz Şartlar............................................................................................................ 284
1. Kısıtlı Olmamak....................................................................................................... 284
2. Kamu Hizmetlerinden Yasaklı Olmamak................................................................. 284
3. Seçme Hakkına Sahip Olup da Oy Kullanamayacak Olanlar................................... 284
VII. Seçim İlkeleri.................................................................................................................... 285
1. Seçimlerin Serbestliği İlkesi...................................................................................... 285
2. Genel Oy İlkesi........................................................................................................ 286
3. Eşit Oy İlkesi........................................................................................................... 287
4. Tek Dereceli Seçim İlkesi......................................................................................... 287
5. Gizli Oy İlkesi.......................................................................................................... 287
6. Açık Sayım ve Döküm İlkesi.................................................................................... 288
7. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetimi ve Denetimi Altında Yapılması İlkesi........ 288
VIII. Seçim Çevreleri............................................................................................................... 289
IX. Adaylık............................................................................................................................. 290
X. Seçim Sistemi..................................................................................................................... 291
A. Genel Olarak Seçim Sistemleri...................................................................................... 291
1. Çoğunluk Sistemi...................................................................................................... 291
2. Nispî Temsil Sistemi................................................................................................ 292
B. Türkiye’deki Seçim sistemi........................................................................................... 293
1. Nispî Temsil Sistemi - d’Hondt Usûlü.................................................................... 293
2. Baraj......................................................................................................................... 294
3. “Temsilde Adalet” ve “Yönetimde İstikrar” İlkeleri................................................ 295
Bölüm 9
TBMM ÜYELERİNİN Hukukî Statüsü
I. Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması.................................................................................... 297
II. Milletvekilliğinin Sona Ermesi............................................................................................ 298
III. Milletvekilliğinin Düşmesi................................................................................................ 300
A. İstifa.............................................................................................................................. 301
B. Kesin Hüküm Giyme.................................................................................................... 302
C. Kısıtlama Kararı............................................................................................................ 303
D. Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Bir Görev Veya Hizmeti
Sürdürmekte Israr
Etme
Hali......................................................................................................................
304
E. Devamsızlık................................................................................................................... 306
F. Partisinin Temelli Kapatılmasına Beyan ve Eylemleriyle Sebep Olma......................... 307
G. Cumhurbaşkanı Seçilme................................................................................................ 307
H. Türk Vatandaşlığının Kaybı, Milletvekilliğini Düşürür mü?........................................ 307
I. Milletvekilliğinin Düşmesi Kararının Yargısal Denetimi................................................ 311
IV. Milletin Temsili İlkesi....................................................................................................... 313
V. Andiçme............................................................................................................................. 314
VI. Milletvekilliğiyle Bağdaşmayan İşler................................................................................ 315
VII. Yasama Bağışıklığı........................................................................................................... 318
A. Yasama Sorumsuzluğu.................................................................................................. 319
B. Yasama Dokunulmazlığı................................................................................................ 323
VIII. Milletvekillerinin Malî Statüsü...................................................................................... 331
Bölüm 10
TBMM'nİn İç Yapısı ve Çalışma Düzenİ
I. İçtüzük................................................................................................................................. 333
II. TBMM'nin İç Yapısı......................................................................................................... 337
A. Başkanlık Divanı........................................................................................................... 337
b. Siyasî Parti Grupları...................................................................................................... 339
C. Danışma Kurulu............................................................................................................ 341
D. Komisyonlar................................................................................................................. 341
III. TBMM'nin Çalışma Düzeni............................................................................................. 342
A. Kavramlar..................................................................................................................... 342
1. Yasama Dönemi........................................................................................................ 342
2. Yasama Yılı............................................................................................................... 343
3. Birleşim.................................................................................................................... 343
4. Oturum..................................................................................................................... 343
B. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Toplanması ve Tatili.............................................. 344
1. Kendiliğinden Toplanma.......................................................................................... 344
2. Tatil.......................................................................................................................... 344
3. Ara Verme................................................................................................................ 345
4. Olağanüstü Toplantı................................................................................................. 345
C. Toplantı Yetersayısı..................................................................................................... 347
1. Üye Tamsayısı......................................................................................................... 347
2. Toplantı Yetersayısı................................................................................................. 347
D. Karar Yetersayısı.......................................................................................................... 348
1. Toplantıya Katılanlar............................................................................................... 349
2. Salt Çoğunluk........................................................................................................... 349
3. Örnekler.................................................................................................................... 350
4. Özel Karar Yetersayıları........................................................................................... 351
E. Oylama Usûlleri............................................................................................................ 352
1. İşaretle Oylama........................................................................................................ 352
2. Açık Oylama............................................................................................................ 353
3. Gizli Oylama............................................................................................................ 353
F. Meclis Görüşmeleri....................................................................................................... 354
Bölüm 11
Yasama Fonksiyonu
I. Yasama Fonksiyonunun Tanımı ile Yürütme ve yargı Fonksiyonlarından Ayrılması......... 357
A. Maddî Kriter................................................................................................................. 357
B. Şeklî veya Organik Kriter.............................................................................................. 360
II. 1982 Anayasasına göre Yasama Fonksiyonunun Tanımı ile
Yürütme ve Yargı
Fonksiyonlarından Ayrılması 362
III. Yasama Yetkisinin Tanımı ve Kapsamı............................................................................ 363
IV. Yasama Yetkisinin Özellikleri........................................................................................... 364
A. Yasama Yetkisinin Genelliği......................................................................................... 364
B. Yasama Yetkisinin Aslîliği............................................................................................ 367
C. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği............................................................................... 368
Bölüm 12
Yasama İşlemleri: parlâmento kararı ve Kanun
I. Genel Olarak Yasama İşlemi................................................................................................ 371
A. Yasama İşleminin Tanımı ve İdarî İşlem ile Yargı İşleminden Ayrılması...................... 371
1. Yasama İşleminin Tanımı......................................................................................... 371
2. Yasama İşlemi - Yargı İşlemi Ayrımı........................................................................ 372
3. Yasama İşlemi - İdarî İşlem...................................................................................... 372
4. Yasama Organının Tüzel Kişilik Sıfatından Kaynaklanan
İşlemleri Yasama
İşlemi
Değildir.........................................................................................................
373
B. Yasama İşlemlerinin Türleri.......................................................................................... 375
“Kanun” - “Parlâmento Kararı” Ayrımı....................................................................... 375
II. Parlâmento Kararları........................................................................................................... 377
1. Yasama Organının Kendi İç Yapısına veya Çalışma Düzenine
İlişkin Aldığı
Parlâmento Kararları 378
2. Yasama Organının Yürütme Organı ile İlişkileri
Çerçevesinde Aldığı
Parlâmento
Kararları................................................................................................
378
3. Yasama Organının Yargı Organıyla İlişkileri Çerçevesinde Aldığı Parlâmento Kararları 379
4. Yasama Organının Sui Generis Parlâmento Kararları............................................... 380
5. Yeni Bir Tür Parlâmento Kararı: Yasama Organının Bağımsız
İdarî
Otoritelere Üye Seçme
Kararları.............................................................................
381
“Parlâmento Kararı” Biçiminde Yapılması Gereken Bir İşlem
“Kanun”
Biçiminde Yapılabilir
mi?........................................................................................
381
B. Parlâmento Kararlarının Kabulü ve Yayımlanması Usûlü............................................. 383
C. Parlâmento Kararlarının Yargısal Denetimi Sorunu....................................................... 384
1. Parlâmento Kararları Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenemezler................ 384
2. Parlâmento Kararları Danıştay veya İdare Mahkemeleri Tarafından da Denetlenemez 385
3. Bir Örnek: Sayıştaya Üye Seçilmesine İlişkin TBMM'nin 12
Kasım 1985
Tarih ve 27 Sayılı Kararının Yargısal Denetimi
Sorunu........................................... 385
4. Parlâmento Kararlarının Yargı Denetimi Dışında Kalması Sakıncalı mıdır?............. 387
a) Yasama Organının Kendi İç Örgütlenişi ve Çalışma Düzenine
İlişkin
Parlâmento
Kararları..........................................................................................
388
b) Yasama Organının Yürütme Organı ile Olan İlişkileri
Çerçevesinde Aldığı
Parlâmento Kararları 389
c) Savaş İlânı, Silahlı Kuvvetlerin Yabancı Ülkelere
Gönderilmesine İzin
Verilmesi Yolundaki Parlâmento
Kararları......................................................... 389
d) Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim İlânının Onaylanması Kararları........................ 390
e) Kalkınma Plânlarının Onaylanması Kararı.......................................................... 393
f) Parlâmento Kararlarının Denetlenemeyeceği Kuralının
Anayasa Mahkemesi
Tarafından Aşılması: “İçtüzük Düzenlemesi Niteliğindeki Diğer
Meclis
Kararları”................................................................................................
394
III. Kanun................................................................................................................................ 399
A. Tanımı........................................................................................................................... 399
B. Kanunların Yapılış Usûlü.............................................................................................. 401
1. Öneri......................................................................................................................... 401
a) Kanun Tasarısı.................................................................................................... 401
b) Kanun Teklifi...................................................................................................... 402
2. Görüşme................................................................................................................... 402
3. Kabul........................................................................................................................ 405
4. Yayım....................................................................................................................... 406
5. Kanunların Yürürlüğe Girmesi.................................................................................. 411
Bölüm 13
TBMM'nİn Görev ve Yetkİlerİ
I. Kanun Koymak................................................................................................................... 414
II. Hükûmeti Denetlemek........................................................................................................ 414
A. Soru............................................................................................................................... 414
B. Genel Görüşme............................................................................................................. 417
C. Meclis Araştırması........................................................................................................ 418
D. Meclis Soruşturması..................................................................................................... 419
1. Fonksiyonu.............................................................................................................. 420
a) Yargı Organına Karşı Başbakan veya Bakanları Koruma Fonksiyonu................ 420
b) Siyasî Fonksiyon................................................................................................ 420
2. Meclis Soruşturması Açılması İstemi....................................................................... 421
a) Kimler Hakkında Soruşturma Açılması İstenebilir?............................................ 421
b) Kimler ve Nasıl Soruşturma Açılmasını İsteyebilir?........................................... 423
3. Meclis Soruşturması Açılması İsteminin Görüşülmesi............................................ 424
4. Meclis Soruşturma Komisyonu............................................................................... 424
5. Meclis Soruşturması Komisyonu Raporunun Genel Kurulda Görüşülmesi............ 425
7. Yüce Divanda Yargılama ve Yüce Divan Kararı....................................................... 427
8. Meclis Soruşturmasının Etkililiği............................................................................. 428
E. Gensoru......................................................................................................................... 428
III. Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Vermek (Yetki Kanunu) 433
IV. Bütçe ve Kesin Hesap tasarılarını Görüşmek ve Kabul Etmek......................................... 433
A. Bütçe Kanunu............................................................................................................... 433
B. Kesin Hesap Kanunu.................................................................................................... 436
V. Para Basılmasına Karar Vermek......................................................................................... 437
VI. Savaş İlânına Karar Vermek.............................................................................................. 438
VII. Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak......................................... 440
A. Onaylanması İçin Kanunla Uygun Bulunması Gereken Andlaşmalar.......................... 441
B. Onaylanması İçin Kanunla Uygun Bulunmaları Gerekmeyen Andlaşmalar................. 444
C. Milletlerarası Andlaşmaların Türk normlar hiyerarşindeki Yeri................................... 449
D. Milletlerarası Andlaşmaların Anayasaya Uygunluk Denetimi Yapılabilir mi?............. 454
VIII. Genel ve Özel Af İlânına Karar Vermek......................................................................... 458
IX. Ölüm Cezalarının Yerine Getirilmesine Karar Vermek..................................................... 461
1. Tarihsel Kökeni............................................................................................................. 461
2. Meclisin Yetkisi............................................................................................................. 462
3. Kanun Tasarısı............................................................................................................... 462
4. Başbakanlık Yazısı......................................................................................................... 462
4. Meclisin Üç Muhtemel Tavrı........................................................................................ 463
a) Ölüm Cezasının Yerine Getirilmesi Hakkında Kanun.............................................. 463
b) Ölüm Cezasının Yerine Getirilmemesi Hakkında Kanun......................................... 464
c) Meclisin Bir Kanun Kabul Etmemesi....................................................................... 465
5. Uygulama....................................................................................................................... 464
6. “Kanun” mu, “Karar” mı?............................................................................................. 466
7. Savaş Halinde Ölüm Cezalarının İnfazı......................................................................... 468
X. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Diğer Görev ve Yetkileri............................................. 468
XI. Anayasada Belirtilenler Dışında Türkiye Büyük Millet
Meclisine Kanunla Başka
Görev ve Yetki Verilebilir
mi?............................................................................................
469
Bölüm 14
yürütme
I. Yürütmeyi Hangi Hukuk Dalı İnceler? Anayasa Hukuku-İdare Hukuku Ayrımı............... 471
II. Organik ve Fonksiyonel Açıdan Yürütme.......................................................................... 475
III. Yürütme Organı................................................................................................................. 475
A. Yürütme Organının Yasama Organından Ayrılması...................................................... 475
B. Yürütme Organının Yargı Organından Ayrılması.......................................................... 475
C. Yürütme Organının İdare Organından Ayrılması.......................................................... 476
1. İdare.......................................................................................................................... 476
2. Yürütme Organının İdare Dışında Kalan Kısmı........................................................ 476
3. Yürütme Organının Yapısı........................................................................................ 479
Bölüm 15
Cumhurbaşkanı
I. Cumhurbaşkanının Seçimi.................................................................................................... 482
A. Cumhurbaşkanı Seçilme Yeterliliği................................................................................ 482
1. Türk Vatandaşlığı..................................................................................................... 482
2. Kırk Yaşını Doldurmuş Olmak................................................................................. 482
3. Yüksek Öğrenim Şartı............................................................................................... 482
4. Milletvekili Olmak veya Milletvekili Seçilme Yeterliliğine Sahip Olmak................ 484
5. Daha Önce Cumhurbaşkanlığı Yapmamış Olmak..................................................... 484
B. Seçme Yetkisi................................................................................................................ 485
C. Seçim Usûlü.................................................................................................................. 485
II. Cumhurbaşkanlığı Görevinin Başlaması ve Sona Ermesi.................................................... 587
A. Göreve Başlama............................................................................................................ 487
1. Görev Süresi Dolan Cumhurbaşkanının Durumu..................................................... 487
2. Göreve Başlayıncaya Kadar Cumhurbaşkanı Seçilen Kişinin Statüsü..................... 487
3. Andiçme................................................................................................................... 488
4. Göreve Başlama Anı (Görev Süresinin Başlangıç Anı)............................................ 488
B. Cumhurbaşkanlığı Görevinin Sona Ermesi Halleri........................................................ 489
1. Sürenin Dolması....................................................................................................... 489
2. Çekilme (İstifa)......................................................................................................... 490
3. Ölüm......................................................................................................................... 490
4. “Başka Bir Sebeple” Cumhurbaşkanlığı Makamının Boşalması............................... 490
5. Vatana İhanet ile Suçlandırılma................................................................................. 491
III. Cumhurbaşkanına Vekâlet................................................................................................. 492
A. Cumhurbaşkanının Geçici Olarak Görevinden Ayrılması Hali..................................... 493
B. Cumhurbaşkanlığı Makamının Boşalması Hali............................................................. 493
C. Vekilin Yetkileri............................................................................................................ 493
IV. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri.............................................................................. 494
A. Cumhurbaşkanının Yasama ile İlgili Görev ve Yetkileri................................................ 495
1. Yasama Yılının İlk Günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde
Açılış
Konuşmasını Yapmak 495
2. Türkiye Büyük Millet Meclisini Toplantıya Çağırmak........................................... 495
3. Kanunları Yayımlamak............................................................................................. 496
4. Kanunları Tekrar Görüşülmek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine Geri Göndermek 496
4. Anayasa Değişikliklerine İlişkin Kanunları Halkoyuna Sunmak.............................. 497
5. Anayasa Mahkemesinde İptal Davası Açmak......................................................... 497
6. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Vermek............. 497
A. Cumhurbaşkanının Yürütme ile İlgili Görev ve Yetkileri.............................................. 498
1. Başbakanı Atamak ve İstifasını Kabul Etmek.......................................................... 498
2. Başbakanın Teklifi Üzerine Bakanları Atamak ve Görevlerine Son Vermek............ 498
3. Gerekli Gördüğü Hallerde Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmek
veya Bakanlar
Kurulunu Başkanlığı Altında Toplantıya Çağırmak 499
4. Yabancı Devletlere Türk Devletinin Temsilcilerini
Göndermek, Türkiye Cumhuriyetine
Gönderilecek Yabancı Devlet Temsilcilerini
KabulEtmek..
500
5. Milletlerarası Andlaşmaları Onaylamak ve Yayımlamak......................................... 502
6. Türkiye Büyük Millet Meclisi Adına Türk Silahlı
Kuvvetlerinin
Başkomutanlığını Temsil
Etmek..............................................................................
504
7. Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kullanılmasına Karar Vermek........................................ 505
8. Genelkurmay Başkanını Atamak.............................................................................. 506
9. Millî Güvenlik Kurulunu Toplantıya Çağırmak ve Millî
Güvenlik Kuruluna
Başkanlık Etmek 506
10. Başkanlığında Toplanan Bakanlar Kurulu Kararıyla
Sıkıyönetim veya
Olağanüstü Hal İlân Etmek ve Kanun Hükmünde Kararname Çıkarmak................
506
11. Kararnameleri İmzalamak....................................................................................... 507
12. Sürekli Hastalık, Sakatlık veya Kocama Sebebiyle Belirli
Kişilerin Cezalarını
Hafifletmek veya Kaldırmak 510
13. Devlet Denetleme Kurulunun Üyeleri ile Başkanını Atamak
ve Bu Kurula
İnceleme, Araştırma ve Denetleme Yaptırmak 512
14. Yükseköğretim Kurulu Üyelerini Seçmek.............................................................. 513
15. Üniversite Rektörlerini Seçmek.............................................................................. 513
C. Cumhurbaşkanının Yargı ile İlgili Olan Görev ve Yetkileri........................................... 514
Cumhurbaşkanının Diğer Yetkileri..................................................................................... 515
V. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yapacağı İşlemler Sorunu................................................. 515
A. Genel Olarak Karşı-İmza Kuralı ve Değişik Ülkelerden Örnekler................................ 515
B. 1982 Anayasasında Karşı-İmza Kuralı......................................................................... 518
1. Anayasada Belirtilenler............................................................................................ 521
2. “Tarafsız” Devlet Başkanı Olma Sıfatıyla Kullanılan
Yetkiler:
Cumhurbaşkanının Yasama ve Yargıyla İlgili
Yetkileri............................................ 522
3. Cumhurbaşkanının Yürütmeyle İlgili Yetkileri......................................................... 523
VI. Cumhurbaşkanı Kararnameleri İmzalamak Zorunda mıdır?.............................................. 526
A. Cumhurbaşkanı Siyasal Yerindelik Düşüncesiyle
Kararnameleri İmzalamayı
Reddedebilir mi? 527
B. Cumhurbaşkanı, Hukuka Aykırılık Sebebiyle Kararnameleri
İmzalamayı
Reddedebilir
mi?...........................................................................................................
527
C. Görüşümüz................................................................................................................... 528
VII. Cumhurbaşkanının Sorumluluğu...................................................................................... 531
A. Siyasî Sorumluluk......................................................................................................... 531
B. Cumhurbaşkanının Cezaî Sorumluluğu......................................................................... 534
1. Cumhurbaşkanının Kişisel Suçlarından Dolayı Sorumluluğu................................... 535
2. Cumhurbaşkanının Göreviyle İlgili Suçlarından Dolayı Sorumluluğu...................... 538
a) Kural: Sorumsuzluk............................................................................................ 538
b) İstisna: Cumhurbaşkanının Vatana İhanetten Dolayı Sorumluluğu.................... 540
.... aa) Suçlandırma ve Yargılama Usûlü.................................................................. 540
.... bb) Vatana İhanet Kavramı................................................................................ 542
.... cc) Suçların ve Cezaların Kanunîliği İlkesi Karşısında Vatana İhanet Suçu........ 544
.... aaa) Fransa’daki Görüşler............................................................................. 544
.... bbb) Türkiye’deki Durum............................................................................. 547
.... ccc) Görüşümüz............................................................................................ 547
C. Cumhurbaşkanının Hukukî Sorumluluğu...................................................................... 550
1. Cumhurbaşkanının Göreviyle İlgili Eylem ve İşlemlerinden Dolayı Hukukî Sorumluluğu 551
2. Cumhurbaşkanının Göreviyle İlgili Olmayan Eylem ve
İşlemlerinden Dolayı
Hukukî
Sorumluluğu................................................................................................
552
VIII. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği.............................................................................. 554
IX. Devlet Denetleme Kurulu................................................................................................. 555
1. Amacı....................................................................................................................... 555
2. Yapısı....................................................................................................................... 555
3. Görevleri................................................................................................................... 555
4. Çalışma Usûlü.......................................................................................................... 556
5. Kurul Kararlarının Hukukî Niteliği........................................................................... 556
6. Eleştiri...................................................................................................................... 557
Bölüm 16
Bakanlar Kurulu: Başbakan ve bakanlar
I. Bakanlar Kurulu................................................................................................................... 559
A. Kuruluşu....................................................................................................................... 560
1. Atama....................................................................................................................... 560
2. Uygulamadaki Usûl.................................................................................................. 560
3. Bakanlar Kurulunun Kurulma Anı........................................................................... 564
4. Göreve Başlama Sırasında Güvenoyu (m.110)......................................................... 565
B. Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi................................................................ 569
1. Güvensizlik Oyu...................................................................................................... 569
a) Göreve Başlarken Güvenoyu (m.110)................................................................ 569
b) Görev Sırasında Güvenoyu (m.111)................................................................... 569
c) Gensoru Görüşmeleri Sırasında Güvenoyu (m.99/3-4)....................................... 570
2. Genel Seçimlerden Sonra Yeni Türkiye Büyük Millet Meclisinin Toplanması....... 570
3. Geçici Bakanlar Kurulunun Kurulması..................................................................... 571
4. Başbakanın Görevinin Sona Ermesi.......................................................................... 571
5. İstifa......................................................................................................................... 572
6. Bütçenin Reddi......................................................................................................... 572
“İşgüder Bakanlar Kurulu”........................................................................................... 573
C. Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri........................................................................ 573
1. “Genel Siyaseti” Yürütmek...................................................................................... 574
2. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarmak.................................................................. 575
3. Tüzük Çıkarma Yetkisi............................................................................................ 575
4. Yönetmelik Çıkarma Yetkisi..................................................................................... 575
5. Bakanlar Kurulu Kararnamesi Çıkarmak.................................................................. 576
6. Kanun Tasarısı Hazırlamak...................................................................................... 576
7. Bütçeyi ve Kesinhesap Kanunu Tasarılarını Hazırlamak......................................... 577
8. Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim İlân Etmek.............................................................. 577
9. Millî Güvenliğin Sağlanması..................................................................................... 577
10. Silahlı Kuvvetlerin Yurt Savunmasına Hazırlanması.............................................. 577
11. Genel Kurmay Başkanını Seçmek.......................................................................... 578
12. Anayasada Verilmiş Diğer Görev ve Yetkiler......................................................... 578
13. Kanunlarla Verilmiş Görev ve Yetkiler................................................................... 579
D. Bakanlar Kurulunun Sorumluluğu................................................................................. 579
1. Kolektif Sorumluluk................................................................................................. 579
a) Kolektif Sorumluluğun Araçları.......................................................................... 580
.... aa) Göreve Başlarken Güven Oyu (m.110)........................................................ 580
.... bb) Görev Sırasında Güven Oyu (m.111).......................................................... 580
.... cc) Gensoru Görüşmeleri Sırasında Güvenoyu (m.99/3-4)................................ 580
b) Kolektif Sorumluluğun Sebebi: “Hükûmetin Genel Siyaseti” Kavramı.............. 581
c) Kolektif Sorumluluğun Sonuçları........................................................................ 582
.... aa) Dayanışma.................................................................................................... 582
.... bb) Gizlilik......................................................................................................... 583
.... cc) Bakanların Sır Saklama Yükümlülüğü........................................................... 583
.... dd) Eleştirmeme Yükümlülüğü........................................................................... 584
2. Bireysel Sorumluluk................................................................................................. 584
E. Geçici Bakanlar Kurulu................................................................................................. 584
II. Başbakan............................................................................................................................ 586
A. Başbakanın Göreve Atanması....................................................................................... 586
B. Başbakanın Görevinin Sona Ermesi.............................................................................. 587
1. Ölüm......................................................................................................................... 587
2. İstifa......................................................................................................................... 587
3. Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi........................................................................ 588
4. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesi........................................ 590
5. Yüce Divana Sevk..................................................................................................... 591
6. Güvensizlik Oyu...................................................................................................... 591
7. Cumhurbaşkanlığına Seçilme.................................................................................... 592
8. Parti Liderliğini Yitirme............................................................................................ 592
C. Başbakanlığa Vekâlet Sorunu........................................................................................ 593
D. Başbakanın Görev ve Yetkileri..................................................................................... 595
1. Bakanları Seçmek ve Görevlerinden Alınmalarını Önermek..................................... 595
2. Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmek........................................................................ 596
3. Bakanlıklar Arasında İşbirliğini Sağlamak................................................................. 596
4. Bakanların Görevlerinin Yerine Getirilmesini Gözetmek......................................... 596
5. Hükûmetin Genel Siyasetinin Yürütülmesini Gözetmek......................................... 596
6. Millî Güvenlik Kuruluna Katılma............................................................................ 596
7. Yönetmelik Çıkarma Yetkisi..................................................................................... 596
“Başbakanlık” Teşkilâtı Sorunu................................................................................... 597
D. Başbakanın Sorumlulukları........................................................................................... 597
III. Bakanlar............................................................................................................................ 598
A. Bakanlıkların Kurulması............................................................................................... 598
B. Bakanların Göreve Atanması........................................................................................ 599
1. Bakan Seçilme Yeterliliği.......................................................................................... 599
2. Bakanların Atanması Usûlü...................................................................................... 600
C. Bakanların Görevlerinin Sona Ermesi............................................................................ 601
1. Azil: Bakanın Görevine Başbakanın Önerisi Üzerine Cumhurbaşkanınca Son Verilmesi 601
2. Ölüm......................................................................................................................... 602
3. İstifa......................................................................................................................... 602
4. Milletvekilliği Seçilme Yeterliliğinin Kaybı.............................................................. 603
5. Yüce Divana Sevk..................................................................................................... 604
6. Gensoru.................................................................................................................... 604
7. Başbakanın Görevinin Sona Ermesiyle..................................................................... 605
D. Bakanların Görev ve Yetkileri....................................................................................... 605
1. Devlet Tüzel Kişiliğini Temsil Yetkisi..................................................................... 605
2. Hiyerarşi Yetkisi...................................................................................................... 605
3. Yönetmelik Çıkarma Yetkisi..................................................................................... 606
4. Harcama Yetkisi....................................................................................................... 606
5. İdarî Vesayet Yetkisi................................................................................................ 606
D. Bakanların Sorumlulukları............................................................................................. 606
1. Siyasî Sorumluluk..................................................................................................... 607
a) Kolektif (Ortak) Sorumluluk............................................................................... 608
b) Bireysel Sorumluluk........................................................................................... 609
.... aa) Meclise Karşı Bireysel Sorumluluk.............................................................. 609
.... bb) Başbakana Karşı Bireysel Sorumluluk......................................................... 609
2. Cezaî Sorumluluk..................................................................................................... 610
a) Bakanların Kişisel Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu................................. 611
b) Bakanların Görevleriyle İlgili Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu................ 612
3. Bakanların Hukukî Sorumluluğu............................................................................... 615
a) Bakanların Kişisel Eylem ve İşlemlerinden Kaynaklanan
Hukukî
Sorumluluğu.......................................................................................................
615
b) Bakanların Görevleriyle İlgili İşlemlerinden Dolayı Hukukî Sorumluluğu.......... 616
.... aa) Bakanın Hizmet Kusuru Teşkil Eden Eylem ve İşlemleri
(İdarenin
Kusurlu
Sorumluluğu)..................................................................................
616
.... aa) Bakanın Kişisel Kusur Teşkil Eden Eylem ve İşlemleri............................... 616
Bölüm 17
Yürütme organının Düzenleyİcİ İşlemlerİ
I. Genel olarak Yürütme Organının İşlemleri........................................................................... 621
A. Yürütme İşleminin Tanımı............................................................................................ 621
B. Yürütme İşlemi - Yasama İşlemi Ayrımı....................................................................... 622
C. Yürütme İşlemi - Yargı İşlemi Ayrımı........................................................................... 623
D. Yürütme İşlemlerinin Türleri........................................................................................ 623
II. Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi...................................................... 624
A. Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisinin Kaynağı............................. 624
B. Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisinin Niteliği............................... 626
1. Kanuna Dayanma: Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma
Yetkisinin “Secundum Legem” Niteliği 626
2. Kanuna Aykırı Olmama: Yürütme Organının Düzenleyici İşlem
Yapma
Yetkisinin “Intra Legem”
Niteliği..........................................................................
627
C. Yürütme Organının Düzenleme Alanı........................................................................... 627
III. Kanun Hükmünde Kararnameler....................................................................................... 628
A. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri......................................................... 628
B. Sıkıyönetim ve Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri............................... 629
IV. Tüzükler............................................................................................................................ 630
A. Yetki............................................................................................................................. 630
B. Sebep............................................................................................................................. 630
C. Konu............................................................................................................................. 631
D. Usul ve Şekil: Danıştayın İncelemesi............................................................................ 632
1. Aslî Şekil Şartı.......................................................................................................... 632
2. Danıştay İnceleme Kararının İstişarî Niteliği........................................................... 632
3. Danıştayın İncelemesinin Kapsamı: “Kanuna Uygunluk” mu, “Yerindelik” mi?.... 635
4. Yayım, İmza ve Yürürlüğe Girme............................................................................. 637
E. Yargısal Denetim........................................................................................................... 638
V. Yönetmelikler..................................................................................................................... 638
A. Yetki............................................................................................................................. 639
1. Başbakanlık, Bakanlıklar ve Kamu Tüzel Kişileri.................................................... 639
2. Bakanlar Kurulu Yönetmelik Çıkarabilir mi?............................................................ 639
3. Tüzel Kişiliği Bulunmayan Kamu Kuruluşları Yönetmelik Çıkarabilir mi?............. 640
B. Konu............................................................................................................................. 641
C. Sebep Unsuru................................................................................................................ 642
D. Usul ve Şekil................................................................................................................. 642
E. Denetim......................................................................................................................... 643
VI. Yürütme Organının Diğer Düzenleyici İşlemleri: “Adsız Düzenleyici İşlemler”.............. 643
VII. Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri Arasında Hiyerarşi Sorunu....................................... 647
Bölüm 18
olağan dönem KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMElerİ
Giriş........................................................................................................................................ 651
A. Kanun Hükmünde Kararnamenin Tanımı..................................................................... 652
B. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukukî Niteliği: “Yasama
İşlemi” mi,
“İdarî İşlem”
mi?...........................................................................................................
654
1. Maddî Kritere Göre.................................................................................................. 654
2. Şeklî (Organik) Kritere göre...................................................................................... 654
a) Yasama Organı Tarafından Kabul veya Reddedilmesinden Önceki Dönemde.... 655
b) Yasama Organı Tarafından Kabul veya Reddedilmesinden Sonraki Dönemde... 655
C. Kanun Hükmünde Kararname Kurumuna Ihtiyaç Duyulmasının Nedenleri................ 656
D. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarılması “İstisnaî” Bir Usûl müdür?....................... 657
E. Kanun Hükmünde Kararnameyle Düzenleme Yapılması, Kanunla
Düzenleme
Yapılmasına Göre Daha Az Demokratik midir? 658
F. Türk Pozitif Anayasa Hukukunda Kanun Hükmünde Kararname
Kurumunun
Tarihsel
Gelişimi...........................................................................................................
658
1. 1876 Kanun-u Esasîsi: “Kanun-u Muvakkat”......................................................... 658
2. 1921 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu Dönemi................................................................. 660
3. 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Dönemi................................................................. 661
4. 1961 Anayasası Dönemi.......................................................................................... 662
I. Yetki Kanunu....................................................................................................................... 664
A. TBMM'nin Bakanlar Kuruluna KHK Çıkarma Yetkisi Vermesinin
Hukukî
Niteliği
Nedir?...............................................................................................................
669
B. Yetki Kanunlarında Bulunması Gereken Unsurlar........................................................ 673
1. Amaç Unsuru........................................................................................................... 674
a) “Amaç” Kavramının Tanımı............................................................................... 674
b) Anayasa Mahkemesinin “Amaç” Unsuruna İlişkin İçtihadı............................... 675
2. Kapsam Unsuru....................................................................................................... 677
a) “Kapsam” Kavramının Tanımı........................................................................... 677
b) Anayasa Mahkemesinin “Kapsam” Unsuru Hakkındaki İçtihadı...................... 678
3. İlkeler Unsuru........................................................................................................... 682
a) “İlke” Kavramının Tanımı................................................................................... 682
b) Anayasa Mahkemesinin “İlke” Anlayışı............................................................ 683
4. Süre Unsuru.............................................................................................................. 684
a) Yetki Süresi İçinde Birden Fazla Kanun Hükmünde Kararname
Çıkarılabilir
mi?..................................................................................................
685
b) Bakanlar Kurulunun Değişmesiyle Süre Sona Erer mi?...................................... 685
c) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresi İçinde
O
Alanda Kanun Çıkarabilir
mi?............................................................................
686
d) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresini Kısaltabilir mi?....... 687
e) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresini Uzatabilir mi?......... 687
f) Süre Ne Kadar Uzun Olacaktır?.......................................................................... 689
C. TBMM'nin Bakanlar Kuruluna KHK Çıkarma Yetkisi Vermesinin
Şartları
Var mıdır? (İvedilik, Zorunluluk ve Önemlilik Şartları
Üzerine).................................. 692
1. Anayasa Mahkemesinin İçtihadı.............................................................................. 692
2. Anayasa Mahkemesi İçtihadının Değerlendirilmesi................................................. 696
a) Yetki Kanunlarının ve KHK'lerin, TBMM'de Öncelik ve
İvedilikle
Görüşüleceği Kuralından Çıkarılan
Argüman..................................................... 697
b) Yasama Yetkisinin Genelliği ve Aslîliği Argümanı.............................................. 698
c) Yasama Yetkisinin Devredilmezliği Argümanı.................................................... 698
d) Demokratik Yapılanma Argümanı...................................................................... 699
e) Yasama ve Yürütme Organları Arasında Denge.................................................. 700
f) Tarihsel Argüman................................................................................................ 701
3. Önemlilik, Zorunluluk ve İvedilik Şartlarının Belirsizliği Konusunda Eleştiri......... 702
4. Eleştiri: Anayasa Mahkemesi Tali Kurucu İktidarı Gasp Etmektedir..................... 702
II. Kanun Hükmünde Kararname............................................................................................ 704
A. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Konusu.................................................................. 705
1. Anayasanın “Kanunla Düzenlenir” Dediği Konular Kanun
Hükmünde
Kararname ile Düzenlenebilir
mi?............................................................................
705
2. Bütün Sosyal ve Ekonomik Haklar Kanun Hükmünde Kararname
ile
Düzenlenebilir
mi?...................................................................................................
708
3. Anayasanın 91’inci Maddesin İlk Fıkrasındaki Konu Yasağının Kapsamı Nedir?.. 709
B. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarılmasında Usûl ve şekil........................................ 711
C. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yargısal Denetimi.................................................. 712
1. Kanun Hükmünde Kararnameler Danıştay Tarafından Denetlenebilir mi?.............. 712
2. Anayasa Mahkemesinin Denetimi........................................................................... 713
3. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yetki Kanunlarına Uygunluğu
Denetlenebilir
mi?....................................................................................................
714
4. Yetki Kanunları İptal Edilen Kanun Hükmünde Kararnamelerin
Geçerliliği
Sorunu.....................................................................................................................
715
III. Ret, Onay ve Değiştirerek Onay Kanunları...................................................................... 720
A. kanun hükmünde kararnamelerin Meclise Sunulmaları ve Görüşülmeleri..................... 720
B. Meclisin Ret, Kabul veya Değiştirerek Kabul İşleminin
Hukukî Niteliği
Nedir? (“Kanun” mu, “Karar” mı?) 723
1. Doktrindeki Hâkim Görüş........................................................................................ 724
2. Görüşümüz............................................................................................................... 727
3. Uygulama................................................................................................................. 727
C. Ret Kanunu................................................................................................................... 728
1. Ret Kanununun Biçimi............................................................................................. 728
2. Ret Kanununun Sonuçları......................................................................................... 730
3. Ret Kanununun Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenmesi............................. 730
4. KHK'nin Reddi Halinde, KHK'nin İlga Ettiği Kanunlar
Kendiliğinden
Yürürlüğe Girer
mi?.................................................................................................
731
D. Onay Kanunu............................................................................................................... 732
1. Onay Kanununun Biçimi.......................................................................................... 733
2. Önerimiz: Üç Maddelik Kanunla Onay................................................................... 736
3. Onay Kanununun Sonuçları..................................................................................... 737
4. Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Ne Olur?................................................ 737
E. Değiştirerek Onay Kanunu............................................................................................ 740
1. Değiştirerek Onay Kanununun Biçimi..................................................................... 740
2. Değiştirerek Onay Kanununun Sonuçları................................................................. 742
.... Sonuç.................................................................................................................................. 743
1. Anayasa Mahkemesinin Tutumu............................................................................. 743
2. Anayasa Mahkemesine Karşı Ne Yapılabilir?.......................................................... 743
3. Doktrinin Tutumu.................................................................................................... 746
4. Uygulama................................................................................................................. 746
5. 17 Ağustos 1999 Depremi Sonrası Uygulama......................................................... 750
6. Uygulamadaki Son Gelişmeler.................................................................................. 751
Bölüm 19
Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetİm Kanun
Hükmünde Kararnamelerİ
Anayasal Düzenleme.............................................................................................................. 756
a) m.121/3 ve m.122/2-3.................................................................................................... 756
b) Bir Ön Sorun: m.121/3 ve 122/2-3’te Hüküm Yoksa, m.91 Uygulanabilir mi?............. 756
I. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Unsurları................. 759
A. Yetki............................................................................................................................. 759
B. Sebep............................................................................................................................. 760
C. Usûl ve Şekil................................................................................................................. 761
D. Konu............................................................................................................................. 763
1. Anayasa, m.15’ten Kaynaklanan Sınırlamalar.......................................................... 764
2. Anayasa, m.121/3 ve 122/2’den Kaynaklanan Sınırlar:
“Sıkıyönetim
ve Olağanüstü Halin Gerekli Kıldığı
Konular”........................................................ 764
E. Süre................................................................................................................................ 767
F. Yer................................................................................................................................. 769
Olağanüstü Hal KHK'si ile Kanunlarda ve Özellikle Olağanüstü
Hal
Kanununda Değişiklik Yapılabilir mi? 773
G. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri
Anayasa
Mahkemesi Tarafından Denetlenebilir
mi?................................................................... 775
1. Yargısal Denetim Yasağının Eleştirisi ve Savunulması............................................. 775
2. Yargısal Denetim Yasağının Aşılması: 1990’daki
Görüşlerimiz ve Anayasa
Mahkemesinin İçtihadı 777
3. 1990’daki Görüşümüzün ve Anayasa Mahkemesi İçtihadının Eleştirisi................. 780
4. “Anayasa Mahkemesi Önündeki Metnin Resmî Gazetedeki Adıyla
Bağlı
Değildir; O Metnin Hukukî Tavsifini Serbestçe Yapabilir” Görüşünün Eleştirisi..
781
5. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri Hangi Kritere
Göre
Tanımlanır?..............................................................................................................
782
6. “Dönüştürme (Conversion) Kuramı”....................................................................... 784
7. Ortada Gerçekten Bir “Olağan Dönem Kanun Hükmünde
Kararnamesi”
Olabilir
mi?..............................................................................................................
786
8. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Hakkında Yokluk
Müeyyidesi Uygulanabilir mi? 787
9. İlk İnceleme: İptal İsteminin Yetkisizlik Nedeniyle Reddi....................................... 787
II. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Onaylanması......... 789
1. İçtüzük, m.128: Otuz Günlük Görüşme Süresi........................................................ 789
2. Kanun Hükmünde Kararname Otuz Gün İçinde Görüşülmezse Ne Olur?.............. 789
a) Görüşümüz......................................................................................................... 790
b) Erdoğan Teziç’in Görüşü.................................................................................... 791
c) Necmi Yüzbaşıoğlu’nun Görüşü......................................................................... 792
3. Yayımlandıkları Gün Meclisinin Onayına Sunulmayan Kanun
Hükmünde
Kararnameler Ne Olur? 794
4. Görüşme Sırası......................................................................................................... 795
5. TBMM'nin Ret, Onay veya Değiştirerek Onay İşleminin Hukukî
Niteliği Nedir? (“Kanun” mu, “Karar” mı?) 796
6. Ret Kanunu.............................................................................................................. 797
a) Ret Kanununun Biçimi........................................................................................ 797
b) Ret Kanununun Sonuçları................................................................................... 797
c) Ret Kanununun Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenmesi....................... 798
d) Kararnamenin Reddedilmesiyle, Kararnamenin İlga Ettiği
Kanunlar
Kendiliğinden Yürürlüğe Girer mi? 799
e) Ret Kanunu Anayasa Mahkemesi Tarafından İptal Edilirse,
Reddedilen
Kanun Hükmünde Kararname Tekrar Yürürlüğe Girer
mi?............................... 799
7. Onay Kanunu........................................................................................................... 799
a) Onay Kanununun Biçimi.................................................................................... 799
b) Onay Kanununun Sonuçları................................................................................ 802
c) Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Ne Olur?........................................... 802
8. Değiştirerek Onay Kanunu....................................................................................... 803
a) Değiştirerek Onay Kanununun Biçimi................................................................ 803
b) Değiştirerek Onay Kanununun Sonuçları........................................................... 805
9. Onaylandıktan Sonra Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun
Hükmünde
Kararnameleri Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenebilir
mi?.................................................................................................................................
806
Bölüm 20
Olağanüstü Yönetİm usûllerİ
I. Olağanüstü Hal.................................................................................................................... 810
A. Olağanüstü Hal İlân Kararı........................................................................................... 810
1. Yetki......................................................................................................................... 810
2. Usûl ve Şekil............................................................................................................. 811
3. Sebep........................................................................................................................ 813
4. Konu......................................................................................................................... 813
5. Amaç........................................................................................................................ 814
B. Olağanüstü Hal İlânının Sonuçları................................................................................. 814
1. Vatandaşlar İçin Para, Mal ve Çalışma Yükümlülükleri Getirilebilir........................ 814
2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılması Kısmen veya Tamamen Durdurulabilir.. 815
3. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Çıkarılabilir.................................. 816
C. Olağanüstü Halin Uygulanması..................................................................................... 817
D. Olağanüstü Halin Sona Ermesi...................................................................................... 817
II. Sıkıyönetim........................................................................................................................ 817
A. Sıkıyönetim İlân Kararı................................................................................................. 818
1. Yetki......................................................................................................................... 818
2. Usûl ve Şekil............................................................................................................. 819
3. Sebep........................................................................................................................ 820
4. Konu......................................................................................................................... 821
5. Amaç........................................................................................................................ 821
B. Sıkıyönetim İlânının Sonuçları: Sıkıyönetimin Konusu................................................ 821
1. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılması Kısmen veya Tamamen Durdurulabilir.. 822
2. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Çıkarılabilir.................................. 823
3. Kolluk Yetkilerinin Askerî Makamlara Geçmesi...................................................... 823
4. Bazı Suçların Yargılaması Askerî Mahkemelerce Yapılır......................................... 824
C. Sıkıyönetimin Uygulanması.......................................................................................... 824
D. Sıkıyönetimin Sona Ermesi........................................................................................... 824
III. Olağanüstü Yönetim Usûllerinde Yargısal Denetim.......................................................... 824
A. Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim İlânı İşlemleri Üzerindeki Yargısal Denetim........... 824
1. Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim İlânına İlişkin Bakanlar
Kurulu Kararı
Üzerindeki Yargısal
Denetim...................................................................................
825
2. Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim İlânına İlişkin Bakanlar
Kurulu Kararının
Türkiye Büyük Millet Meclisince Onaylanması Kararı Üzerinde
Yargısal
Denetim.....................................................................................................
826
B. Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim Makamlarının İşlemleri
Üzerindeki
Yargısal
Denetim...........................................................................................................
828
Bölüm 21
Yargı
I. Yargı Organı ve Yargı Fonksiyonu Kavramları.................................................................... 831
A. Yargı Organı.................................................................................................................. 831
B. Yargı Fonksiyonu.......................................................................................................... 832
1. Maddî Kriter............................................................................................................ 832
2. Şeklî (Organik) Kriter............................................................................................... 834
II. Türkiye’de Yargı Kolları.................................................................................................... 835
A. Anayasa Yargısı............................................................................................................ 837
B. Adlî Yargı...................................................................................................................... 837
2. Üst Derece Mahkemesi: Yargıtay............................................................................ 837
C. İdarî Yargı...................................................................................................................... 838
1. İlk Derece Mahkemeleri........................................................................................... 838
2. Üst derece Mahkemeleri........................................................................................... 839
D. Askerî Ceza Yargısı...................................................................................................... 840
1. İlk Derece Mahkemeleri........................................................................................... 840
2. Üst Derece Mahkemesi: Askerî Yargıtay................................................................. 841
E. Askerî İdarî Yargı: Askerî Yüksek İdare Mahkemesi.................................................... 842
F. Uyuşmazlık Yargısı: Uyuşmazlık mahkemesi............................................................... 842
G. Hesap Yargısı: Sayıştay................................................................................................ 843
Sonuç................................................................................................................................. 844
III. Tabiî (Kanunî, Olağan) Hâkim İlkesi................................................................................ 844
IV. Hâkimlerin Bağımsızlığı İlkesi........................................................................................... 847
A. Yasama Organına Karşı Bağımsızlık............................................................................. 848
B. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık............................................................................ 848
C. Yargı Organına Karşı Bağımsızlık................................................................................. 849
D. Çevreye Karşı Bağımsızlık........................................................................................... 850
V. Hâkimlik Teminatı.............................................................................................................. 850
A. Amacı, Tanımı ve Niteliği............................................................................................. 851
B. Unsurları....................................................................................................................... 851
1. Azledilmeme Teminatı............................................................................................. 852
2. Emekliye Sevk Edilmeme Teminatı.......................................................................... 852
3. Malî Teminat (Aylık ve Ödeneklerinden Yoksun Kılınamama Teminatı)............... 852
4. Coğrafî Teminat (Yoktur)......................................................................................... 853
5. Savcılık Sınıfına Atanmama Teminatı (Yoktur)........................................................ 853
6. İdarî Görevlere Atanmama Teminatı........................................................................ 854
VI. Hâkimlerin Özlük İşleri: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu......................................... 854
Bölüm 22
anayasa Yargısı
I. Genel Olarak........................................................................................................................ 860
A. Anayasa Yargısının Varlık Nedeni................................................................................ 860
B. Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu......................................................................... 860
C. Anayasa Yargısı Modelleri............................................................................................ 861
1. Amerikan Modeli..................................................................................................... 861
2. Avrupa Modeli......................................................................................................... 862
D. Anayasa Yargısının Varlık Şartları................................................................................ 863
E. Anayasa Yargısının Türkiye’de Tarihsel Gelişimi........................................................ 864
II. Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu (Üyeler)...................................................................... 866
A. Seçim Usûlü.................................................................................................................. 866
B. Meslekleri İtibarıyla Üyeler ve Bunların Seçilme Şartları............................................. 866
1. Yüksek Hakimler...................................................................................................... 867
2. Öğretim Üyesi.......................................................................................................... 867
3. Üst Kademe Yöneticileri veya Avukatlar................................................................. 868
C. Üyelerin Statüsü........................................................................................................... 869
III. Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri..................................................................... 873
1. Bazı Normların Anayasaya Uygunluğunu Denetlemek........................................... 874
2. Bazı Kişileri Yüce Divan Sıfatıyla Yargılamak......................................................... 874
3. Siyasî Partilerin Kapatılmasına Karar Vermek......................................................... 874
4. Siyasî Partilerin Malî Denetimini Yapmak............................................................... 874
5. Siyasî Partilerle İlgili İhtar İstemlerini Karara Bağlamak.......................................... 874
6. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararlarını Denetlemek............................ 875
7. Milletvekilliğinin Düşmesi Kararlarını Denetlemek................................................. 875
8. Uyuşmazlık Mahkemesine Başkan Seçmek............................................................. 875
IV. Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tâbi Normlar.......................................................... 875
A. Kanunlar....................................................................................................................... 876
B. Kanun Hükmünde Kararnameler................................................................................... 877
C. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü...................................................................... 877
D. Anayasa değişiklikleri................................................................................................... 877
V. Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tâbi Olmayan Normlar ve İşlemler......................... 878
A. Milletlerarası Andlaşmalar............................................................................................ 878
B. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri............................... 878
C. İnkılâp Kanunları.......................................................................................................... 878
D. Millî Güvenlik Konseyi Döneminde Çıkarılan Kanunlar............................................. 879
E. Üç İstisna Dışında Parlâmento Kararları....................................................................... 881
VI. Denetiminin Ölçüsü: Anayasa.......................................................................................... 881
1. Genel Olarak............................................................................................................. 881
2. “Anayasallık Bloğu” Kavramına İhtiyaç var mıdır?................................................. 882
3. Ölçü Normlar, “Bağımsız Ölçü Norm - Destek Ölçü Norm”
Şeklinde
Ayrılabilir
mi?.........................................................................................................
885
VII. Anayasa Mahkemesinin Denetiminin Kapsamı.............................................................. 887
A. Şekil Bakımından Denetim............................................................................................ 887
1. Kanunlarda Şekil Denetiminin Anlamı: “Öngörülen Çoğunluk”............................... 887
2. Anayasa Değişikliklerinde Şekil Denetiminin Anlamı:
“Teklif ve Oylama
Çoğunluğu ve İvedilikle Görüşülemeyeceği Şartı” 888
3. Kanun Hükmünde Kararnamelerde Şekil Denetiminin Anlamı................................ 888
4. TBMM İçtüzüğünün Şekil Bakımından Denetlenmesinin Anlamı.......................... 889
A. Esas Bakımından Denetim............................................................................................ 889
1. Sebep Unsuru........................................................................................................... 890
2. Amaç Unsuru........................................................................................................... 891
3. Konu Unsuru............................................................................................................ 894
a) Kanunun Düzenlediği Konu, Anayasada Öngörülmüştür................................... 895
b) Kanunun Düzenlediği Konu, Anayasada Öngörülmemiştir................................ 895
VIII. Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri (Denetim yolları)........................................... 899
A. Soyut Norm Denetimi (İptal Davası)........................................................................... 899
1. Dava Açma Yetkisi................................................................................................... 899
2. Dava Açma Süresi.................................................................................................... 901
B. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu)............................................................................. 902
1. Konusu..................................................................................................................... 902
2. Şartları...................................................................................................................... 903
a) Bakılmakta Olan Bir Dava Olmalıdır.................................................................. 903
b) Davaya Bakmakta Olan Bir “Mahkeme” Olmalıdır........................................... 904
c) Uygulanacak Hüküm Olmalıdır........................................................................... 906
d) Mahkeme Uygulanacak Hükmü Anayasaya Aykırı Görmeli veya
Aykırılık İddiasının
Ciddi Olduğu Kanısına Varmalıdır 907
3. İşleyiş Usûlü............................................................................................................ 908
IX. Anayasa Mahkemesi Kararları......................................................................................... 910
A. Kararların Çeşitleri........................................................................................................ 910
1. Ret Kararı................................................................................................................. 910
a) İlk İncelemeden (İptidaen) Ret Kararı................................................................. 910
b) Esastan Ret Kararı.............................................................................................. 913
2. İptal Kararı............................................................................................................... 916
B. Kararların Gerekçeli Olması Zorunluluğu..................................................................... 917
C. Kararların Kesin Hüküm Gücü..................................................................................... 919
1. Şeklî Anlamda Kesin Hüküm................................................................................... 919
2. Maddî Anlamda Kesin Hüküm................................................................................ 920
D. Kararların Taraflar Bakımından Etkisi.......................................................................... 921
E. Kararların Yürürlüğe Girmesi........................................................................................ 921
1. Resmî Gazetede Yayım............................................................................................ 921
2. Bir Yıl Erteleme........................................................................................................ 922
F. İptal Kararının Geriye Yürümezliği............................................................................... 923
G. İptal Edilen Kanunun İlga Ettiği Kanun Kendiliğinden Yürürlüğe Girer mi?................ 924
X. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı................................................................. 926
1. Kararın “Bağlayıcılığı” Ne Anlama Gelir?................................................................ 926
2. Kararın Gerekçesi Bağlayıcı mıdır?.......................................................................... 927
a) Hâkim Görüş....................................................................................................... 927
b) Anayasa Mahkemesinin Görüşü........................................................................ 928
c) Görüşümüz......................................................................................................... 928
3. Anayasa Mahkemesi Kararları, Anayasa Mahkemesini Bağlar mı?......................... 931
4. Anayasa Mahkemesi Kararları Yasama Organını Bağlar mı?................................... 932
5. Yasama Organı İptal Edilen Kanunu Tekrar Çıkarabilir mi?.................................... 933
6. Anayasa Mahkemesi Kararları Tali Kurucu İktidarı Bağlar mı?.............................. 942
7. Tali Kurucu İktidar İptal Edilen Kanunu Anayasa Normu
Olarak
Kabul Edebilir
mi?...................................................................................................
942
XI. Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usûlü...................................................... 944
1. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı................................................................................. 944
2. Taleple Bağlılık......................................................................................................... 945
3. Talebin Gerekçesiyle Bağlı Olmamak....................................................................... 945
4. Karar Alma Süreci.................................................................................................... 946
5. Anayasa Mahkemesi Çalışma Hızı.......................................................................... 946
6. Öneriler..................................................................................................................... 947
XII. Anayasa Mahkemesi “Yokluk” Kararı Verebilir mi?...................................................... 949
XIII. Anayasa Mahkemesi “Yorumlu Ret Kararı” Verebilir mi?............................................ 955
XIV. Anayasa Yargısında “İhmal” Sorunu Veya Anayasa Hükümleri
Doğrudan
Doğruya Uygulanabilir
mi?................................................................................................
960
A. Sorunun Ortaya Konulması.......................................................................................... 960
B. Anayasa Mahkemesinin İçtihadı................................................................................... 961
C. Doktrindeki Görüşler.................................................................................................... 962
D. Görüşümüz................................................................................................................... 963
1. İhmal Mümkündür: m.11’e Dayalı Cevap............................................................... 963
2. İhmal Mümkün Değildir: m.152 ve Geçici m.15’e Dayalı Cevap............................ 963
3. Bu İki Cevaptan Hangisi Doğrudur?........................................................................ 964
4. m.177/e’den Bir Sonuç Çıkarılabilir mi?................................................................... 965
XV. Anayasa Mahkemesi Yürürlüğü Durdurma Kararı Verebilir mi?.................................... 970
1. Etkinlik Sağlama Argümanı....................................................................................... 971
2. “Dava” Kavramı Argümanı...................................................................................... 972
3. “İhtiyatî Tedbir” Argümanı...................................................................................... 973
4. Argumentum a maiore ad minus.............................................................................. 973
5. Hukuk Boşluğu ve Hakimin Boşluk Doldurma Yetkisi Argümanı........................... 974
6. Yetkili Olmak İçin, Yetkinin Tanınmasının Şart Değil,
Yetkinin
Yasaklanmamasının Yeterli Olduğu
Argümanı........................................................ 975
XVI. Kanun Koyucu Gibi Hareketle Yeni Bir Uygulamaya Yol
Açacak Biçimde
Hüküm Tesis Etme
Yasağı.................................................................................................
977
Bölüm 23
Anayasanın Değİştİrİlmesİ
I. Teklif................................................................................................................................... 983
A. Yetki............................................................................................................................. 983
B. Şekil............................................................................................................................... 984
C. Konu............................................................................................................................. 985
II. Görüşme............................................................................................................................. 985
A. Komisyonda Görüşme.................................................................................................. 986
B. Genel Kurulda Görüşme............................................................................................... 986
1. Birinci Görüşmedeki Aşamalar................................................................................. 987
2. İkinci Görüşmedeki Aşamalar.................................................................................. 988
III. Karar................................................................................................................................. 990
A. Karar Yetersayısı.......................................................................................................... 990
B. Oylamanın Şekli: Gizli Oy............................................................................................ 993
IV. Onay................................................................................................................................. 994
Halkoylaması..................................................................................................................... 997
Anayasa Değişikliği Sürecinde Cumhurbaşkanının Yetkileri........................................... 1000
1. Onaylama Yetkisi................................................................................................... 1000
2. Geri Gönderme Yetkisi........................................................................................... 1000
3. Halkoylamasına Sunmak Yetkisi............................................................................ 1001
V. Anayasanın değiştirilemeyecek Hükümleri...................................................................... 1002
VI. Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi Sorunu...................................................... 1005
A. 1961 Anayasası Döneminde....................................................................................... 1005
1. 1971 Öncesi............................................................................................................ 1005
a) 16 Haziran 1970 Tarih ve K.1970/31 Sayılı Karar........................................... 1006
b) 3 Nisan 1971 Tarih ve K.1971/37 Sayılı Karar................................................ 1015
2. 1971’den Sonra....................................................................................................... 1016
15 Nisan 1975 Tarih ve K.1975/87 Sayılı Karar........................................................ 1016
B. 1982 Anayasası Döneminde....................................................................................... 1022
1. Anayasal Düzenlemeler.......................................................................................... 1022
2. Anayasa Mahkemesinin İçtihadı: 18 Haziran 1987 Tarih ve
K.1987/15
Sayılı
Karar............................................................................................................
1022
Bibliyografya........................................................................................................................ 1029
İndeks.................................................................................................................................... 1047
.... I. Kavram ve İsim İndeksi................................................................................................ 1047
.... II. 1982 Anayasası Madde İndeksi.................................................................................. 1068
.... III. Anayasa Mahkemesi Kararları İndeksi..................................................................... 1069
Yazarın Özgeçmişi ve Yayın Listesi..................................................................................... 1070
Aynı "İçindekiler"i PDF olarak görmek için burasını tıklayınız.
Kitabın tamamını PDF olarak okumak için burasını tıklayınız.
Bu Sayfa: www.anayasa.gen.tr/tah-icindekiler.htm
anayasa.gen.tr/tah.htm içinde ilk yayınlanış tarihi 4 Nisan 2004.
Son Güncelleştirme: 22 Ocak 2016
Ana Sayfa: www.anayasa.gen.tr
Editör: Kemal Gözler
E-Mail: kgozler[at]hotmail.com